Dla nauczyciela
Autor: Małgorzata Kosińska‑Pułka
Przedmiot: język polski
Temat: Wojna i śpiew. Symbolika w wojennych piosenkach patriotycznych
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres podstawowy i rozszerzony
Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
I.1.1)
Kształcenie literackie i kulturowe.
Czytanie utworów literackich. Uczeń:
rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945–1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
I.1.4)
Kształcenie literackie i kulturowe.
Czytanie utworów literackich. Uczeń:
rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne, w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
I.1.5)
Kształcenie literackie i kulturowe.
Czytanie utworów literackich. Uczeń:
interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
I.1.6)
Kształcenie literackie i kulturowe.
Czytanie utworów literackich. Uczeń:
rozpoznaje w tekstach literackich: ironię i autoironię, komizm, tragizm, humor, patos; określa ich funkcje w tekście i rozumie wartościujący charakter;
I.1.9)
Czytanie utworów literackich. Uczeń:
rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją refleksji;
I.1.11)
Czytanie utworów literackich. Uczeń:
rozumie pojęcie motywu literackiego i toposu, rozpoznaje podstawowe motywy i toposy oraz dostrzega żywotność motywów biblijnych i antycznych w utworach literackich; określa ich rolę w tworzeniu znaczeń uniwersalnych;
I.1.14)
Kształcenie literackie i kulturowe.
Czytanie utworów literackich. Uczeń:
przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
I.1.15)
Czytanie utworów literackich. Uczeń:
wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
I.1.16)
Czytanie utworów literackich. Uczeń:
rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
I.2.6)
Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
II.2.7)
Kształcenie językowe.
Zróżnicowanie języka. Uczeń:
rozpoznaje słownictwo o charakterze wartościującym; odróżnia słownictwo neutralne od słownictwa o zabarwieniu emocjonalnym, oficjalne od potocznego.
II.4.1)
Kształcenie językowe.
Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek (a, ę) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców;
III.1.1)
Tworzenie wypowiedzi.
Elementy retoryki. Uczeń:
formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich konstrukcji składniowych;
III.1.6)
Tworzenie wypowiedzi.
Elementy retoryki. Uczeń:
rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
III.2.2)
Tworzenie wypowiedzi.
Mówienie i pisanie. Uczeń:
buduje wypowiedź w sposób świadomy, ze znajomością jej funkcji językowej, z uwzględnieniem celu i adresata, z zachowaniem zasad retoryki;
III.2.4)
Tworzenie wypowiedzi.
Mówienie i pisanie. Uczeń:
zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
III.2.6)
Tworzenie wypowiedzi.
Mówienie i pisanie. Uczeń:
tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
III.2.10)
Tworzenie wypowiedzi.
Mówienie i pisanie. Uczeń:
w interpretacji przedstawia propozycję odczytania tekstu, formułuje argumenty na podstawie tekstu oraz znanych kontekstów, w tym własnego doświadczenia, przeprowadza logiczny wywód służący uprawomocnieniu formułowanych sądów;
III.2.11)
Tworzenie wypowiedzi.
Mówienie i pisanie. Uczeń:
stosuje zasady poprawności językowej i stylistycznej w tworzeniu własnego tekstu; potrafi weryfikować własne decyzje poprawnościowe;
IV.1.
Samokształcenie.
rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
IV.2.
Samokształcenie.
porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
Zakres rozszerzony
I.1.2)
Kształcenie literackie i kulturowe. Czytanie utworów literackich. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto: rozumie pojęcie tradycji literackiej i kulturowej, rozpoznaje elementy tradycji w utworach, rozumie ich rolę w budowaniu wartości uniwersalnych;
I.2.3)
Kształcenie literackie i kulturowe. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto: rozpoznaje nawiązania do tradycji biblijnej i antycznej w kulturze współczesnej.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,
kompetencje w zakresie wielojęzyczności,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne:
Uczeń:
rozpozna motywy i symbole charakterystyczne dla piosenek patriotycznych,.
scharakteryzuje system wartości w piosenkach patriotycznych z czasów II wojny światowej,
wskaże i nazwie środki artystyczne występujące w tekstach pieśni i piosenek patriotycznych,
określi funkcje wybranych środków poetyckich.
Strategie nauczania:
konstruktywizm.
Metody i techniki nauczania:
metoda poglądowa;
rozmowa kontrolowana;
metoda ćwiczeń przedmiotowych;
praca z tekstem literackim.
Formy zajęć:
praca indywidualna;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego;
analizowanie tekstów;
samokształcenie.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;
zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale;
tablica interaktywna/tablica/ kartka papieru, pisak/kreda;
karta pracy.
nagrania piosenek.
Przebieg zajęć
Faza wstępna
1. Uczniowie na podstawie informacji zawartych w e‑materiałach opracowują konkurs wiedzy o piosenkach patriotycznych. Tworzą zestawy pytań według zasady:
pytanie o proste informacje,
pytanie o interpretację symboliki,
pytanie o zastosowane środki stylistyczne,
pytanie o kompozycję utworu.
Uczniowie ustalają przykładowe odpowiedzi i kryteria ich oceny (zasady punktowania).
Nauczyciel decyduje, kiedy i w jaki sposób przeprowadzić konkurs. Konkurs można potraktować jako podsumowanie zajęć lub element samokształcenia.
2. Przedstawienie celu zajęć i podanie tematu.
Faza realizacyjna
1. Uczniowie zapoznają się multimedium bazowym. Analizują mapę myśli ilustrującą motywy i symbole funkcjonujące w piosenkach patriotycznych. Uzupełnij ją nazwami uczuć i postaw, które można wyrażać za pomocą tych symboli. Treści zawarte w mapie myśli ewentualnie wykorzystują do uzupełnienia zestawów pytań konkursowych.
2. Nauczyciel rozdaje uczniom tabliczki z zapisanymi wyrazami uczniowie łączą się w pary, których układ wynika ze zgodności nazwy symbolu i jego znaczenia. Powstaje zestawienie:
serce – miłość;
światło – wolność;
ciemność – okupacja;
krzyż – męczeństwo;
dom – ojczyzna;
krew – ofiara.
3. Po wysłuchaniu wybranych piosenek patriotycznych uczniowie do każdej pary (nazwa symbolu i jego znaczenie) dobierają odpowiedni tytuł piosenki.
5. Uczniowie zapoznają się z tekstem piosenki Modlitwa obozowa autorstwa Adama Kowalskiego i uzupełniają tabelę dotyczącą zastosowanych w niej środków artystycznego wyrazu. Korzystają ze Słownika terminów literackich (definicje metonimii i apostrofy). Nauczyciel zadaje pytania pomocnicze: Które środki artystycznego wyrazu służą podkreśleniu powszechności danego zjawiska i opisaniu obiektu bez używania jego nazwy?
Uczniowie rozpoznają w tekście wyliczenie i peryfrazę oraz dostrzegają funkcję wymienionych w tabeli środków artystycznych: podkreślenie wiary i ufności pokładanej w Bogu, przypisanie wrogowi okrucieństwa i potęgi, podkreślenie skali cierpień Polaków i ogromu nadziei związanych z odzyskaniem wolności.
Powstaje tabela
l. p. | Nazwa środka artystycznego wyrazu | Przykład (cytat) | Funkcja środka artystycznego wyrazu |
1, | metonimia | cudze strony | |
2. | wyliczenie | „Znad Warty, Wisły, Sanu, Bugu” | |
3. | peryfraza | „twierdzą nowej siły” | |
4. | apostrofa | O, Panie, któryś jest na niebie |
6. Uczniowie charakteryzują podmiot liryczny w piosence Modlitwa obozowa autorstwa Adama Kowalskiego. Swoje ustalenia potwierdzają cytatami z tekstu.
Zwracają uwagę na pojawiające się w tekście określenia przestrzeni oraz informacje o czasie i miejscu powstania utworu. Uzasadniają, że podmiotem zbiorowym tekstu są internowani polscy żołnierze pragnący powrócić do ojczyzny i pokonać wroga. Mimo zaznanych cierpień nie tracą wiary w zwycięstwo.
7. Uczniowie zapoznają się z tekstem piosenki Zbigniewa Kabaty ps. Bobo Pieśń „Odwetu”. Wynotowują wyrazy charakterystyczne dla tekstu patriotycznego. Z tekstu piosenki wpisują do tabeli rzeczowniki i przymiotniki związane ze wskazanymi motywami i dodają do nich własne przykłady.
Uczniowie odszukują w tekście piosenki wyrazy, którymi podmiot liryczny określa ojczyznę i które opisują, czym są dla niego niewola i walka. Wybierają wyrazy silnie nacechowane emocjonalnie. Gromadzą m.in. wyrazy: skuta, smutek, jarzmo, zmartwychwstanie, cud, matka, hojny, śmierć, ból, wolność, najświętszy oraz ich samodzielnie wybrane synonimy.
Powstaje tabelka.
L. p. | Wyrazy do słowniczka | ojczyzna | niewola | walka |
przymiotniki z piosenki | ||||
przymiotniki (własne przykłady) | ||||
rzeczowniki z tekstu | ||||
Rzeczowniki (własne przykłady) |
Faza podsumowująca
1. Nauczyciel przygotowuje kartę pracy. Rozdaje ją wszystkim uczniom. Uczniowie samodzielnie wykonują dołączone do niej ćwiczenie. Swoje odpowiedzi porównują z umieszczonymi w e‑materiałach.
KARTA PRACY
Pieśń „Odwetu"Głośno niech zabrzmi dziś „Odwetu” zew
Nad Ojczyzną skutą w niewoli,
Głośno dziś niech rozlegnie się nasz śpiew,
Niechaj plunie w twarz smutkowi naszej doli.
Podziemny i szary nasz trud
Ciężkim jarzmem barki nam gnie,
Wiara w zmartwychwstania Polski cud,
Żarem serc naszych tchnie.
Na warcie my, jak jeden mąż,
Jak psy wciąż ścigani i tropieni,
Lecz niezłomnie wierzymy wciąż,
Że przyjdzie czas!
A wtedy wszystko się odmieni!
*
Zabrzmi swobodny już „Odwetu” zew,
Matka Polska otworzy oczy
I popłynie obfitą strugą krew,
Którą hojną dłonią każdy z nas wytoczy.
Wtedy poprzez śmierć, ból i łzy,
Przez bomb huk, świst kul i ryk dział,
Pójdziemy ku Wolności – my,
Ścieląc jej drogę z ciał.
Ojczyzny najświętszy nam znak,
Poniesiem na ostrzach swych bagnetów
I w radosny wyruszy szlak,
Podziemna i ukryta dziś
Armia „Odwetu”!
Informacja
„Odwet” – pismo konspiracyjne prowadzone przez Władysława Jasińskiego ps. Jędruś, dowódcę oddziału partyzanckiego „Jędrusie”; Pieśń „Odwetu” była hymnem tego oddziału.
Polecenie
Udowodnij, że w Pieśni „Odwetu” autorstwa Zbigniewa Kabaty występują motywy i symbole typowe dla piosenki patriotycznej. Sformułuj argumenty i poprzyj je przykładami z tekstu. Twoja argumentacja powinna odnosić się zarówno do przesłania utworu, jak i do zastosowanych w nim środków artystycznego wyrazu.
Skorzystaj ze wskazówek interpretacyjnych:
W argumentacji odnieś się do sposobu obrazowania ojczyzny, wolności i sposobu rozumienia patriotyzmu.
Zinterpretuj nacechowanie emocjonalne zastosowanego w piosence słownictwa i środków artystycznego wyrazu.
Opisz nastrój, jaki towarzyszy lekturze (lub wykonaniu) utworu.
2. Nauczyciel zadaje pytanie;
Na czym polega tyrtejski charakter piosenki patriotycznej oraz sakralizacja ojczyzny i walki o wolność?
Uczniowie dzielą się spostrzeżeniami na ten temat.
3. Nauczyciel otwiera dyskusję podsumowującą lekcję, zadając pytania: Dlaczego ludzie w tak ekstremalnej sytuacji jak wojna chcą śpiewać? Czy autorzy pieśni i piosenek wojennych pomagają im przetrwać ten straszny czas?
Zadanie domowe
Nauczyciel na podstawie e‑materiałów formułuje polecenie pracy domowej.
Wyjaśnij, jaką funkcję pełnią środki stylistyczne w tekstach wojennych pieśni i piosenek. Napisz notatkę na ok. 150 słów.
Materiały pomocnicze:
Album Zakazane piosenki Various Artists.
Śpiewnik niepodległości, dostępny w internecie.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:
Uczniowie mogą opracować na wzór umieszczonej w e‑materiałach mapy myśli własną mapę o wybranej piosence patriotycznej. Do wszystkich zapisów mogą dołączyć odpowiednie ilustracje. mapę da się także wykorzystać w organizowaniu konkursu o piosenkach patriotycznych.