Autor: Anna Grabarczyk

Temat: Koniec świata dzieje się tu i teraz – literackie nawiązania do Apokalipsy świętego Jana w wierszu Czesława Miłosza Piosenka o końcu świata

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa:

Kształtowane kompetencje kluczowe:

• kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

• kompetencje w zakresie wielojęzyczności;

• kompetencje cyfrowe;

• kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;

• kompetencje obywatelskie;

• kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

Cele operacyjne. Uczeń:

• dokona analizy i interpretacji Piosenki o końcu świata Czesława Miłosza;

• wyjaśni, na czym polega koniec świata w utworze Piosenka o końcu świata;

• zinterpretuje tytuł wiersza;

• poda argumenty uzasadniające nawiązanie obrazu do utworu Miłosza;

• wskaże nawiązania utworu Miłosza do Apokalipsy św. Jana.

Strategie nauczania:

• konstruktywizm;

• konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

• ćwiczeń przedmiotowych;

• z użyciem komputera;

• dyskusja.

Formy pracy:

• praca indywidualna;

• praca w parach;

• praca w grupach;

• praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

• komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

• zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;

• tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów o zastanowienie w domu, z czym kojarzy się im słowo apokalipsa (w języku, religii, kulturze, kulturze popularnej) i co wiedzą o pochodzeniu tego słowa.

2. Nauczyciel zachęca uczniów do przywołania filmowych i literackich przykładów apokalipsy w potocznym rozumieniu końca świata, a następnie prosi o wskazanie różnic między potocznym i biblijnym rozumieniem słowa (np. filmy Siódma pieczęć, Czas Apokalipsy).

Faza wprowadzająca:

1. Uczniowie wypisują skojarzenia ze słowem apokalipsa, sprawdzają definicje w słowniku języka polskiego, frazeologicznym i słowniku synonimów. Po uzyskaniu odpowiedzi nauczyciel zapisuje na tablicy znaczenie greckiego słowa apokalypsis: odsłonięcie, zdjęcie zasłony, objawienie. Następnie wyjaśnia uczniom, jak słowo to funkcjonuje w terminologii judaistycznej i chrześcijańskiej.

2. Nauczyciel prosi jednego z uczniów o odczytanie fragmentu Apokalipsy św. Jana.
   Ap 20, 1‑3; 20, 7‑8; 20, 9‑14
   20. 1 Potem ujrzałem anioła, zstępującego z nieba, który miał klucz od Czeluści i wielki łańcuch w ręce. 2 I pochwycił Smoka, Węża starodawnego, którym jest diabeł i szatan, i związał go na tysiąc lat. 3 I wtrącił go do Czeluści, i zamknął, i pieczęć nad nim położył, by już nie zwodził narodów, aż tysiąc lat się dopełni. […] 7 A gdy się skończy tysiąc lat, z więzienia swego szatan zostanie zwolniony. 8 I wyjdzie, by omamić narody z czterech narożników ziemi […], by ich zgromadzić na bój, a liczba ich jak piasek morski. 9 Wyszli oni na powierzchnię ziemi i otoczyli obóz świętych i miasto umiłowane; a zstąpił ogień od Boga z nieba i pochłonął ich. 10 A diabła, który ich zwodzi, wrzucono do jeziora ognia i siarki, tam gdzie są Bestia i Fałszywy Prorok. I będą cierpieć katusze we dnie i w nocy na wieki wieków. 11 Potem ujrzałem wielki biały tron i na nim Zasiadającego, od którego oblicza uciekła ziemia i niebo, a miejsca dla nich nie znaleziono. 12 I ujrzałem umarłych – wielkich i małych – stojących przed tronem, a otwarto księgi. I inną księgę otwarto, która jest księgą życia. I osądzono zmarłych z tego, co w księgach zapisano, według ich czynów. 13 I morze wydało zmarłych, co w nim byli, i Śmierć, i Otchłań wydały zmarłych, co w nich byli, i każdy został osądzony według swoich czynów. 14 A Śmierć i Otchłań wrzucono do jeziora ognia.
   Źródło: Ap 20, 1‑3; 20, 7‑8; 20, 9‑14, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. zespół pod red. M. Petera, M. Wolniewicza, Poznań 2018, s. 1803–1805.
   Uczniowie wypisują symbole i postacie: anioł, łańcuch, Smok, Wąż, diabeł, szatan, pieczęć, ogień, Bestia, Fałszywy Prorok, cztery narożniki itd. Nauczyciel lub chętny uczeń objaśnia ich znaczenie.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie zapoznają się z materiałem w sekcji „Przeczytaj”. Nauczyciel zadaje pytanie:
   - Jakie symbole apokaliptyczne zauważasz w wierszu Miłosza?
   Uczestnicy lekcji wykonują również ćwiczenie 5 z sekcji „Sprawdź się”: Poszczególne strofy wiersza są jak ujęcia kamery. Napisz krótkie scenopisy poszczególnych ujęć
   Uczniowie udzelają odpowiedzi, dochodząc tym samym do wniosku, że wizja końca świata u Miłosza nie jest wizją apokaliptyczną.

2. Nauczyciel zwraca uwagę uczniów na obrazy zamieszczone w sekcji „Przeczytaj”. Prosi uczniów o udział w dyskusji na temat tego, które z dzieł lepiej ilustruje wiersz Miłosza i dlaczego.

3. Nauczyciel prosi również uczniów o krótkie podsumowanie informacji znajdujących się w tekście Aleksandra Fiuta w sekcji „Przeczytaj”.

4. Uczniowie przechodzą do sekcji „Audiobook”. Nauczyciel głośno odtwarza treść nagrania, a uczestnicy lekcji analizują tytuł wiersza oraz podsumowują wiedzę na temat odniesień do apokalipsy.

5. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się”, dobierają się w pary i wykonują ćwiczenia 1, 2, 3, 4. Ćwiczenia od 5 do 8 uczniowie mogą wykonać wspólnie, w większych grupach. Na koniec nauczyciel sprawdza poprawność wykonanych zadań.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi uczniów o podsumowanie informacji na temat końca świata zamieszczonych w Apokalipsie św. Jana, wierszu Miłosza oraz utworach i filmach, z którymi uczniowie mieli się zapoznać przed lekcją. Uczestnicy zajęć tworzą notatki syntetyzujące.

2. Nauczyciel prosi o odpowiedź na pytanie:
   - Czym różni się przedstawiony w wierszu Miłosza koniec świata od wizji apokaliptycznej?

Praca domowa:

1. Na podstawie dowolnych źródeł internetowych wybierz tekst kultury, w którym został wykorzystany motyw końca świata i porównaj sposób jego ukazania z biblijnym przekazem w Apokalipsie świętego Jana. Zanalizuj obraz świata przedstawionego, wizerunki bohaterów i właściwości języka obu dzieł.

Materiały pomocnicze:

• Michał J. Wojciechowski, Apokalipsa świętego Jana. Objawienie, a nie tajemnica, Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2012.

• Michał Czajkowski, Ostatnie proroctwo w: Ewangelia św. Jana, Listy Powszechne, Apokalipsa, Janusz Frankowski (red.), Warszawa 1992.

Wskazówki metodyczne

• Uczniowie mogą przed lekcją zapoznać się z multimedium z sekcji „Audiobook”, aby aktywnie uczestniczyć w zajęciach i pogłębiać swoją wiedzę.