Ważne daty

Muzyczność sztuk Szekspira

R1Pi1JfPNY0SM

Ilustracja interaktywna przedstawia: Strona tytułowa pierwszego folio z portretem Williama Szekspira, miedzioryt autorstwa Martina Droeshouta. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Przeglądając stronnice dramatów Williama Szekspira (1564‑1616) warto zwrócić uwagę, że poświęca on w nich wiele miejsca na rozważania dotyczące natury sztuki, jak również na fakt, iż muzyka pełni ważną rolę w jego poetyckiej wyobraźni. Odwołuje się zarówno do teorii muzyki, jak również do aktu społecznego jakim jest muzykowanie. Przywołuje także określone gatunki muzyki instrumentalnej – aby podkreślić ważkość okazji lub w scenach związanych z magią, wprowadza też gatunki pieśniowe, które wykonują bohaterowie na prośbę innych, lub dlatego, iż śpiew bezpośrednio wynika z ich zachowania lub stanu ich ducha. Punkt 1: Przeglądając stronnice dramatów Williama Szekspira (1564‑1616) warto zwrócić uwagę, że poświęca on w nich wiele miejsca na rozważania dotyczące natury sztuki, jak również na fakt, iż muzyka pełni ważną rolę w jego poetyckiej wyobraźni. Odwołuje się zarówno do teorii muzyki, jak również do aktu społecznego jakim jest muzykowanie. Przywołuje także określone gatunki muzyki instrumentalnej – aby podkreślić ważkość okazji lub w scenach związanych z magią, wprowadza też gatunki pieśniowe, które wykonują bohaterowie na prośbę innych, lub dlatego, iż śpiew bezpośrednio wynika z ich zachowania lub stanu ich ducha.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Strona tytułowa pierwszego folio z portretem Williama Szekspira, miedzioryt autorstwa Martina Droeshouta. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Przeglądając stronnice dramatów Williama Szekspira (1564‑1616) warto zwrócić uwagę, że poświęca on w nich wiele miejsca na rozważania dotyczące natury sztuki, jak również na fakt, iż muzyka pełni ważną rolę w jego poetyckiej wyobraźni. Odwołuje się zarówno do teorii muzyki, jak również do aktu społecznego jakim jest muzykowanie. Przywołuje także określone gatunki muzyki instrumentalnej – aby podkreślić ważkość okazji lub w scenach związanych z magią, wprowadza też gatunki pieśniowe, które wykonują bohaterowie na prośbę innych, lub dlatego, iż śpiew bezpośrednio wynika z ich zachowania lub stanu ich ducha. Punkt 1: Przeglądając stronnice dramatów Williama Szekspira (1564‑1616) warto zwrócić uwagę, że poświęca on w nich wiele miejsca na rozważania dotyczące natury sztuki, jak również na fakt, iż muzyka pełni ważną rolę w jego poetyckiej wyobraźni. Odwołuje się zarówno do teorii muzyki, jak również do aktu społecznego jakim jest muzykowanie. Przywołuje także określone gatunki muzyki instrumentalnej – aby podkreślić ważkość okazji lub w scenach związanych z magią, wprowadza też gatunki pieśniowe, które wykonują bohaterowie na prośbę innych, lub dlatego, iż śpiew bezpośrednio wynika z ich zachowania lub stanu ich ducha.

1

1. Przeglądając stronnice dramatów Williama Szekspira (1564‑1616) warto zwrócić uwagę, że poświęca on w nich wiele miejsce na rozważania dotyczące natury sztuki, jak również na fakt, iż muzyka pełni ważną rolę w jego poetyckiej wyobraźni. Odwołuje się zarówno do teorii muzyki, jak również do aktu społecznego jakim jest muzykowanie. Przywołuje także określone gatunki muzyki instrumentalnej – aby podkreślić ważkość okazji lub w scenach związanych z magią, wprowadza też gatunki pieśniowe, które wykonują bohaterowie na prośbę innych, lub dlatego, iż śpiew bezpośrednio wynika z ich zachowania lub stanu ich ducha.

Sztuki Szekspira były wystawiane w specjalnie zaprojektowanym teatrze The Globe.

Muzyczność sztuk Szekspira, jak również ich potencjał dramaturgiczny sprawiły, iż przykuły uwagę licznych kompozytorów i często stanowiły bezpośrednią inspirację dla ich twórczości. Jest rzeczą powszechnie wiadomą, iż zarówno Beethoven jak i Wagner byli zafascynowani twórczością angielskiego dramaturga i bardzo wysoko ją sobie cenili. Mimo iż nie stworzyli żadnego dzieła opartego bezpośrednio na jego sztukach, to liczni badacze wskazują na szekspirowskie motywy i sceny, które najprawdopodobniej stały się inspiracją dla ich muzyki.

Sen nocy letniej: od angielskiej maski do XX‑wiecznej opery

Jednym z pierwszych kompozytorów, który zmierzył się muzycznie z dramatami Szekspira, był jego rodak – Henry Purcell. Napisał on maskę The Fairy Queen (Królowa Wróżek), która stanowiła komentarz do Snu nocy letniej – fantastycznej, quasi‑onirycznej opowieści o królestwie Oberona, Tytanii i zabłąkanej w nim czwórce śmiertelników. W dziele Purcella nie pojawiają się szekspirowscy bohaterowie, ale liczne postaci alegoryczne, takie jak: Tajemnica, Sekret, Sen, Wiosna, Lato, Jesień i Zima. Oprócz tego są: Pijany poeta, wróżki, Chińczycy i Rzemieślnicy. Forma angielskiej maski jest gatunkiem tylko częściowo przekomponowanym – uzależnionym od dramatu mówionego. Muzyka była traktowana jako wstawka między aktami właściwej sztuki. Kompozytor z dużym wyczuciem wybrał takie miejsca w dramacie, które naturalnie i logicznie nadawały się do wprowadzenia muzyki. Na fragmenty muzyczne składały się głównie pieśni, bardzo często oparte na formule opadającego basu typu chaconne i tańce, które często były łączone z partiami chóralnymi. Do najsławniejszych fragmentów partytury należą: Hush – no more, If love sweet passion why does it torment, Now winter comes slowly czy też O let me weep.
Lament O let me weep – jeden z najbardziej znanych lamentów Purcella – pojawia się w V akcie. Śpiewany jest na prośbę Oberona – króla magicznego świata. Oparty na formule stałego, opadającego basu. Z głosem dialoguje instrument obligatoobligatoobligato, a towarzyszy im basso continuo.

R1Kt5HNpqKmBH

Ilustracja interaktywna przedstawia: Queens Theatre Dorset Garden, miejsce premiery maski The Fairy Queen Purcella. Rycina autorstwa Williaima Dolleʼa. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. The Fairy Queen została wystawiona w Londynie w 1692 r. w Queens Theatre Dorset Garden. Z zachowanych dokumentów wiadomo, że dzieło zostało zrealizowane z niezwykłym rozmachem, na scenie prezentowane były smoki, małpy, a największy zachwyt wśród publiczności wzbudziła ostatnia maska, której akcja umiejscowiona była w chińskim ogrodzie.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Queens Theatre Dorset Garden, miejsce premiery maski The Fairy Queen Purcella. Rycina autorstwa Williaima Dolleʼa. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. The Fairy Queen została wystawiona w Londynie w 1692 r. w Queens Theatre Dorset Garden. Z zachowanych dokumentów wiadomo, że dzieło zostało zrealizowane z niezwykłym rozmachem, na scenie prezentowane były smoki, małpy, a największy zachwyt wśród publiczności wzbudziła ostatnia maska, której akcja umiejscowiona była w chińskim ogrodzie.

1

1. The Fairy Queen została wystawiona w Londynie w 1692 r. w Queens Theatre Dorset Garden. Z zachowanych dokumentów wiadomo, że dzieło zostało zrealizowane z niezwykłym rozmachem, na scenie prezentowane były smoki, małpy, a największy zachwyt wśród publiczności wzbudziła ostatnia maska, której akcja umiejscowiona była w chińskim ogrodzie.

Sen nocy letniej fascynował wielu kompozytorów, ale rzadko bywał opracowany w całości. Muzykę incydentalną stworzyli m. in. Felix Mendelssohn‑Bartholdy oraz Carl Orff. Muzyka Mendelssohna zapisała się w pamięci melomanów za sprawą Marsza weselnego, który jest jednym z utworów najchętniej wybieranych do oprawy ceremonii ślubnych. Do słynnych fragmentów należą również: Scherzo oraz Uwertura, którą kompozytor napisał już w 1826 roku w wieku zaledwie 17 lat. Figuracje smyczków w wysokim rejestrze, pizzicato, częste zmiany rejestru, zastosowana instrumentacja, odwołują się niemal ilustracyjnie do treści dramatu budząc skojarzenia z światem wróżek i elfów, a niekiedy też z ryczeniem osła, w którego zmienia się jeden z bohaterów.

Wśród dzieł operowych opartych na motywach Snu nocy letniej należy wskazać również utwór Carla Marii von Webera – operę Oberon. Dzieło to jednak nie zyskało w całości popularności, być może przez fakt, że libretto zamiast angielskiego oryginału wykorzystuje język niemiecki. Często wykonywana jest uwertura, która stała się samodzielnym utworem koncertowym.

Kompletne opracowanie szekspirowskiego dramatu zawdzięczamy również Benajminowi Brittenowi, jednemu z czołowych angielskich kompozytorów XX w. Skomponował on operę A Midsummer Night's Dream, op. 64, do libretta Petera Pearsa i własnego, będącego adaptacją dramatu Szekspira. Premiera dzieła miała miejsce 11 czerwca 1960 roku, podczas festiwalu muzycznego w Aldeburgh.

R1Fdj5LTeZ8I8

Ilustracja interaktywna przedstawia: Benjamin Britten, fot. Hans Wild, 1968. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Britten muzycznie wyróżnił trzy typy bohaterów: postaci o proweniencji wiejskiej charakteryzuje muzyka quasi‑ludowa, kochanków – romantyczny idiom, a świat wróżek i elfów oddany jest za pomocą ulotnej, eterycznej muzyki, którą słychać już od pierwszych taktów opery. Taka też jest partia Oberona, która została napisana specjalnie dla kontratenora Alfreda Dellera. Jego partii towarzyszą często harfa i czelesta. To specyficzne brzmienie jest szczególnie dobrze słyszalne w kunsztownej arii Oberona I know a bank, która wzorowana jest na utworze Purcella Sweeter than roses.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Benjamin Britten, fot. Hans Wild, 1968. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Britten muzycznie wyróżnił trzy typy bohaterów: postaci o proweniencji wiejskiej charakteryzuje muzyka quasi‑ludowa, kochanków – romantyczny idiom, a świat wróżek i elfów oddany jest za pomocą ulotnej, eterycznej muzyki, którą słychać już od pierwszych taktów opery. Taka też jest partia Oberona, która została napisana specjalnie dla kontratenora Alfreda Dellera. Jego partii towarzyszą często harfa i czelesta. To specyficzne brzmienie jest szczególnie dobrze słyszalne w kunsztownej arii Oberona I know a bank, która wzorowana jest na utworze Purcella Sweeter than roses.

1

1. Britten muzycznie wyróżnił trzy typy bohaterów: postaci o proweniencji wiejskiej charakteryzuje muzyka quasi‑ludowa, kochanków – romantyczny idiom, a świat wróżek i elfów oddany jest za pomocą ulotnej, eterycznej muzyki, którą słychać już od pierwszych taktów opery. Taka też jest partia Oberona, która została napisana specjalnie dla kontratenora Alfreda Dellera. Jego partii towarzyszą często harfa i czelesta. To specyficzne brzmienie jest szczególnie dobrze słyszalne w kunsztownej arii Oberona I know a bank, która wzorowana jest na utworze Purcella Sweeter than roses.

Portrety Ofelii i duńskiego księcia przedstawione w Hamlecie

RO5ZkibNfeTMbmf49470974beab68d_00000000000061

Przejdź do nagrania

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DuKs0qYxD

Romeo i Julia: muzyczne losy najsłynniejszych kochanków świata

Hamlet zainspirował również twórczo Piotra Czajkowskiego, w 1888 roku napisał on Uwerturę Fantazję o tym tytule, a 5 lat później muzykę incydentalną do spektaklu. W jego dorobku odnajdziemy również Fantazję Symfoniczną opartą na motywach Burzy Szekspira. Jednak to Romeo i Julia Uwertura Fantastyczna przyniosła mu największe uznanie i sławę. Geneza dzieła sięga przyjaźni kompozytora z jego starszym kolegą po fachu Milijem Bałakiriewem. To on zainteresował młodego wówczas kompozytora tematem szekspirowskich kochanków, sam też zaproponował mu sposób jego opracowania podsuwając jako wzór swoją Uwerturę Król Lear jako model. Utwór przechodził liczne rewizje i poprawki, aż w końcu w 1880 roku powstała jego trzecia i ostatnia wersja, która jest obecnie najczęściej wykonywana. Utwór ma formę formy sonatowej z powolną introdukcją i epilogiem. Dramatyczny potencjał tej formy Czajkowski wykorzystał splatając jej główne tematy z podstawowym konfliktem sztuki na osi miłość – nienawiść. Podstawowymi elementami tej struktury są trzy tematy. W introdukcji pojawia się opracowany chorałowo temat ojca Laurentego. Charakteryzuje go ciemne brzmienie fagotów i klarnetów i tonacja fis‑moll. W dalszym przebiegu dzieła – w przetworzeniu i repryzie temat ten towarzyszyć będzie tematowi walki.

R6F7ecVPY1rar1

Ilustracja przedstawia zapis nutowy na pięciolinii Czajkowskiego Uwertura Fantastyczna Romeo i Julia, temat introdukcji.

Kolejny temat, określany jako temat pierwszy, to temat konfliktu Kapuletów i Montekich, który doprowadził do tragicznego zakończenia historii kochanków. Ten poszarpany, dynamiczny temat przykuwa uwagę charakterystycznym synkopowanym i punktowanym rytmem. W ekspozycji pojawia się w tonacji h‑moll.

R12BGmPTi6qrq1

Ilustracja przedstawia zapis nutowy na pięciolinii Czajkowskiego „Romeo i Julia”, temat zwaśnionych rodów.

Temat miłości Romea i Julii zostaje wprowadzony w drugiej części ekspozycji przez altówkę i rożek angielski, którym towarzyszą smyczki z tłumikami (con sordini). W trakcie przebiegu dzieła jest on poddawany licznym modyfikacjom. W ekspozycji pojawia się w tonacji Des‑dur. Nie występuje w części przetworzeniowej, pojawia się dopiero w repryzie i kodzie, gdzie towarzyszą mu struktury charakterystyczne dla marsza pogrzebowego, zmianie poddany zostaje również tryb tonacji, która zmienia się z durowej na molową. W ten symboliczny sposób Czajkowski dopowiada tragiczne zakończenie historii Romea i Julii.

R2H21UvoOvqQc

Ilustracja przedstawia zapis nutowy na pięciolinii Czajkowskiego „Romeo i Julia”, temat miłości Romea i Julii.

W XIX wieku topos miłości dwojga kochanków z Werony pojawił się również w twórczości operowej Gounoda i Belliniego. Charles Gounod napisał pięcioaktową operę Romeo i Julia, która zasłynęła serią czterech duetów oraz arią Julii w formie Walca. Z kolei opera Vincenzo Belliniego Capuleti e Montecchi, napisana w zaledwie półtora miesiąca, zamówiona na sezon karnawałowy 1830 przez Wenecki Teatr La Fenice, kojarzona jest głównie ze specyficzną partią Romea, która przeznaczona jest dla głosu żeńskiego (rola in travesti).

Historia muzycznych opracowań losów Romea i Julii nie kończy się na epoce romantyzmu. W XX wieku muzykę baletową, a następnie suitę opartą na tej muzyce, stworzył radziecki kompozytor Sergiusz Prokofiew. Pascal Dusapin w swojej postmodernistycznej operze Roméo et Juliette z 1984 uwikłał postaci protagonistów w zagadnienia o tematyce rewolucyjnej, socjologicznej i kulturalnej. Topos miłości i nienawiści między dwoma zwaśnionymi rodami stanowi również podstawę słynnego musicalu Leonarda Bernsteina West Side Story z 1957 roku.

Makbet – Otello – Falstaff – szekspirowskie dramaty w interpretacji Verdiego

Wielkim miłośnikiem talentu Szekspira był także Giuseppe Verdi. Potencjał dramatyczny dojrzał on jednak w sztukach rzadziej opracowanych muzycznie. Jego pierwszą szekspirowską operą był Macbeth do libretta Francesco Marii Piave, wystawiony we Florencji w 1847 roku. Mroczna atmosfera dramatu budowana jest poprzez liczne sceny z duchami i czarownicami oraz sceny majaków i wizji. Te elementy stanowią także najmocniejsze strony opery Verdiego. Scenom z wiedźmami, opracowanym na 3‑głosowy chór żeński towarzyszą groteskowe i przeraźliwe brzmienia w orkiestrze podkreślające ich diaboliczne pochodzenie.

RhjK76jy7a8pG

Ilustracja interaktywna przedstawia: Scena spotkania Makbeta z Wiedźmami, Roberto Focosi, litografia Francesco Corbetta. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Monologi postaci zbudowane są najczęściej w oparciu o zabarwione silnymi emocjami recitativo accompagnato, wraz z wstawkami ariozyjnymi tworzą rozbudowane sceny. W wielkiej scenie z I aktu, w której Makbet rozważa możliwość zabicia Króla Duncana, zwraca uwagę opracowanie muzyczne, formuły i zwroty, które podążają za każdą frazą słowną wypowiedzianą przez Makbeta, jego wzburzeniem i emocjami.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Scena spotkania Makbeta z Wiedźmami, Roberto Focosi, litografia Francesco Corbetta. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Monologi postaci zbudowane są najczęściej w oparciu o zabarwione silnymi emocjami recitativo accompagnato, wraz z wstawkami ariozyjnymi tworzą rozbudowane sceny. W wielkiej scenie z I aktu, w której Makbet rozważa możliwość zabicia Króla Duncana, zwraca uwagę opracowanie muzyczne, formuły i zwroty, które podążają za każdą frazą słowną wypowiedzianą przez Makbeta, jego wzburzeniem i emocjami.

1

1. Monologi postaci zbudowane są najczęściej w oparciu o zabarwione silnymi emocjami recitativo accompagnato, wraz z wstawkami ariozyjnymi tworzą rozbudowane sceny. W wielkiej scenie z I aktu, w której Makbet rozważa możliwość zabicia Króla Duncana, zwraca uwagę opracowanie muzyczne, formuły i zwroty, które podążają za każdą frazą słowną wypowiedzianą przez Makbeta, jego wzburzeniem i emocjami.

W akcie V na uwagę zwraca również scena obłędu Lady Makbet – wielkie arioso opatrzone obszernym orkiestrowym wprowadzeniem i zakończeniem. Pojawiająca się w nim melodia charakterystyczna, zapowiedziana już w uwerturze dzieła symbolicznie wskazuje na związek winy i pokuty.

Pozostałymi dziełami w twórczości Verdiego opartymi na dramatach Szekspira są jego dwie ostatnie opery – Otello z 1887 r oraz Falstaff z 1893 r. W obu przypadkach kompozytor miał szczęście współpracować ze wspaniałym librecistą Arrigo Boito. Wzbogacił on tekst oryginalnej sztuki Othello o elementy takie, jak słynne Credo Jagona, które jest wyznaniem nihilizmu i złej woli. Fragment ten, opracowany muzycznie w diabolicznej aurze trylów w niskim rejestrze, skontrastowanych z akcentowaną melodią graną przez orkiestrowe tutti, uwypukla przesycony złem charakter bohatera.

Sztuki Szekspira cieszą się niegasnącym powodzeniem wśród kompozytorów także współcześnie. Do najbardziej znanych produkcji w XXI wielu należy opera brytyjskiego kompozytora Thomasa Adèsa The Tempest (Burza), która budzi podziw i uznanie wśród wielu krytyków. Na tym polu swoje zasługi mają również polscy kompozytorzy: w 2006 r. Prasqual (Tomasz Praszczałek) skomponował operę Ophelia, która miała swoją premierę w Teatrze Wielkim w Poznaniu, a Paweł Mykietyn w 2010 roku na festiwalu Sacrum Profanum wystawił musical Król Lear.

R75AVb4PYDyNp

Ilustracja interaktywna przedstawia: Anna Netrebko & Elina Garanca. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Cavatina to typ prostej arii, o niewielkich rozmiarach, prostej melodyce i braku powtórzeń.

Ilustracja interaktywna przedstawia: Anna Netrebko & Elina Garanca. Dodatkowo na ilustracji umieszczono następujące informacje: 1. Cavatina to typ prostej arii, o niewielkich rozmiarach, prostej melodyce i braku powtórzeń.

1

1. Cavatina to typ prostej arii, o niewielkich rozmiarach, prostej melodyce i braku powtórzeń.

Zadania

Słownik pojeć

Źródło:

encyklopedia.pwn.pl

Biblioteka muzyczna