Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Oceń projekt

Dla nauczyciela

Autor: Maria Gniłka‑Somerlik

Przedmiot: Język polski

Temat: Język poezji Nowej Fali na przykładzie utworu Pan tu nie stał Stanisława Barańczaka

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;
II. Kształcenie językowe.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
8) rozróżnia pojęcia manipulacji, dezinformacji, postprawdy, stereotypu, bańki informacyjnej, wiralności; rozpoznaje te zjawiska w tekstach i je charakteryzuje;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
2) wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi literackiej i nieliterackiej;
10) rozumie zjawisko nowomowy; określa jego cechy i funkcje w tekście.
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
10) w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
IV. Samokształcenie.
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
Lektura obowiązkowa
37) wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel;
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
3) rozpoznaje w utworach cechy prądów literackich i artystycznych oraz odczytuje ich funkcje;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

  • kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

  • kompetencje cyfrowe;

  • kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

  • kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne. Uczeń:

  • przedstawia główne założenia programowe twórców Nowej Fali (Pokolenia’68);

  • wskazuje środki stylistyczne i omawia ich funkcję w wierszu Pan tu nie stał Stanisława Barańczaka;

  • wyjaśnia, czym jest innowacja frazeologiczna i wskazuje jej przykłady w wierszu Barańczaka;

  • interpretuje wiersz Pan tu nie stał w kontekście historycznym.

Strategie nauczania:

  • konstruktywizm;

  • konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

  • z użyciem e‑podręcznika;

  • ćwiczeń przedmiotowych;

  • z użyciem komputera.

Formy pracy:

  • praca indywidualna;

  • praca w parach;

  • praca w grupach;

  • praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

  • komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

  • zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

  • tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca

Nauczyciel na początku lekcji weryfikuje wiedzę uczniów na temat twórczości poetów Pokolenia’68. Po ogólnoklasowej dyskusji na temat poezji nowofalowej nauczyciel informuje uczniów, że na lekcji zajmować się będą omawianiem elementów poetyki Nowej Fali na przykładzie wiersza Stanisława Barańczaka Pan tu nie stał. Następnie prezentuje cele lekcji, a jej temat zapisuje na tablicy.

Faza realizacyjna

Uczniowie zapoznają się z kontekstem historycznym i pokoleniowym wiersza w sekcji „Przeczytaj”. Następnie dla utrwalenia wiedzy wykonują ćwiczenie 1. w sekcji „Sprawdź się”.

Praca z multimedium. Uczniowie zapoznają się z mapą myśli, która przedstawia najważniejsze rozwiązania poetyckie Nowej Fali na przykładzie wierszy Stanisława Barańczaka. Następnie uczniowie wykonują polecenia przyporządkowane do multimedium.

Po analizie środków językowych użytych w wierszu Pan tu nie stał uczniowie pogłębiają analizę i interpretację poprzez wykonanie ćwiczeń w sekcji „Sprawdź się”: 2‑4: indywidualnie, 5‑6: w parach lub grupach. Praca nad ćwiczeniem 7. powinna zostać przeprowadzona na forum klasowym (w formie pogadanki), nauczyciel może na tablicy interaktywnej zaprezentować neologizmy powstałe w ostatnich latach na gruncie języka polskiego.

Faza podsumowująca

W fazie podsumowującej lekcji nauczyciel może zaprezentować inny wiersz Stanisława Barańczaka oparty na tym samym motywie (stania: w kolejce / za czymś) oraz podobnej innowacji frazeologicznej. Uczniowie w ramach ćwiczeń analitycznych mogą porównać wiersze (Pan tu nie stał i Przepraszam, kto jest ostatni<.cite>) i wskazać powtarzające się środki stylistyczne typowe dla poetyki Nowej Fali.

Stanisław Barańczak Przepraszam, kto jest ostatni

Przepraszam, kto jest ostatni, ten
gorszy wprawdzie, kto pierwszy,
ten lepszy, zgoda, ale i tak
ostatni będą pierwszymi,
jeśli tylko odstoją
swoje
bez przepychanki i z zachowaniem porządku,

i nikt ich wtedy nie z wymyśla od ostatnich,

więc Przepraszam bardzo, ale musimy
w końcu
bronić się do ostatniego przed
utratą tej ostatniej
nadziei,
jaka nam jeszcze została

2 Źródło: Stanisław Barańczak, Przepraszam, kto jest ostatni, [w:] tegoż, Wiersze zebrane, Kraków 2007, s. 271.

Praca domowa:

Wskaż cechy języka Nowej Fali w utworze otwórz nawias ostrokątny cite zamknij nawias ostrokątny asterysk Co dziś rzucili asterysk otwórz nawias ostrokątny prawy ukośnik cite zamknij nawias ostrokątny Stanisława Barańczaka kropka Wypisz cytaty ilustrujące te cechy kropka.
Stanisław Barańczak Co dziś rzucili

Co dziś rzucili
w błoto a co na wiatr, kogo tam znów
rzucili na kolana, a kogo błotem
obrzucili, na kogo błoto rzuca
określone światło, a komu
rzuca piaskiem w oczy, komu rzuca
się w oczy to błoto, komu do
gardła się rzuca, a komu najwyżej
na mózg się rzuciło, ale pozwólmy tu sobie
na krótki rzut błota wstecz, wspomnijmy tradycyjną
pieśń nie rzucim
ziemi skąd nasz
brud, przepraszam trud, trud-
no darmo, nie rzucimy i dziś, rzucimy
sie w przepaść błota, w którą może
rzucą dziś wreszcie jakiś
ochłap, przepraszam
towar,
chociaż czy

1 Źródło: Stanisław Barańczak, Co dziś rzucili, [w:] tegoż, Wiersze zebrane, Kraków 2007, s. 265.

Materiały dodatkowe:

  • Krzysztof Biedrzycki, Świat poezji Stanisława Barańczaka, Kraków 1995.

  • Małogorzata Szulc Packalén, Pokolenie’68. Studium o poezji polskiej z lat siedemdziesiątych, Warszawa 1997.

Wskazówki metodyczne

  • Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Mapa myśli” do przygotowania się do lekcji powtórkowej.

Sprawdź się