Dla nauczyciela

Autor: Anna Grabarczyk

Przedmiot: Język polski

Temat: Konwencja gotycka w twórczości Edgara Allana Poego. Zagłada domu Usherów

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres podstawowy

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1) rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;

2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);

3) rozróżnia gatunki epickie, liryczne, dramatyczne i synkretyczne, w tym: gatunki poznane w szkole podstawowej oraz epos, odę, tragedię antyczną, psalm, kronikę, satyrę, sielankę, balladę, dramat romantyczny, powieść poetycką, a także odmiany powieści i dramatu, wymienia ich podstawowe cechy gatunkowe;

4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;

5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;

6) rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;

9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;

10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji, wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;

14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;

15) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;

16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.

2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:

1) przetwarza i hierarchizuje informacje z tekstów, np. publicystycznych, popularnonaukowych, naukowych;

2) analizuje strukturę tekstu: odczytuje jego sens, główną myśl, sposób prowadzenia wywodu oraz argumentację;

3) rozpoznaje specyfikę tekstów publicystycznych (artykuł, felieton, reportaż), retorycznych (przemówienie, laudacja, homilia), popularnonaukowych i naukowych (rozprawa); wśród tekstów prasowych rozróżnia wiadomość i komentarz; rozpoznaje środki językowe i ich funkcje zastosowane w tekstach; odczytuje informacje i przekazy jawne i ukryte; rozróżnia odpowiedzi właściwe i unikowe;

4) określa wpływ starożytnego teatru greckiego na rozwój sztuki teatralnej; rozumie pojęcie katharsis i charakteryzuje jego rolę w kształtowaniu odbioru dzieła;

6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;

II. Kształcenie językowe.

1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:

3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;

4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:

2) wykorzystuje składniowo‑znaczeniowy charakter interpunkcji do uwypuklenia sensów redagowanego przez siebie tekstu;

III. Tworzenie wypowiedzi.

2. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;

2) buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;

4) zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;

6) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;

12) wykorzystuje wiedzę o języku w pracy redakcyjnej nad tekstem własnym, dokonuje korekty tekstu własnego, stosuje kryteria poprawności językowej.

IV. Samokształcenie.

5. dokonuje krytycznej selekcji źródeł;

6. wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;

9. wykorzystuje multimedialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;

Zakres rozszerzony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:

3) rozpoznaje w utworach cechy prądów literackich i artystycznych oraz odczytuje ich funkcje;

6) rozpoznaje w utworach literackich konwencje: baśniową, oniryczną, turpistyczną, nadrealistyczną, postmodernistyczną;

Lektura uzupełniająca

6) wybrane utwory epickie okresu romantyzmu: Józef Ignacy Kraszewski, Stara baśń, Victor Hugo, Nędznicy, Edgar Allan Poe – wybrane opowiadanie; Henryk Rzewuski, Pamiątki Soplicy (fragmenty);

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności;
kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

wskaże w utworze cechy literatury gotyckiej;
wskaże w utworze środki artystyczne i wyjaśni ich funkcje;
omówi sposoby budowania grozy w tekstach kultury;
odczyta znaczenia symboliczne i sensy naddane utworu.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

z użyciem e‑podręcznika;
ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z treścią e‑materiału Konwencja gotycka w twórczości Edgara Allana Poego. „Zagłada domu Usherów” oraz zastanowienie się nad sensem poniższych słów.
Czy jesteśmy dziećmi czy dorosłymi, kobietami czy mężczyznami, coś nas przyciąga do gotycyzmu. Aktywnie poszukujemy strachu, ciemnych i niepokojących obrazów i opowieści, które denerwują i zagrażają przemianą naszego pojęcia rzeczywistości. Niepewność, lęk natchniony rozpadem świata jest mile widziany przez publiczność gotycyzmu. Wydaje się, że musimy znaleźć formę – kontrolowaną formę – dla tego, co nierzeczywiste: to jest dzieło sztuki, dzięki któremu stykamy się z zagrożeniem jeszcze nie rzeczywistej, ale ciągle potencjalnej destrukcji naszego świata.
C. Russell, Cindy Sherman, Neogotycyzm i postmodernizm, [w:] Wokół gotycyzmów. Wyobraźnia, groza, okrucieństwo, red. G. Gazda, A. Izdebska, J. Płuciennik, Kraków 2002, s. 144.

Faza wprowadzająca:

Nauczyciel pyta uczniów, czy zgadzają się ze stwierdzeniem, że Aktywnie poszukujemy strachu, ciemnych i niepokojących obrazów i opowieści, które denerwują i zagrażają przemianą naszego pojęcia rzeczywistości.
Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i prosi uczniów, by na podstawie wiadomości zdobytych przed lekcją zaproponowali cel zajęć oraz kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

Nauczyciel zadaje uczniom pytania sprawdzające przygotowanie do lekcji:
- O czym jest historia przedstawiona w utworze Zagłada domu Usherów?
- W jaki sposób przejawiał się gotycyzm w twórczości Poego?
Nauczyciel rozdaje uczniom kartę pracy z następującym tekstem.
Gotycyzm to swoisty powrót do atmosfery średniowiecza, przesycony atmosferą grozy, nadnaturalności, cudowności, tajemniczości, ale też melancholią i groteską. Gotycyzm to również charakterystyczna, unikalna estetyka, artystyczna reprezentacja grozy, mroku i zjawisk nadnaturalnych. Samo pojęcie gotyku, początkowo stosowane było pogardliwie na określenie wytworów kultury niemal barbarzyńskich, które przeciwstawiały się klasycznemu, antycznemu ujęciu piękna. Dziś to właśnie odrzucenie konwencjonalnej estetyki jest jedną z kluczowych cech gotycyzmu. Ikonografia gotycka to zespół specyficznych, charakterystycznych obrazów, czasu, przestrzeni i klimatu. Stare zamki, opuszczone domostwa, średniowieczne opactwa, tajemnicze ruiny, średniowieczne katedry na równi z fascynacją dziką i nieujarzmioną przyrodą (szczególnie widoczną w twórczości romantycznej) tworzą ramy gotyckiej przestrzeni. Dopełnia ją groza nocy skrywającej niezliczone tajemnice. Świat zapełnią postaci mityczne, nadnaturalne, mistyczne, tajemnicze i tragiczne. Bohater gotycki to hybryda nieposkromionej wyobraźni twórców z archetypicznymi postaciami rodem z ludowych legend i mitów. Podobnie jak sam gotycyzm, wielu jego bohaterów przez stulecia przeszło liczne transformacje, często zatracając swój pierwotny charakter. To zresztą jedna z cech, którą wykorzystuje współczesna reklama. Od antycznych potworów, demonów, przez wytwory słowiańskiego folkloru, po współczesnych bohaterów miejskich opowieścii postmodernistycznej nihilistycznej wyobraźni, gotycyzm tworzy świat fascynujący i fantastyczny.
Anna Andrusiewicz, Narracja i konwencja gotycka w przekazach reklamowych https://rep.up.krakow.pl/xmlui/bitstream/handle/11716/10465/AF075--10--Narracja‑i-konwencja--Andrusiewicz.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Następnie prosi uczniów o przejście do sekcji „Mapa myśli” i wykonanie polecenia 1.
Polecenie 2 z sekcji multimedialnej uczniowie wykonują w parach. Chętna osoba przedstawia odpowiedź, a nauczyciel weryfikuje jej poprawność.

Faza podsumowująca:

Nauczyciel dzieli uczniów na dwie grupy. Każdy zespół w ramach podsumowania wykonuje polecenia z sekcji „Sprawdź się”. Grupa I - wykonuje zadania 1, 2, 8, 9, a grupa II - zadania 3, 4, 5, 6, 7. Nauczyciel wspiera uczniów w wykonywanej pracy i weryfikuje poprawność odpowiedzi.
Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów, udzielając im tym samym informacji zwrotnej. Wybrany uczeń podsumowuje zajęcia, zwracając uwagę na nabyte umiejętności.

Praca domowa:

Korzystając z tekstu z karty pracy oraz wiedzy z sekcji multimedialnej wykonaj polecenie 3: Omów ilustrację do opowiadania Zagłada domu Usherów, wskazując na niej elementy typowe dla konwencji gotyckiej.
Dla zainteresowanych: polecenia 4 i 5 z sekcji „Mapa myśli”.
Zredaguj historię przedstawioną w Zagładzie domu Usherów z perspektywy Roderyka Ushera lub Madeline Usher. Następnie sformułuj wnioski na temat roli narratora w opowiadaniu grozy.

Materiały pomocnicze:

C. Russell, Cindy Sherman, Neogotycyzm i postmodernizm, [w:] Wokół gotycyzmów. Wyobraźnia, groza, okrucieństwo, red. G. Gazda, A. Izdebska, J. Płuciennik, Kraków 2002.
Maria Janion, Żyjąc, tracimy życie. Niepokojące tematy egzystencjalne, Warszawa 2001.

Wskazówki metodyczne

Materiał z sekcji multimedialnej może stanowić podsumowanie lekcji.

Sprawdź się