Temat: Marność świata doczesnego w utworach różnych twórców
Grupa docelowa:
Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
12) w interpretacji utworów literackich odwołuje się do tekstów poznanych w szkole podstawowej, w tym: trenów i pieśni Jana Kochanowskiego, bajek Ignacego Krasickiego, Dziadów cz. II oraz Pana Tadeusza Adama Mickiewicza, Zemsty Aleksandra Fredry, Balladyny Juliusza Słowackiego;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
II. Kształcenie językowe.
3. Komunikacja językowa i kultura języka. Uczeń:
3) rozpoznaje i określa funkcje tekstu (informatywną, poetycką, metajęzykową, ekspresywną, impresywną – w tym perswazyjną);
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
2) wskazuje i rozróżnia cele perswazyjne w wypowiedzi literackiej i nieliterackiej;
2. Mówienie i pisanie. Uczeń:
1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
IV. Samokształcenie.
1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.
Cele operacyjne. Uczeń:
rzeanalizuje występowanie motywów wanitatywnych w wybranych wierszach Daniela Naborowskiego;
wyjaśni, dlaczego twórcy różnych epok podejmują w wierszach refleksje eschatologiczne;
wskaże symbole wanitatywne w malarstwie;
porówna sposoby wykorzystania wątków eschatologicznych w wierszach Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, Daniela Naborowskiego i Czesława Miłosza.
Strategie nauczania:
konstruktywizm;
konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.
Formy pracy:
praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
tekst piosenki
Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca:
Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji, formułuje cel zajęć oraz kryteria sukcesu. Uczniowie zapoznają się z sekcją „Wprowadzenie”.
Faza realizacyjna:
Uczniowie zapoznają się z sekcją „Przeczytaj” i zamieszczonymi tam obrazami.
Uczniowie dzielą się na 4 zespoły. Następnie wykonują podane zadania. Grupa I R2Kl07BnMPrK1
1. Zapoznaj się z wierszem Sępa Szarzyńskiego i sformułuj hipotezę interpretacyjną. Wypisz z utworu sformułowania, które stanowią dla niej uzasadnienie.
2. Wskaż w tekście wiersza motywy, które można zestawić z symbolicznymi znaczeniami przedmiotów ukazanych na obrazie Claesza.
3. Które fragmenty wiersza i które elementy obrazu sygnalizują upływ czasu? O jakich emocjach człowieka mogą one świadczyć? Jakie pytania wywołują?
1. Zapoznaj się z wierszem Sępa Szarzyńskiego i sformułuj hipotezę interpretacyjną. Wypisz z utworu sformułowania, które stanowią dla niej uzasadnienie.
2. Wskaż w tekście wiersza motywy, które można zestawić z symbolicznymi znaczeniami przedmiotów ukazanych na obrazie Claesza.
3. Które fragmenty wiersza i które elementy obrazu sygnalizują upływ czasu? O jakich emocjach człowieka mogą one świadczyć? Jakie pytania wywołują?
Grupa II
R1O8Sjb5oPSoP
1. Zapoznaj się z fragmentem Księgi Koheleta i wskaż w nim wersety, które mogły stanowić inspirację dla Sępa Szarzyńskiego.
2. Uporządkuj refleksje o życiu, czasie, człowieku zawarte we fragmencie Księgi Koheleta. Zapisz je własnymi słowami w formie zdań oznajmujących.
3. Jak rozumiesz słowa „marność nad marnościami”?
4. Jakie wnioski dotyczące postawy życiowej człowieka można wysnuć z takiego opisu świata?
5. Co lektura Koheleta wnosi do zrozumienia wierszy Sępa Szarzyńskiego?
6. Jak rozumiesz przesłanie obrazu Claesza w świetle Księgi Koheleta?
1. Zapoznaj się z fragmentem Księgi Koheleta i wskaż w nim wersety, które mogły stanowić inspirację dla Sępa Szarzyńskiego.
2. Uporządkuj refleksje o życiu, czasie, człowieku zawarte we fragmencie Księgi Koheleta. Zapisz je własnymi słowami w formie zdań oznajmujących.
3. Jak rozumiesz słowa „marność nad marnościami”?
4. Jakie wnioski dotyczące postawy życiowej człowieka można wysnuć z takiego opisu świata?
5. Co lektura Koheleta wnosi do zrozumienia wierszy Sępa Szarzyńskiego?
6. Jak rozumiesz przesłanie obrazu Claesza w świetle Księgi Koheleta?
Grupa III
RAq70oUuqFopB
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
Wybierz jedno nowe słowo poznane podczas dzisiejszej lekcji i ułóż z nim zdanie.
R15hnSabGQlBg
Nagranie z tekstem Daniela Naborowskiego Krótkość żywota Cnota grunt wszystkiemu.
Nagranie z tekstem Daniela Naborowskiego Krótkość żywota Cnota grunt wszystkiemu.
Nagranie z tekstem Daniela Naborowskiego Krótkość żywota Cnota grunt wszystkiemu.
Grupa IV
RkeIERVs21OjZ
1. Porównaj budowę wypowiedzeń zastosowanych przez Naborowskiego z tymi, które znajdujesz w poznanych przez ciebie wierszach Sępa Szarzyńskiego. Jakie dostrzegasz różnice?
2. Czyje utwory - Sępa Szarzyńskiego czy Naborowskiego - są dla ciebie jako współczesnego odbiorcy bardziej czytelne? Uzasadnij swoją opinię.
3. W wierszu Cnota grunt wszystkiemu oprócz motywu vanitas można odnaleźć nawiązanie do filozofii Sokratesa i do myśli renesansowej. Wskaż w tekście odpowiednie fragmenty i wyjaśnij, na czym polega związek między myślą antyczną, renesansową i barokową.
4. Porównaj obraz świata w poezji Kochanowskiego i w utworach Sępa Szarzyńskiego oraz Naborowskiego. Co łączy, a co różni światopogląd tych poetów?
1. Porównaj budowę wypowiedzeń zastosowanych przez Naborowskiego z tymi, które znajdujesz w poznanych przez ciebie wierszach Sępa Szarzyńskiego. Jakie dostrzegasz różnice?
2. Czyje utwory - Sępa Szarzyńskiego czy Naborowskiego - są dla ciebie jako współczesnego odbiorcy bardziej czytelne? Uzasadnij swoją opinię.
3. W wierszu Cnota grunt wszystkiemu oprócz motywu vanitas można odnaleźć nawiązanie do filozofii Sokratesa i do myśli renesansowej. Wskaż w tekście odpowiednie fragmenty i wyjaśnij, na czym polega związek między myślą antyczną, renesansową i barokową.
4. Porównaj obraz świata w poezji Kochanowskiego i w utworach Sępa Szarzyńskiego oraz Naborowskiego. Co łączy, a co różni światopogląd tych poetów?
Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele drużyn przedstawiają rozwiązania.
Nauczyciel odtwarza animację na dużym ekranie. Uczniowie w parach wykonują polecenie 2 zamieszczonej w sekcji”Animacja”. Następnie, również w parach, wykonują ćwiczenia z sekcji „Sprawdź się”.
Faza podsumowująca:
Nauczyciel odtwarza przygotowany wcześniej utwór Vanitas grupy Hey (słowa: Katarzyna Nosowska, muzyka: Paweł Krawczyk), a uczniom rozdaje wydrukowane teksty piosenki albo wyświetla tekst na tablicy interaktywnej. Prosi uczniów o odpowiedzi na pytania: Dlaczego piosenka nosi tytuł Vanitas? Czy można w niej znaleźć jakieś nawiązania do barokowych obrazów lub dzieł?
Praca domowa:
Obejrzyj animację. Na tej podstawie wyjaśnij, dlaczego motywy wanitatywne były szczególnie popularne w epoce baroku. Wynotuj, jakie symbole związane z przemijaniem pojawiały się w literaturze i malarstwie epoki.
Materiały pomocnicze:
Czesław Hernas, Barok, Warszawa, 1980.
Danuta Künstler‑Langner, Idea „vanitas”, jej tradycje i toposy w poezji polskiego baroku, Toruń 1993.
Wskazówki metodyczne
Nauczyciel może wykorzystać medium w sekcji „Animacja” do podsumowania lekcji.
