Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Etymologiczne a realne znaczenie wyrazów

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności.

Cele operacyjne. Uczeń:

• wyjaśnia, czym jest etymologia;

• omawia realne znaczenie wyrazów;

• wyjaśnia różnicę między etymologicznym a realnym znaczeniem wyrazów;

• podaje różnice między naukową a ludową etymologią;

• tworzy mapę myśli podsumowującą wiedzę z lekcji.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• mapa myśli.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć:
   Grecki wyraz etymologia wywodzi się ze słów étymos - prawdziwy i lógos - słowo. Oznaczał on więc prawdziwe znaczenie słowa. Polski wyraz etymologia używany jest w dwóch znaczeniach. Po pierwsze określa się nim dział językoznawstwa, który zajmuje się badaniem pochodzenia wyrazów oraz ich znaczeń, ale oznacza on również objaśnianie genezy jednego, konkretnego wyrazu, a także jego przemian znaczeniowych i fonetycznych. Etymologia zrodziła się zapewne z ludzkiej ciekawości. Od dawna rozumiano już bowiem, że język nie jest tworem stałym i ulega ciągłym przemianom. Ludzie więc początkowo próbowali wyjaśniać te zmiany, opierając się na swojej intuicji i pomysłowości.

2. Wyświetlenie na tablicy tematu i celów zajęć oraz wspólne z uczniami ustalenie kryteriów sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treściami w sekcji „Wprowadzenie” oraz „Przeczytaj”. Następnie nauczyciel zadaje uczniom pytania:
   - Czym jest etymologia?
   - Jaka jest różnica między etymologicznym a realnym znaczeniem wyrazu?
   - Jakie są różnice między naukową a ludową etymologią?

2. Praca z multimedium. Nauczyciel głośno odtwarza nagranie z sekcji „Audiobook”. Uczniowie samodzielnie zapoznają się z wyjaśnieniami trudniejszych wyrazów z tekstu. Następnie w parach wykonują oba polecenia.

3. Prowadzący zapowiada uczniom, że w kolejnym kroku będą rozwiązywać ćwiczenia – od najprostszych do najtrudniejszych (1‑6). Każdy z uczniów robi to samodzielnie. Po ustalonym czasie wybrani uczniowie przedstawiają odpowiedzi, a reszta klasy wspólnie ustosunkowuje się do nich. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje, udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Na zakończenie lekcji nauczyciel prosi uczniów o stworzenie mapy myśli jako podsumowania omawianych zagadnień. Wybrani lub chętni uczniowie wypisują swoje propozycje na tablicy. W ramach podsumowania wszyscy uczestnicy lekcji biorą udział w omówieniu zgromadzonych zapisów.

2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne 7 i 8. Przygotowują uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

• Kazimierz Polański, hasła: znaczenie etymologiczne wyrazu; znaczenie realne wyrazu, w: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. Kazimierz Polański i in., Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław 1999, wyd. 2 popr. i uzp., s. 697–698.

• Wiesław Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie 2005.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.