Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Renesansowa i współczesna koncepcja godności człowieka: Jan Kochanowski, Pieśń XIX; Zbigniew Herbert, Przesłanie Pana Cogito

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej;

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.

Cele operacyjne. Uczeń:

• dokonuje analizy i interpretacji utworów Pieśńni XIX Jana Kochanowskiego oraz Przesłanie Pana Cogito Zbigniewa Herberta;

• omawia dwa modele postaw człowieka przedstawione w Pieśńni XIX;

• wyjaśnia, jaki związek z przesłaniem obu wierszy ma ich konstrukcja;

• opisuje, jaką rolę w obu utworach odgrywają uczucia.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• z użyciem e‑podręcznika;

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie zapoznali się z: Jan Kochanowski, Pieśń XIX; Zbigniew Herbert, Przesłanie Pana Cogito.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel rozdaje uczniom dwa fragmenty tekstów.

   Jan Kochanowski
   Pieśń XIX
   Jest kto, co by wzgardziwszy te doczesne rzeczy
   Chciał ze mną dobrą tylko sławę mieć na pieczy,
   A starać się, ponieważ musi zniszczeć ciało,
   Aby imię przynamniej po nas tu zostało?

   I szkoda zwać człowiekiem, kto bydlęce żyje
   Tkając, lejąc w się wszytko, póki zstawa szyje;
   Nie chciał nas Bóg położyć równo z bestyjami:
   Dał nam rozum, dał mowę, a nikomu z nami.

   Przeto chciejmy wziąć przed się myśli godne siebie,
   Myśli ważne na ziemi, myśli ważne w niebie;
   Służmy poczciwej sławie, a jako kto może,
   Niech ku pożytku dobra spólnego pomoże.

   Komu dowcipu równo z wymową dostaje,
   Niech szczepi miedzy ludźmi dobre obyczaje;
   Niechaj czyni porządek, rozterkom zabiega,
   Praw ojczystych i pięknej swobody przestrzega.

   Zbigniew Herbert
   Przesłanie Pana Cogito
   Idź dokąd poszli tamci do ciemnego kresu
   po złote runo nicości twoją ostatnią nagrodę

   idź wyprostowany wśród tych co na kolanach
   wśród odwróconych plecami i obalonych w proch

   ocalałeś nie po to aby żyć
   masz mało czasu trzeba dać świadectwo

   bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny
   w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy

   a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze
   ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitych

   niech nie opuszcza ciebie twoja siostra Pogarda
   dla szpiclów katów tchórzy – oni wygrają
   pójdą na twój pogrzeb i z ulgą rzucą grudę
   a kornik napisze twój uładzony życiorys

   i nie przebaczaj zaiste nie w twojej to mocy
   przebaczać w imieniu tych których zdradzono o świcie

   strzeż się jednak dumy niepotrzebnej
   oglądaj w lustrze swą błazeńską twarz
   powtarzaj: zostałem powołany – czyż nie było lepszych

   strzeż się oschłości serca kochaj źródło zaranne
   ptaka o nieznanym imieniu dąb zimowy
   światło na murze splendor nieba
   one nie potrzebują twojego ciepłego oddechu
   są po to aby mówić: nikt cię nie pocieszy

   czuwaj – kiedy światło na górach daje znak – wstań i idź
   dopóki krew obraca w piersi twoją ciemną gwiazdę

2. Nauczyciel prosi uczniów o dopowiedzenie, o czym są brakujące fragmenty tekstu. Sprawdza tym samym przygotowanie uczniów do lekcji.

3. Nauczyciel podaje cel i temat zajęć. Ustala z uczniami kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z sekcją „Przeczytaj”. Chętna osoba podsumowuje zdobyte w ten sposób wiadomości.

2. Kształcenie umiejętności analizowania i interpretowania utworów poetyckich. Uczniowie dzielą się na 4‑osobowe grupy i postępują według ustalonego trybu pracy:
   – Wstępne rozpoznanie. Określenie nadawcy i odbiorcy wypowiedzi, typu liryki oraz sytuacji lirycznej.
   – Określenie tematu utworu.
   – Analiza środków stylistycznych. Zwrócenie uwagi na język i styl utworu, wskazywanie, nazywanie i określanie funkcji środków poetyckiego wyrazu.
   – Ukształtowanie wypowiedzi. Określenie cech gatunkowych utworu i dominanty kompozycyjnej.
   – Postawienie tezy interpretacyjnej i wspólna dyskusja z przywołaniem argumentów.
   – Przywołanie kontekstów: historycznoliterackich, filozoficznych, estetycznych oraz wynikających z własnego doświadczenia ucznia.
   Nauczyciel może wyznaczyć zdolnego ucznia do pomocy określonej grupie lub grupom uczniów (ekspert).

3. Uczniowie zapoznają się z sekcją „Film” i wykonują polecenie 1: Wysłuchaj wykładu i opisz dwa modele postaw człowieka przedstawione w Pieśni XIX Jana Kochanowskiego. Następnie wskaż, który z nich wybrzmiewa w Przesłaniu Pana Cogito Herberta.

Faza podsumowująca:

1. Uczniowie odsłuchują nagranie z sekcji „Audiobook”. Następnie wykonują polecenia:
   - wyjaśnij, jaki związek z przesłaniem obu wierszy ma ich konstrukcja,
   - opisz, jaką rolę w obu utworach odgrywają uczucia.

2. Uczniowie indywidualnie wykonują ćwiczenia 1 i 2 z sekcji „Audiobook”.

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują polecenie 2 z sekcji „Film”: Wskaż, do jakiej tradycji nawiązują obaj poeci, przedstawiając w swoich wierszach wzorzec postaw człowieka. W wypowiedzi odwołaj się do konkretnych fragmentów utworów.

Materiały pomocnicze:

• Zbigniew Herbert, Wiersze zebrane, opracowanie edytorskie R. Krynicki, Wydawnictwo a5, Kraków 2008.

• https://culture.pl/pl/artykul/przykazania-pana-cogito-czyli-najlepsze-cytaty-z-herberta

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Film”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.