Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Błądzenie jest rzeczą ludzką. O przyczynach i typach błędów językowych

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wskaże i skoryguje częste błędy językowe w komunikacji;

• przeanalizuje przyczyny i skutki występowania błędów językowych;

• przedyskutuje zasadność celowego wprowadzania błędów do języka;

• nazwie typy błędów występujących w wypowiedziach i dokona ich poprawy.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów, aby wysłuchali audycję radiową lub obejrzeli wybrany program telewizyjny i zwrócili uwagę na wypowiedzi dziennikarzy oraz uczestników. Prosi o zanotowanie przykładów sformułowań nielogicznych lub niepoprawnych gramatycznie.

2. Nauczyciel przekazuje również informacje dla chętnych.
   Cywilizacja błędów
   Nieumiejętność praktycznego stosowania reguł poprawności językowej może być rezultatem działania czynników biologicznych lub kulturowych. Do tych pierwszych zaliczamy m.in.  schorzenia neurologiczne ograniczające zdolność posługiwania się językiem (np. afazję i specyficzne trudności w uczeniu się (szczególnie dysleksję i dysortografię). Z kolei czynniki kulturowe sprawiają, że reguły poprawności językowej nie są wystarczająco utrwalone, co czyni je podatnymi na odkształcenia. Badacze współczesnej kultury zwracają uwagę, że wraz z rozwojem mediów cyfrowych nasila się zjawisko tzw. analfabetyzmu wtórnego - zapominania, oduczania się przyswojonych kiedyś zasad czytania i pisania, oraz analfabetyzmu funkcjonalnego - nieumiejętności stosowania wyuczonych zasad. Przyczyny nowej fali analfabetyzmu to przede wszystkim:
   1. Upowszechnienie się urządzeń elektronicznych - telefonów komórkowych, smartfonów, tabletów, komputerów i innych - powodujące odwrót od pisania odręcznego. To ostatnie wymaga od naszych mózgów większego wysiłku i jest bardziej czasochłonne, ale przez to zwiększa koncentrację na doborze środków językowych, co pozwala eliminować błędy. Z kolei pisanie na klawiaturze, choć znacznie szybsze, obniża poziom koncentracji i znacząco zwiększa ryzyko popełniania błędów. Zjawisko to najsilniej oddziałuje wśród dzieci, które współcześnie coraz częściej uczą się obsługi klawiatury wcześniej niż pisania odręcznego.
   2. Preferowanie we współczesnych mediach krótkich, uproszczonych komunikatów: smsów, wpisów na portalach społecznościowo‑informacyjnych o narzuconej przez administratora, niewielkiej długości; kondensowanie treści przekazu w nagłówku artykułu.
   3. Kultura obrazkowa – współczesne media w większym stopniu niż słowem posługują się obrazem. Zjawisko to występuje w reklamie, rozrywce (memy), ale też w informacji (galeria zdjęć z krótkimi komentarzami zamiast artykułu). Komunikat językowy zostaje zredukowany do minimum, co oducza odbiorcę przyswajania dłuższych tekstów.

Faza wprowadzająca:

1. Chętne osoby przedstawiają prace wykonane w domu. Następnie nauczyciel rozpoczyna dyskusję dotyczącą przyczyn popełniania różnego rodzaju błędów.

2. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając razem z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się indywidualnie z sekcją „Przeczytaj”. Następnie nauczyciel prosi o dyskusję na temat: Czy można celowo naruszać reguły? W jakim celu się to to robi? Uczniowie wypowiadają się, a nauczyciel pilnuje porządku dyskusji.
   Nauczyciel prosi również, by uczniowie podali własne przykłady sytuacji, w których ktoś popełnił błąd językowy.

2. Praca z multimedium. Uczniowie zapoznają się z mapą myśli. Na tej podstawie w parach wykonują zamieszczone w tej sekcji polecenia.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie zostają podzieleni na 3 grupy. Każdy zespół rozwiązuje ćwiczenia zawarte w sekcji „Sprawdź się”. Następnie, aby uzasadnić poprawność rozwiązań, omawiają je na forum klasy. Po wyznaczonym czasie następuje wspólne omówienie wszystkich rozwiązań.

2. Uczniowie wspólnie przygotowują mapę myśli podsumowująca wiedzę z lekcji.

Praca domowa:

1. Nauczyciel podaje uczniom zdania wypowiedziane przez komentatorów sportowych (znalezione w zasobach internetowych). Zadaniem uczniów jest nazwanie typów błędów, które występują w wypowiedziach i poprawienie tych błędów.
   Dzisiaj, kiedy oni stali się niemal latawcami, wiatr ma ogromne znaczenie.
   130 m to nie jest 148 m, to jest kilkanaście metrów dalej!
   Juventus w tej edycji LM nie strzelił jeszcze głowy bramką.
   Bracia‑bliźniacy Frank i Ronald de Boerowie, z których większość gra w Barcelonie.
   Oto ten moment przed momentem na Państwa ekranach.

Materiały pomocnicze:

• Michał Kuziak, Sławomir Rzepczyński, Jak pisać?, Bielsko‑Biała 2003.

• Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Mapa myśli”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.