Dla nauczyciela

Autor: Bożena Święch, Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Wybuch czarnej wyobraźni. Estetyka czarnego romantyzmu na przykładzie noweli Berenice Edgara Allana Poego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Elementy retoryki. Uczeń:

1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

IV. Samokształcenie.

1. rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

1) odczytuje tekst w jego warstwie semantycznej i semiotycznej;

2) rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;

3) rozpoznaje w utworach cechy prądów literackich i artystycznych oraz odczytuje ich funkcje;

6) rozpoznaje w utworach literackich konwencje: baśniową, oniryczną, turpistyczną, nadrealistyczną, postmodernistyczną;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

analizuje i interpretuje utwór Berenice;
rozpoznaje i funkcjonalnie wykorzystuje konteksty interpretacyjne;
redaguje odpowiedzi na pytania pracując metodą World Cafe.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
World Cafe.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Uczniowie zapoznają się z utworem Edgara Allana Poego Berenice.
Chętne osoby przygotowują prezentację na temat czarnego romantyzmu oraz gotycyzmu.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‑materiał „Wybuch czarnej wyobraźni. Estetyka czarnego romantyzmu na przykładzie noweli Berenice Edgara Allana Poego”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i multimedium w sekcji „Audiobook” tak, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć i rozwiązywać zadania.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel dzieli klasę na 7 zespołów i proponuje, aby podczas swojej pracy związanej z analizą i interpretacją utworu grupy wykorzystały dostępne w e‑podręczniku wiadomości z sekcji „Przeczytaj” i „Audiobook”. Uczniowie redagują w formie mapy myśli notatkę podsumowującą pracę w grupach.
Nauczyciel proponuje uczniom, aby pozostali w 7 grupach, każda z nich siedzi przy osobnych zestawionych stolikach. Celem uczniów jest wykorzystanie metody World Cafe i dzięki niej zaproponowanie możliwie największej liczby odpowiedzi na pytania dotyczące przesłania noweli. Nauczyciel przypomina zasady World Cafe.
https://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/techniki/world-cafe/
• Skup się na tym, co ważne.
• Dokładaj swoje pomysły do dyskusji.
• Mów, co myślisz i czujesz.
• Słuchaj, żeby zrozumieć.
• Łącz ze sobą pomysły.
• Wspólnie nasłuchuj nowych refleksji i głębszych pytań.
Każda z grup siedzących przy 7 stolikach otrzymuje plakat z pytaniem i zapisuje odpowiedzi wynikające z analizy i interpretacji utworu. Odpowiedzi proponują wszyscy członkowie grupy, zapisuje je sekretarz, następnie przy stolikach pozostają tylko ich gospodarze, pozostali członkowie grupy przechodzą do kolejnych stolików i dopisują zaproponowane przez siebie odpowiedzi na pytanie. Odpowiedzi nie powinny się powtarzać.
Lista pytań, na które uczniowie poszukują odpowiedzi:
- W jaki sposób prowadzona jest narracja w noweli Berenice?
- Jakie cechy charakteru posiadają poszczególni bohaterowie noweli?
- Na czym polegała przemiana Berenice?
- Które motywy i sceny z utworu można uznać za frenetyczne?
- Jakie jest znaczenie symboli wykorzystanych w noweli Berenice?

Faza podsumowująca:

Grupy umieszczają w widocznym dla wszystkich miejscu opracowane plakaty i odczytują zaproponowane odpowiedzi.
Nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej, komentuje odpowiedzi.

Praca domowa:

Przeczytaj fragment, który rozpoczyna nowelę Berenice, a następnie nazwij motyw, który tu dostrzegasz. Wyjaśnij, w jaki sposób motyw ten jest obecny w dalszej części utworu, jak wpływa na jego narrację, a także jak w jego kontekście rozumiesz przesłanie noweli.
Edgar Allan Poe
Berenice
Nieszczęście ma postać rozmaitą. Wielokształtna jest marność tej ziemi. Na wzór tęczy, rozpostarta ponad rozległym widnokręgiem posiada barwy tak samo różnorodne, tak samo poszczególnie odmienne, a przecież tak samo ścisłym spojone węzłem. Rozpostarta nad rozległym widnokręgiem na wzór tęczy! Jakim sposobem godło piękna mogłem przedzierzgnąć w symbol brzydoty?
Źródło: Edgar Allan Poe, Berenice, [w:] tegoż, Opowieści niesamowite, tłum. B. Leśmian, Kraków 2008.

Materiały pomocnicze:

Sztuka interpretacji. T. 1. Red. H. Markiewicz. Wrocław 1971.
https://partycypacjaobywatelska.pl/strefa-wiedzy/techniki/world-cafe/

Wskazówki metodyczne

Nauczyciel może wykorzystać multimedium w sekcji „Audiobook” w fazie realizacyjnej lekcji, do podsumowania lub zadania domowego.

Sprawdź się