Rozwiązaniu konkretnego problemu zdrowotnego służy cały proces, którego efektem jest wykonanie obuwia ortopedycznego. Każdy element składowy buta powinien spełniać funkcje lecznicze w zakresie zależnym od stanu pacjenta. Biorąc pod uwagę technologię wytwarzania obuwia ortopedycznego, pobranie miary od pacjenta należy wskazać jako podstawę do dalszych działań. Na bazie danych pozyskanych w trakcie tego pierwszego etapu wykonuje się formę obuwniczą.

Typy form obuwniczych

Formę obuwniczą najprościej możemy określić jako model przestrzenny stopy przeznaczony do wyrobu obuwia. W obuwnictwie ortopedycznym pracuje się najczęściej na kopytach bazowych. Producenci kopyt dostarczają formy dedykowane obuwiu ortopedycznemu. Ich podstawowe ukształtowanie jest odpowiedzią na potrzeby lecznicze, które spełnia ten typ obuwia. Historycznie szewcy realizowali proces produkcji „od kawałka drewna do gotowego buta”. Obecnie drewnianej formie bazowej nadaje się dodatkowo indywidualne cechy odbiorcy, z uwzględnieniem szczegółów budowy anatomicznej stopy, zmian, jakim ulega stopa podczas chodzenia, funkcjonalności buta oraz estetyki. Do ręcznego wykonywania obuwia ortopedycznego stosuje się najczęściej kopyta klinowe. Kopyta tego typu składają się z klina i trzonu. Elementy te są połączone zaczepem w miejscu najgłębszego ugięcia klina oraz kołkiem z drewna lub gwoździem wbitym w miejscu progu kopyta (rys. 7). Taka budowa, po wyjęciu klina, usprawnia usunięcie kopyta z buta.

R1Unhy8TRBIgD

Grafika przedstawia schemat budowy kopyta klinowego, czyli modelu przestrzennego stopy, podzielonego na trzon i klin.

Analizując ogólną budowę kopyta, poszczególne jego części można uporządkować następująco (tabele 3.1‑3.3).

RQUzbzvn5cJbw

Grafika przedstawia schemat kopyta klinowego z wydzielonymi strefami czubka, przedstopia, śródstopia i pięty.

RPyMI3129MyDM

Grafika przedstawia schemat części kopyta i jego stron. W bocznym przekroju kopyta wyróżniamy podbicie i próg. Poniżej znajduje się schemat budowy podstawy, z wyróżnioną częścią przyśrodkową i zewnętrzną oraz spodnią stroną.

RBhGwHW6HSJej

Grafika przedstawia schemat kopyta klinowego w bocznym przekroju, wyróżniając grzbiet pięty, grzbiet podbicia, wzniesienie czubka, wzniesienie pięty i grań.

Formy obuwnicze produkowane są z tworzyw sztucznych oraz drewna. Najczęściej z grabu i buku, rzadziej z brzozy i klonu. Stosuje się różne metody wytwarzania kopyt, w tym technologię 3D. W przypadku form ortopedycznych dobrze sprawdza się drewno, które można łatwo modyfikować przy pomocy płyt korkowych.

Bez względu na surowiec użyty do produkcji kopyt, można wyróżnić kilka typów form obuwniczych wykorzystywanych w obuwnictwie ortopedycznym (tabela 4).

Formy prawidłowe znajdują zastosowanie w przypadku obuwia dla dorosłych, u których stopy mają kształt prawidłowy. Obuwie wykonane na takiej podstawie spełnia wymogi obuwia prawidłowego.

Na formie symetrycznej wykonuje się obuwie korekcyjne dla stóp o niewielkich tendencjach do nieprawidłowego ustawiania się przodostopia.

Forma przywiedzeniowa charakteryzuje się przywiedzeniem przodostopia, co powoduje ustawienie przodostopia buta w hiperkorekcji. Forma ma ukształtowane zagłębienie, jako miejsce przeznaczone dla wkładki unoszącej sklepienie podłużne stopy.

Sytuacja odwrotna występuje w przypadku formy odwiedzeniowej. Przód buta ustawiony jest również w hiperkorekcji. Dodatkowo kopyto w części podeszwowej od strony wewnętrznej jest obniżone, a od strony zewnętrznej – podniesione.

Formę dostosowaną dopasowuje się do konkretnego zniekształcenia, które może wystąpić miejscowo lub płaszczyznowo na powierzchni stóp. Jeżeli przy domodelowaniu do zniekształcenia stopy nie ma możliwości wykorzystania formy obuwniczej, należy wykonać formę gipsową.

Formy obuwnicze mają więc olbrzymie znaczenie w procesie wytwarzania końcowego wyrobu, nie tylko obuwia ortopedycznego. Od form zależy ostateczny kształt obuwia. Na kopycie projektuje się cholewki i ćwiekuje je w celu połączenia ze spodem obuwia.

Na formach ortopedycznych modeluje się również wkładki, które pełnią rolę istotnego elementu leczniczego.

Rodzaje wkładek ortopedycznych

Wkładki, jako element indywidualnego obuwia ortopedycznego, również należy dostosować do potrzeb konkretnego pacjenta. Typ wkładki i jej parametry odpowiadają schorzeniu lub ukształtowaniu stopy (tabela 5).

Wkładki ortopedyczne mogą spełniać również różne funkcje:

1. Korekcja – w przypadku odkształcalnych zniekształceń stóp. Szczególnie u dzieci, u których bierną korekcją ustawia się stopę prawidłowo oraz zabezpiecza właściwy rozwój stopy. U dorosłych, najczęściej z powodu niewydolności funkcjonalnych struktur anatomicznych stopy, wkładkami poprawia się i wspomaga warunki statyczno‑dynamiczne stóp poprzez podparcie sklepień stopy. Jako wkładki korekcyjne stosuje się wkładki śródstopne oraz supinujące i pronujące, z uwzględnieniem korekcji koślawości i szpotawości stępu oraz pronacji i supinacji przodostopia.

2. Odciążenie – uzyskuje się poprzez miejscowe podparcie wrażliwego bólowo fragmentu stopy, np. wkładką sródstopną. Innym przykładem wkładki odciążającej jest wkładka na ostrogę piętową. W tym przypadku efekt odciążenia uzyskuje się poprzez wykonanie we wkładce zagłębienia w miejscu położenia ostrogi. Obciążenie przenosi się na pozostałą część podeszwową stopy.

3. Kompensacja – ten efekt osiąga się np. poprzez stosowanie wyrównania skrócenia kończyny dolnej.

4. Stabilizacja – do tego celu wykorzystuje się różne rodzaje wkładek służące utrzymaniu aktualnego stanu statyczno‑funkcjonalnego stóp.

5. Funkcja dostosowawcza – dopasowanie wkładki do kształtu stopy umożliwia bezbolesny i komfortowy chód.

6. Funkcja kosmetyczno‑funkcjonalna – uzupełnienie kosmetyczne ubytków w obrębie stopy wraz z zapewnieniem jak najbardziej prawidłowej motoryki chodu oraz korekcji kończyny w płaszczyźnie czołowej.

Przy indywidualnym doborze wkładek nie należy zapominać, że ich funkcje i zakres działania można łączyć. Poza tym wkładki tego typu z jednej strony stanowią element leczniczy w obuwiu ortopedycznym, a z drugiej strony niektóre z nich z powodzeniem można zastosować w obuwiu zwykłym. W tym miejscu warto zacytować dawnego mistrza szewstwa ortopedycznego: „dobrze zrobioną wkładkę można stosować w każdym bucie”. Ogólnie tematyka wkładek ortopedycznych obejmuje bardzo szeroki zakres zagadnień. Podejmuje się próby usystematyzowania tych wyrobów medycznych, ale wolny rynek oferuje taką mnogość rodzajów, wzorów, typów oraz rozwiązań medycznych, materiałowych i technicznych, że brakuje ujednolicenia w tym zakresie.

Wkładki, jako element leczniczy wykonany na kopycie, nie są trwale połączone z butem ortopedycznym. Natomiast pozostałe elementy konstrukcyjne buta są z nim zintegrowane na stałe.

Funkcje zakładki w bucie ortopedycznym

Zakładka, jak wcześniej wspomniano, umiejscowiona jest w tylnej części buta. Wyróżnić można kilka rodzajów zakładek. Podział według długości zawiera tabela 6.

Innym kryterium podziału zakładek jest wysokość zakładki (tabela 7).

Zakładki wymagają dostosowania do pacjenta. Na zlecenie lekarza wykonuje się również zakładki wzmocnione, szczególnie dla utrwalonych deformacji czy stóp porażonych. Dla zwiększenia oddziaływania korekcyjnego wytwarza się układ sił przeciwstawnych. W tym celu – w określonych przypadkach, jako element odpowiadający zakładce – po odpowiedniej stronie czubka buta montowany jest podnosek (rys. 8.1.-8.4).

RiPbHnG7C1dOU

Grafika przedstawia budowę kostną stopy umiejscowionej w konturze wkładki, z zaznaczonym obszarem podnoska w górnej części podeszwy.

RsKKoPluP9Zc6

Grafika przedstawia budowę kostną stopy umiejscowionej w konturze wkładki, z zaznaczonym obszarem podnoska w górnej części podeszwy, który jest przedłużony od strony bocznej.

RH4WPtqk6KQTj

Grafika przedstawia budowę kostną stopy umiejscowionej w konturze wkładki, z zaznaczonym obszarem podnoska w górnej części podeszwy, który jest przedłużony obustronnie.

R1LAjcTLKyxrd

Grafika przedstawia budowę kostną stopy umiejscowionej w konturze wkładki, z zaznaczonym obszarem podnoska w górnej części podeszwy, który jest przedłużony od strony przyśrodkowej.

Podnoski wykonane z materiału płóciennego, np. wigonki umieszcza się między skórą wierzchnią cholewki a podszewką. Zadaniem podnoska jest nie tylko korekta stopy, ale i wzmacnianie czubka buta.

Przedstawione elementy lecznicze znajdują się w części wierzchniej buta. Pod względem konstrukcyjnym część spodowa obuwia również może pełnić takie funkcje.

Obcasy ortopedyczne

W obuwiu standardowym, w zależności od fasonu i odbiorcy, obcas jest niemal nieodłącznym elementem buta. Występuje w różnej wielkości, kształcie czy wysokości. W przypadku obuwia ortopedycznego obcasy mają charakterystyczny kształt, konkretne przeznaczenie i służą określonym celom leczniczym (Tabela 8).

W zależności od potrzeby, oprócz obcasów definiowanych jako ortopedyczne, w obuwiu można zastosować m.in. obcasy:

• proste – np. w butach ze strzemieniem do ortezy,

• z podwyższonym wysunięciem do tyłu – do butów na stopę piętową,

• poszerzone po stronie przyśrodkowej i zewnętrznej – stosowane do stabilizacji pięty.

Warto podkreślić, iż każdej części konstrukcyjnej buta można nadać funkcje elementu leczniczego. Pozwala to rozwiązywać problem zdrowotny kompleksowo i wielopłaszczyznowo, co ma olbrzymie znaczenie z punktu widzenia budowy anatomicznej stopy, a także jej funkcji. Mimo takich możliwości, w niektórych przypadkach obuwie modyfikuje się i wyposaża dodatkowo.

Uzupełnienia elementów leczniczych

Zasadnicze elementy lecznicze pełnią w bucie określone zadania. Celem zaopatrzenia pacjenta w buty ortopedyczne jest osiągnięcie jak najlepszych efektów leczenia czy usprawniania. Skłania to do wykorzystywania w jak największym stopniu dodatkowych możliwości, jakie dają pozostałe części składowe buta.

Sznurowanie w bucie ortopedycznym

Podstawowe rodzaje sznurowania (rys. 9.1.-9.3)

RPwaHejgN7ML5

Grafika przedstawia but ze sznurowaniem długim, które obejmuje zakres od górnej krawędzi cholewki do czubka buta.

R1bfg58ir0KDx

Grafika przedstawia but ze sznurowaniem przedłużonym, które obejmuje zakres od górnej krawędzi cholewki do stawów śródstopnopalcowych.

RCjJF9MokEt5O

Grafika przedstawia but ze sznurowaniem normalnym, które obejmuje zakres od górnej krawędzi cholewki do kości śródstopia.

Sznurowanie długie – tzw. sznurowanie do czubka. Dla pacjentów, którzy mają duże trudności przy zakładaniu obuwia. Wskazane dla stóp z porażeniami i bardzo zniekształconych, a także z usztywnionymi stawami. Zalecane w obuwiu dla dzieci dla większej kontroli ułożenia stopy. Dzieci mają naturalną tendencje do podwijania paluszków.

Sznurowanie przedłużone – kończy się na stawach śródstopno‑palcowych. Dobierane dla osób, które mogą mieć trudności w zakładaniu obuwia, m.in. pacjenci z niedowładami i zniekształceniami albo noszący obuwie ze strzemionami do ortez.

Sznurowanie normalne – przy niewielkich zniekształceniach oraz u osób samodzielnie zakładających obuwie.

Cholewka wraz z odpowiednio dostosowanym sznurowaniem wspierają działanie elementów leczniczych:

• stopa ułożona jest w odpowiednim miejscu w bucie, nie pozwala to np. na zmiany ułożenia stopy względem miejsc odciążonych albo pelot we wkładce czy miejscowych wyścieleń miękkich w cholewce,

• nacisk na stopę można regulować,

• wysoka cholewka wspiera wysoką konstrukcję sztywnika tylnego,

• przy amputacjach czy niedorozwojach w obrębie stóp.

Paski korekcyjne

W części wierzchniej buta – cholewce – można zamontować dodatkowe paski korekcyjne (rys. 10.1 i 10.2)

R127RqRx7NeGL

Grafika przedstawia but z wysoką cholewką i paskiem, który sięga od tylnej części podeszwy do sznurowania w miejscu kości klinowych.

RO6YWHSZ0QQ4r

Grafika przedstawia but z wysoką cholewką i metalową konstrukcją, przymocowaną do zewnętrznej, tylnej części podeszwy. Konstrukcja sięga wysokości stawów skokowych i jest zakończona paskiem, który służy do zapięcia wokół buta.

Grzbietowy pasek korekcyjny – stosowany w przypadku stóp wydrążonych i nadmiernie wysklepionych podłużnie.

Boczne kapy przyciągające – włączone w konstrukcję cholewki na wysokości stawów skokowych po stronie przyśrodkowej lub zewnętrznej. Kapa przyciągająca do wewnątrz stosowana jest dla stóp z tendencją do szpotawości. Dla stóp koślawych wykorzystuje się kapy odciągające na zewnątrz. Stosowane w butach ze strzemionami do ortez.

Elementy wzmacniające obuwie

Strzemię do ortezy – dodatkowo wzmacnia solidną konstrukcję buta. Łączy but z ortezą, która może obejmować podudzie albo całą kończynę dolną. Montowane między podeszwą a obcasem.

Wzmacniacze podeszwy:

• stalka sprężynowa – umocowana między podeszwą a podpodeszwą; stosowana dla utrwalonych zniekształceń, sztywnego palucha, amputacji w obrębie stopy,

• łupek drewniany – używany jako wzmacniacz przodostopia albo śródstopia.

Usztywniony język

Jest elementem stabilizującym, najczęściej dla stóp piętowych. Dla polepszenia utrzymania stopy w bucie uformowany ze skóry podpodeszwowej.

Kołyskowe ukształtowanie podeszwy

Stosowane dla wspomagania przekolebania stopy przy amputacji przodostopia, sztywnym paluchu i stawie skokowym.

Powrót do spisu treściDNOypJtB5Powrót do spisu treści