Scenariusz zajęć

Autor: Robert Wróbel, Krzysztof Błaszczak

Przedmiot: chemia

Temat: Ćwiczenia w pisaniu równań reakcji strąceniowych

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony; uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

VI. Reakcje w roztworach wodnych. Uczeń:

5) pisze równania reakcji: zobojętniania, wytrącania osadów i wybranych soli z wodą w formie jonowej pełnej i skróconej.

Zakres rozszerzony

VI. Reakcje w roztworach wodnych. Uczeń:

9) pisze równania reakcji: zobojętniania, wytrącania osadów i wybranych soli z wodą w formie jonowej pełnej i skróconej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.

Cele operacyjne

Uczeń:

• pisze równania reakcji strąceniowych;

• przeprowadza doświadczenie, w którym za pomocą reakcji strąceniowych wytrąca osady związków;

• wnioskuje, czy w wyniku zmieszania dwóch roztworów zajdzie reakcja strąceniowa.

Strategie nauczania:

• asocjacyjna;

• problemowa.

Metody i techniki nauczania:

• dyskusja dydaktyczna;

• ćwiczenia uczniowskie;

• analiza materiału źródłowego;

• eksperyment chemiczny;

• kieszeń i szuflada;

• technika zdań podsumowujących;

• gra edukacyjna.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca zbiorowa.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do Internetu;

• tablica multimedialna/tablica, kreda/pisak;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• rzutnik multimedialny.

Przebieg zajęć

Faza wstępna:

1. Zaciekawienie i dyskusja. Nauczyciel przedstawia uczniom sytuacje ze wstępu do e‑materiału. Prosi uczniów o podanie pomysłu do pytania: Dlaczego tak nauczyciel postąpił? Pomysły są zapisywane na tablicy, po ich zapisaniu zostają one poddane dyskusji. Nauczyciel naprowadza uczniów na poprawną odpowiedź.

2. Rozpoznanie wiedzy wyjściowej uczniów. Uczniowie starają się odpowiedzieć na pytanie: W jakiej formie można zapisać równania reakcji strąceniowych? (Odp.: cząsteczkowej, jonowej pełnej i jonowej skróconej).

3. Ustalenie celów lekcji. Nauczyciel podaje temat zajęć i wspólnie z uczniami ustala cele lekcji, które uczniowie zapisują w portfolio.

4. Zasady BHP. Nauczyciel zapoznaje uczniów z kartami charakterystyk substancji, które będą używane na lekcjach.

Faza realizacyjna:

1. Eksperyment chemiczny – „Badanie reakcji strąceniowych”. Zadaniem uczniów jest przeprowadzenie reakcji strąceniowych. Nauczyciel dzieli losowo klasę na sześć grup:

• grupa I – chlorek wapnia i fosforan(V) sodu;

• grupa II – siarczan(VI) miedzi(II) i fosforan(V) sodu;

• grupa III – azotan(V) żelaza(II) i węglan potasu;

• grupa IV – siarczek sodu i azotan(V) ołowiu(II);

• grupa V – siarczek baru i chlorek żelaza(III);

• grupa VI – azotan(V) ołowiu(II) i siarczan(VI) sodu.
  Nauczyciel rozdaje karty pracy. Uczniowie samodzielnie formułują pytanie badawcze i hipotezę, rysują schemat doświadczenia, przygotowują odpowiednie szkło, sprzęt laboratoryjny oraz odczynniki chemiczne, wykonują kolejno czynności podane w instrukcji (patrz materiały pomocnicze). Obserwują zmiany podczas eksperymentu, zapisują równanie reakcji chemicznej, wyciągają wnioski (wszystko zapisują w kartach pracy). Na forum całej klasy następuje weryfikacja pod względem merytorycznym zaprezentowanych przez liderów grup efektów pracy. Równania reakcji chemicznych chętne osoby zapisują na tablicy celem sprawdzenia poprawności zapisu. Nauczyciel wyjaśnia ewentualnie zaistniałe niezrozumiałe kwestie.

2. Nauczyciel rozdaje uczniom wcześniej wydrukowane fiszki ze wzorami sumarycznymi soli (patrz załącznik w materiałach pomocniczych). Prosi uczniów, aby dobrali się w pary. Uczniowie łączą związki chemiczne, które mają na swoich fiszkach tak, aby w wyniku reakcji tworzyły nierozpuszczalną sól. W celu ułatwienia zadania, nauczyciel prosi o korzystanie z tabeli rozpuszczalności.

3. Po wykonaniu zadania, każda z par zapisuje na tablicy: cząsteczkowe równania reakcji, pełne jonowe równania reakcji oraz skrócone równania reakcji. Pozostali uczniowie i nauczyciel weryfikują poprawność zapisu reakcji chemicznych.

4. Nauczyciel odsyła uczniów do gry edukacyjnej – praca w parach. Uczniowie zapoznają się z poleceniem i wykonują ćwiczenia.

5. Uczniowie pracują w parach z częścią „Sprawdź się”. Wykonują zadania 6‑8. Nauczyciel może wyświetlić treść poleceń na tablicy multimedialnej. Po każdym przeczytanym poleceniu daje uczniom określony czas na zastanowienie się, a następnie chętna osoba z danej pary udziela odpowiedzi/prezentuje rozwiązanie na tablicy. Pozostali ustosunkowują się do niej, proponując ewentualnie swoje pomysły. Nauczyciel, w razie potrzeby, koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne kwestie, udziela uczniom informacji zwrotnej. Ćwiczenia, których uczniowie nie zdążą wykonać podczas lekcji, mogą być zlecone do wykonania w ramach pracy domowej.

Faza podsumowująca:

1. Kieszeń i szuflada. Nauczyciel rozdaje uczniom sklerotki. Prowadzący zajęcia rysuje na tablicy kieszeń, a obok niej zapisuje: „Co zabieram ze sobą?”. Tutaj uczeń ma wpisać to, co wyniósł z zajęć, co do niego szczególnie przemówiło, co się spodobało lub co mu się przyda w przyszłości. Poniżej nauczyciel rysuje szufladę i białą plamę. Obok szuflady zapisuje: „Co mi się nie przyda?”, a obok białej plamy: „Czego zabrakło?”. Poniższe rysunki uczeń wypełnia sklerotkami z zapisanymi krótkimi zdaniami, równoważnikami zdań lub kluczowymi słowami. Jest to okazja także do analizy przebiegu zajęć i szybkiej powtórki.

2. Jako podsumowanie lekcji, nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio:

• Przypomniałem/łam sobie, że...

• Co było dla mnie łatwe...

• Dziś nauczyłam/łem się...

• Co było dla mnie trudne...

Praca domowa:

1. Korzystając z tablicy rozpuszczalności, zaproponuj reakcje otrzymywania siarczku żelaza(II), węglanu(VI) manganu(II).

2. Uczniowie wykonują w e‑materiale w sekcji „Sprawdź się” pozostałe ćwiczenia, których nie zdążyli wykonać na lekcji.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Gra może być wykorzystywana w domu przez uczniów w celu utrwalenia materiału.

Materiały pomocnicze:

1. Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich kartkach):

• Co to jest reakcja strąceniowa?

• Co to jest jon towarzyszący?

• Jak zapisywać skrócone równania jonowe?

• Jak zapisywać pełne równania jonowe?

2. Tabela z wzorami soli:

3. Doświadczenie chemiczne: „Badanie reakcji straceniowej”

Szkło i sprzęt laboratoryjny: probówki, statyw do probówek, pipety, łyżeczki.

Odczynniki chemiczne: 5% roztwory soli – chlorku wapnia i fosforanu(V) sodu; siarczanu(VII) miedzi(II) i fosforanu(V) sodu; azotanu(V) cyny(II) i węglanu potasu; siarczku sodu i azotanu(V) glinu; siarczku baru i chlorku żelaza(III); azotanu(V) ołowiu(II) i siarczanu(VI) sodu; woda destylowana.

Instrukcja wykonania:

• Przygotuj roztwory substancji chemicznych przypisanych konkretnej grupie.

• Do probówki wlej po ok. 3 cmIndeks górny 3³ obu soli przypisanych konkretnej grupie.

• Obserwuj zachodzące zmiany.

4. Karty charakterystyk substancji chemicznych.

5. Karta pracy ucznia: