Autor: Joanna Kalinowska

Przedmiot: Historia

Temat: Sytuacja na Ziemiach Zabranych w okresie międzypowstaniowym

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• wyjaśnia znaczenie takich pojęć jak Ziemie Zabrane i Kresy;

• charakteryzuje sytuację Polaków na Ziemiach Zabranych przed powstaniem listopadowym i po nim;

• przedstawia represje stosowane przez władze carskie wobec Polaków i działania konspiracyjne oraz początki pracy organicznej;

• omawia losy polskich ośrodków naukowych na Ziemiach Zabranych po 1831 r.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy zawartość sekcji „Wprowadzenie”, przedstawia temat oraz cele zajęć.

2. Prowadzący zadaje uczniom pytanie o umiejscowienie tematu lekcji w czasie. Pyta: W jakim okresie się znajdujemy? Co ważnego działo się wcześniej? Uczniowie powinni wspomnieć o powstaniu listopadowym i jego upadku, emigracji popowstaniowej, likwidacji odrębności Królestwa Polskiego.

Faza realizacyjna:

1. Metoda jigsaw. Uczniowie odliczają do sześciu. Łączą się w zespoły według przydzielonych numerów. Każda grupa opracowuje fragment materiału z sekcji „Przeczytaj”:

• grupy 1 i 4 – Deklasacja szlachty,

• grupy 2 i 5 – Represje wobec Kościołów unickiego i katolickiego oraz Konspiracja i Udział kobiet w polskim życiu narodowym na Ziemiach Zabranych,

• grupy 3 i 6 – Ziemie Zabrane, Kraj Zachodni czy Kresy?

Po zakończeniu pracy uczniowie zmieniają zespoły tak, by w każdym znalazła się przynajmniej jedna osoba z poprzednich grup. Uczniowie dzielą się wiedzą zdobytą wcześniej i uczą od siebie nawzajem. Chętne lub wybrane osoby omawiają przydzielone zagadnienia. Pozostali uczniowie mogą zadawać pytania i weryfikować przedstawione informacje.

2. Praca z multimedium („Prezentacja multimedialna”). Nauczyciel poleca wybranemu uczniowi, aby przeczytał polecenie 2: „Wyjaśnij, co się stało z polskimi ośrodkami edukacyjnymi po roku 1831. Co było tego przyczyną?”. Poleca uczniom, aby w parach opracowali odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) pary prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie się do niej ustosunkowują. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia odpowiedź.

3. Następnie uczniowie indywidualnie wykonują polecenie 3: przyporządkowują na mapie ośrodki edukacyjne w Imperium Rosyjskim, w których pobierali naukę Polacy przed powstaniem listopadowym lub po jego upadku.

4. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie wykonują indywidualnie ćwiczenia 1 i 2 z sekcji „Sprawdź się”, a następnie porównują swoje odpowiedzi z kolegą lub koleżanką. Wybrane osoby przedstawiają odpowiedzi na forum klasy.

5. Nauczyciel wyświetla najpierw ćwiczenie 4, a potem 5. Uczniowie wykonują je we wcześniejszych grupach, a następnie wylosowana grupa prezentuje swoje rozwiązania na forum. Pozostali uczestnicy zajęć je komentują i uzupełniają informacje.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. W kontekście ich realizacji następuje omówienie ewentualnych problemów z wykonaniem ćwiczeń i poleceń z sekcji „Sprawdź się”.

2. Na zakończenie nauczyciel może ocenić pracę uczniowskich grup.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia interaktywne nr 7 i 8. Przygotuj uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

Materiały pomocnicze:

A. Chwalba, Historia Polski 1795‑1918, Kraków 2005.

M. Kostomarow, Knyhy bytia Ukrajins’koho Narodu, peredm. M. Wozniak, Lwiw–Kyjiw 1921.

W. Pol, Mohort, Kraków 1875.

Z. Starorypiński, K. Borowski, Między Kamieńcem i Archangielskiem. Dwa pamiętniki powstańców z roku 1863, oprac. S. Kieniewicz, Warszawa 1986.

S. Konarski, Stowarzyszenie Ludu Polskiego na Podolu, Wołyniu i w guberni kijowskiej, red. M. Micińska, Warszawa 2009.

S. Konarski, Stowarzyszenie Ludu Polskiego na Litwie i Białorusi, red. A. Brus, Warszawa 2015.

Wskazówki metodyczne:

Uczniowie mogą zapoznać się z e‑materiałem przed lekcją, w grupach opracować poszczególne fragmenty tekstu i przedstawić prezentacje podczas fazy realizacyjnej. Wówczas osobna grupa może przygotować prezentację bazującą na prezentacji multimedialnej i przedstawić ją w tej samej fazie jako ostatni zespół.