Autor: Stanisław Mrozowicz

Przedmiot: historia

Temat: Ziemianie, bankierzy i chłopi. Zmiany społeczne pod zaborami

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

• charakteryzuje zmiany społeczne, jakie zaszły w polskim społeczeństwie w XIX wieku;

• omawia proces urbanizacji ziem polskich w XIX wieku;

• wyjaśnia przyczyny migracji Polaków – wewnętrznych i zewnętrznych;

• wskazuje kierunki emigracji Polaków w XIX wieku.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

• analiza materiału źródłowego (porównawcza);

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;

• telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel wyświetla temat zajęć i cele lekcji. Omawia plan przebiegu zajęć.

2. Nauczyciel poleca uczniom przygotować w parach pytania związane z tematem lekcji. Czego uczniowie chcą się dowiedzieć? Co ich interesuje w związku z zakresem zajęć? Będą to obowiązujące uczniów kryteria sukcesu.

Faza realizacyjna:

1. Praca w grupach z treścią e‑materiału. Nauczyciel poleca, aby uczniowie odliczyli do ośmiu, a następnie utworzyli grupy zgodnie z numerami, które im przypadły. Każdy zespół zapoznaje się z akapitem „Koleją ku nowoczesności”, a następnie opracowuje swój fragment materiału z sekcji „Przeczytaj”:

• grupy 1 i 4 – W pałacach i dworach,

• grupy 2 i 5 – W miejskim pejzażu,

• grupy 3 i 6 – Pod chłopską strzechą oraz Swoi czy obcy?,

• grupy 4 i 8 – Z biedy za morza.

Po zakończeniu pracy przedstawiciele zespołów prezentują przydzielone zagadnienie. Pozostali uczniowie sporządzają notatki, mogą zadawać pytania i weryfikować przedstawione informacje.

2. Praca z multimedium („Film edukacyjny”). Nauczyciel odtwarza pierwszy z filmów dotyczący zmian społecznych pod zaborami. Następnie uczniowie w parach wykonują polecenie 2: „Określ, jakie czynniki wpływały na zmiany społeczne. Wskaż, który z nich twoim zdaniem odegrał najważniejszą rolę w przemianach na ziemiach polskich w okresie rozbiorów”. Po wyznaczonym wcześniej czasie wskazana osoba (lub ochotnik) przedstawia propozycję odpowiedzi, pozostali uczniowie mogą ją uzupełniać. W podobny sposób uczniowie wykonują polecenie 3: wskazują, w którym zaborze przemiany społeczne były najgłębsze i zaszły najszybciej. Uzasadniają swoje odpowiedzi.

3. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie rozwiązują ćwiczenia od 1 do 4 z sekcji „Sprawdź się” – od najprostszych do trudniejszych. Każdy z uczniów robi to samodzielnie. Po ustalonym czasie wybrani uczniowie przedstawiają odpowiedzi, a reszta klasy wspólnie się do nich ustosunkowuje. Nauczyciel w razie potrzeby koryguje odpowiedzi, dopowiada istotne informacje.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji „Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę dotyczącą kryteriów sukcesu. Czego uczniowie się nauczyli?

2. Na koniec zajęć prowadzący omawia ich przebieg oraz pracę uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj ćwiczenia interaktywne 7 i 8 z sekcji „Sprawdź się”. Przygotuj uzasadnienia poprawnych odpowiedzi.

2. (Dla uczniów chętnych) Obejrzyj drugi z filmów poświęcony migracjom, a następnie wykonaj dołączone do niego polecenia.

Materiały pomocnicze:

J. Bojko, Okruszyny z Gręboszowa, w: Wiek XIX w źródłach. Wybór tekstów źródłowych z propozycjami metodycznymi dla nauczycieli historii, studentów i uczniów, oprac. M. Sobańska‑Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998.

A. Chwalba, Historia Polski 1795–1918, Kraków 2000.

W. Witos, Moje wspomnienia, Warszawa 1981.

Wskazówki metodyczne:

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z informacjami w sekcji „Film edukacyjny”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.

Spis ilustracji nieopisanych:

• Ćwiczenie 2: Chata; domena publiczna, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 2: Bronisława Rychter‑Janowska, Święcone we dworze; domena publiczna, Związek Szlachty Polskiej, szlachta.waw.pl, Wikimedia Commons.

• Ćwiczenie 2: Dzieci podczas pracy w fabryce; domena publiczna, Mediadrumimages, The Irish Sun.

• Ćwiczenie 7: Burżuazja, rysunek Émile’a Pougeta z czasopisma „Le Père peinard”, 1894 r.; domena publiczna, Wikimedia Commons.