Melchior Wańkowicz Knykcie Michała Anioła

Dziwne zjawisko: podczas gdy wielcy twórcy zawsze rozumieli, jak ciężką pracą jest ich twórczość, pokolenia całe ich odbiorców żyły i dotąd żyją w przekonaniu, że twórca to tylko i wyłącznie talent [...].

Pamiętam, kiedy dane mi było zrozumieć, że ci uwielbiani ludzie byli tytanami pracyj0000008GMB5v22_000tp001tytanami pracy. Stało się to, kiedy pyrgnąłemj0000008GMB5v22_000tp002pyrgnąłem po roku studiów uniwersyteckich na pierwszą samodzielną wycieczkę po Europie. Podróżowałem z Baedekeremj0000008GMB5v22_000tp003Baedekerem w futerale przy pasku, z kompasem na ręku i z planami miast. Z ambicją, aby z każdego dworca pójść do jakiegoś taniego hotelu, nie pytając nikogo o drogę. Ta młodzieńcza czupurnośćj0000008GMB5v22_000tp004czupurność kazała mi wstępować do galerii obrazów bez żadnego przygotowania. W szczeniackim zadufaniuj0000008GMB5v22_000tp005zadufaniu, że nie mam sobie mącić sądu.

I wówczas w Rzymie otrzymałem pierwsze uderzenie uczące pokory. Wiele takich uderzeń powinien otrzymać każdy młody, nim się w nim pocznie wykuwać dojrzałość. Na dobrą sprawę ta dojrzałość wykuwa się całe życie. Stuletni Tycjanj0000008GMB5v22_000tp006Tycjan, umierając, powiedział: „Zdaje mi się, że poczynam rozumieć, jak należy malować”. Dziewiętnastoletniemu chłopakowi trudno było to zrozumieć. Zatracając się w zachłannym zapatrzeniu na Sąd Ostateczny Michała Anioła, to zapewne największe rozmiarami malowidło pojedynczego twórcy, myślałem tylko o erupcjij0000008GMB5v22_000tp007erupcji geniuszu. Było to coś tak niebosiężnego, tak coś dalekiego od pomyślenia nawet o tym, że to jest łączne z możliwościami ludzkimi. Objawienie! Natchnienie! Geniusz! Łaska Boża! I cały brekekeksj0000008GMB5v22_000tp008brekekeks dziewiętnastoletniego entuzjastyj0000008GMB5v22_000tp009entuzjasty i prymitywu białoruskiego od konia i strzelby.

Kiedy następnie zobaczyłem album rysunków Michała Anioła, poczułem się wyzutyj0000008GMB5v22_000tp00Awyzuty z tych blasków: przez ileś tam stron ciągnął się niezliczoną ilość razy powtarzany rysunek knykciaj0000008GMB5v22_000tp00Bknykcia. A cóż za nudny pedantj0000008GMB5v22_000tp00Cpedant tak się bawił!... A cóż za maniak o typie jakiegoś nauczyciela rysunków.

Wionęła na mnie abominacjaj0000008GMB5v22_000tp00Dabominacja do moich rysunków w szkole, gęsto pstrzonych dwójami, pouczeń, że sześcian nie ma wyglądać jak ostrosłup, że fiszorekj0000008GMB5v22_000tp00Efiszorek nie jest po to, aby rozmazywać coś, co miało być rysunkiem wazonu, w jakiś taniec Murzynów w ciemnym tunelu.

Popędziłem zbuntowany, zamącony, pokrzywdzony, sobie niewierzący – sprawdzać, konfrontowaćj0000008GMB5v22_000tp00Fkonfrontować. Wielka to ilość scen, detali, po których ślizga się wzrok. I znowu rysunek wyzywający, i znowu oszałamiająca feeria barwj0000008GMB5v22_000tp00Gfeeria barw! Po cóż tu jakiś pedant‑pacykarz, przecie to był niechybny pędzel prowadzony ręką boga‑natchnienia. I nagle, szpiegując Michała Anioła w Stworzeniu Adama, widzę, jak Bóg wyciąga do Adama prawą rękę, która się styka z jego lewą ręką. Ależ tak: oba ich knykcie, ich przechył oglądałem w nieskończonej ilości wersji.

I wówczas – druga krańcowość: nieszczęśnik z dwójami z rysunków począł sobie marzyć: a gdyby tak się uprzeć i malować te knykcie, i malować je bez końca, toby się wreszcie zostało malarzem? Ale zaraz – fala zniechęcenia. Sam tylko Sąd Ostateczny liczy 394 postacie, które razem samych knykci mają 788, każdy inny. A wszystkich innych palców? A nóg, łokci, nosów, uszów, oczu – zatrzęsienie. A te ubiory, przedmioty, zwierzęta, ryby, zioła, przestrzenie wód, śniegi, błota – ot co tu gadać, ten każdy inny liść na drzewie. Ilość kajetówj0000008GMB5v22_000tp00Hkajetów ze szkicami rosłaby pod niebo w coraz to nowe słupy, ciasno, szaro, beznadziejnie zrobiłoby się w nich małemu robaczkowi ludzkiemu, że już nie wiedziałem, co robić, już i ruszyć się trudno było, nie mogłem tchnąćj0000008GMB5v22_000tp00Itchnąć.

Była to za silna dawka na dziewiętnastolatka, który jeszcze nie wiedział, czy się kierować na Aleksandra Macedońskiegoj0000008GMB5v22_000tp00JAleksandra Macedońskiego, czy na Dantegoj0000008GMB5v22_000tp00KDantego, a może jeszcze lepiej na Kolumba. Ale już się dowiedział, że wszędzie tam, zapewne, nie uda się wykręcić łaską Boską.

j0000008GMB5v22_00000_BIB_001Melchior Wańkowicz, Knykcie Michała Anioła, [w:] tegoż, Karafka La Fontaine'a, Kraków 1983, s. 140–141.