Europejskie mocarstwo
Gdzie zawarto pierwszą unię polsko‑litewską? Małżeństwo jakich władców zapoczątkowało unię?
Kto był następcą Władysława Jagiełły na tronie Polski? Dlaczego w historii zyskał przydomek Warneńczyk?
Jaki był wynik wojny trzynastoletniej między Polską a Zakonem Krzyżackim? Co postanawiał II pokój toruński kończący tę wojnę?
Jagiellonowie na europejskich tronach
W Europie utarło się powiedzenie: „Bella gerant alli, tu felix Austria nube”, co w polskim tłumaczeniu oznaczało: „Niech inni prowadzą wojny, ty szczęśliwa Austrio się żeń”. Było to nawiązanie do zręcznej polityki małżeńskiej prowadzonej przez dynastię Habsburgów. Pozwoliła ona na pozyskanie bez wysiłku zbrojnego licznych krain (Burgundii, Hiszpanii, Czech, Węgier).
Niemniej skuteczne okazały się mariaże litewskiego rodu Giedyminowiczów‑Jagiellonów, którzy dzięki licznym powiązaniom z panującymi kniaziowskimi rodami Rusi ugruntowali swoje panowanie na opanowanych przez Litwę ziemiach ruskich. Dzięki małżeństwu Jagiełły z Jadwigą Andegaweńską Jagiellonowie zasiedli na tronie polskim, a kolejne małżeństwa rozszerzyły ich władzę i wpływy w całej Europie Środkowej i Wschodniej. Wprawdzie trony w większości państw tego regionu były elekcyjne, ale związki małżeńskie ułatwiały, a niekiedy wręcz gwarantowały wybór.
Tak było z tronem czeskim, na którym w 1471 r. zasiadł najstarszy syn Kazimierza Jagiellończyka Władysław. W 1490 r. został królem Węgier, a dzieci i wnuki Kazimierza Jagiellończyka panowały w niemal wszystkich udzielnych księstwach tej części Europy.
Wśród wymienionych dynastii wskaż te które panowały w linii męskiej w krajach Europy Środkowej w XV w.
- Andegawenowie
- Luksemburgowie
- Walezjusze
- Wazowie
- Jagiellonowie
- Habsburgowie
Jakiego rodzaju interesy reprezentowała polityka dynastyczna władców?
- interesy rodu (dynastii)
- interesy narodowe
- interesy państw
- interesy „głowy” dynastii
- interesy poszczególnych członków dynastii, niekiedy sprzeczne wzajemnie
Na podstawie 2 powyższych map podaj nazwy krajów i obszarów pozostających we władaniu Habsburgów.
Wymień imiona władców po 1492 r.
Wojna z Moskwą
Potęga Jagiellonów i Litwy wyrosła na Wschodzie, dzięki mozolnemu zbieraniu rozbitych przez Mongołów państewek ruskich. Najskuteczniejszym konkurentem okazało się w tym procesie Wielkie Księstwo Moskiewskie. Na początku XVI w. doszło do konfrontacji obu potęg. Litwini mogli liczyć w tej walce na Polaków. Moskwa szukała sojuszników wśród wrogów obu państw – u cesarza i w zakonach rycerskich.
W pierwszej fazie walk powodzenie nie sprzyjało jednak Litwie, co wynikało ze słabości demograficznej samej Litwy i niechęci tamtejszych elit do dalszej ekspansji. Wykorzystali to władcy moskiewscy, jednocząc pod swoim berłem w czasach Iwana III Srogiego oraz Wasyla III całą północno‑wschodnią Ruś i rozpoczynając walkę z Litwą. W 1514 r. armia moskiewska zdobyła ważną strategicznie twierdzę Smoleńsk, a wielkie litewsko‑polskie zwycięstwo w bitwie pod Orszą powstrzymało jedynie pochód armii Wasyla III na Wilno, nie zmieniając losu Smoleńska.
Co zapewniało Litwinom przewagę w pierwszym okresie zmagań z Moskwą?
Jacy dwaj koleni władcy Moskwy znacznie wzmocnili pozycję swojego państwa?
Wojna z Krzyżakami
Drugim ważnym przeciwnikiem Polski i Litwy nadal pozostawały nadbałtyckie państwa zakonne (Krzyżacy i Kawalerowie Mieczowi) (p. mapa państw zakonnych). Wprawdzie wojny prowadzone w XV w. podkopały ich dominującą pozycję, spychając Krzyżaków do roli lenników króla polskiego, jednak współdziałając np. z Moskwą czy państwami niemieckimi, mogli poważnie zaszkodzić polskim i litewskim interesom. Nadal też próbowały odzyskać utraconą pozycję. W latach 1519‑1521 toczyła się ostatnia wojna Polaków z Krzyżakami. Zakończyła się rozejmem. Obie strony odczuwały fiskalny ciężar wojny. Albrecht Hohenzollern, siostrzeniec króla Polski Zygmunta Starego i ostatni mistrz Zakonu Najświętszej Marii Panny, zdawał sobie sprawę ze swojej słabości w stosunku do Polski. Na pomoc z Niemiec nie mógł liczyć, a zasoby samego zakonu były zbyt małe, by pokonać wielkie królestwo. W czasie podróży po Niemczech w 1522 roku, w którą się udał, szukając pomocy, spotkał się z Marcinem Lutrem i za jego namową zdecydował się na sekularyzację Zakonu.
Hołd pruski
Rokowania Albrechta Hohenzollerna z Zygmuntem Starym doprowadziły do wypracowania kompromisu. W Krakowie pełnomocnik ostatniego mistrza - Piast, książę legnicki Fryderyk II, podpisał 8 kwietnia 1525 roku traktat pokojowy. Na jego mocy król Polski zgodził się na sekularyzację Zakonu i przekształcenie go w świeckie Księstwo Pruskie z Albrechtem Hohenzollernem jako władcą. Obowiązek osobistego złożenia hołdu lennego miał miejsce w przypadku śmierci lennika lub zmiany na tronie polskim. Książę pruski stawał się pierwszym senatorem Polski i miał prawo zasiadać w senacie, miał również dostarczać pomocy wojskowej w przypadku prowadzenia przez Polaków wojny.
W dniu 10 kwietnia 1525 roku odbyła się uroczystość złożenie hołdu przez Albrechta Hohenzollerna. Rozstrzygnięcie to było krytykowane przez historyków, którzy podkreślali, że nie wykorzystano możliwości likwidacji wrogiego państwa i włączenia go do Polski. Niemal 250 lat później spadkobiercy tego państwa dokonali rozbioru Rzeczypospolitej. Wydaje się jednak, że w ówczesnej sytuacji wybór Zygmunta Starego nie był błędem politycznym.
Przygotuj argumenty:
za zawarciem przez Polskę pokoju toruńskiego;
przeciw zawarciu pokoju toruńskiego.
Wojna o Inflanty
W efekcie kryzysu Państwa Zakonnego w Inflantach, w drugiej połowie XVI wieku wybuchła wojna o jego ziemie między Rzeczypospolitą, Rosją, Szwecją i Danią. Zmienne sojusze w tym konflikcie doprowadziły do podziału tych ziem, choć Polska z racji zawartych wcześniej porozumień z Inflantczykami uznawała całość dawnych ziem zakonnych za prawnie przynależną do Rzeczypospolitej.
Najważniejszym przeciwnikiem Zygmunta Augusta w rozciągnięciu panowania w Inflantach okazał się car Iwan Groźny. Opanował on wschodnie tereny dawnego władztwa zakonnego i przez port w Narwie rozpoczął handel z Zachodem. Król Polski usiłował przeszkadzać w tym handlu, angażując tzw. kaprów (kaper, czyli pirat w służbie władcy), napadających na statki płynące z lub do portu w Narwie. Częściowym zakończeniem konfliktu było zawarcie przez Danię i Szwecję pokoju w Szczecinie w 1570 r.
Ostatecznie jednak władcy Polski nie udało się wyprzeć Rosjan z Inflant i po śmierci ostatniego z Jagiellonów Iwan IV Groźny, korzystając z zamieszania wywołanego pierwszym bezkrólewiem, ucieczką Henryka Walezego i kolejną lekcją, wtargnął do polskiej części Inflant, zajmując niemal wszystkie tamtejsze zamki i miasta na północ od Dźwiny.
Tragedia Węgier i zmierzch Jagiellonów
Osadzenie na tronie Czech i Węgier najstarszego z synów Kazimierza Jagiellończyka zapowiadało triumf i przewagę dynastii litewsko‑polskiej w Europie Środkowej. Dla zabezpieczenia przed Habsburgami zawarto układ wiedeński w 1515 r., gwarantujący w przypadku wcześniejszego zgonu wzajemne poparcie przy obejmowaniu sukcesji na elekcyjnych tronach Pragi czy Budy.
Niespodzianie po bitwie pod Mohaczem to linia jagiellońska wymarła i tron usiłował objąć Ferdynand. W Czechach wszystko potoczyło się zgodnie z ustaleniami, ale na Węgrzech tamtejsza szlachta wybrała na króla narodowego kandydata Jana Zapolyę. Doprowadziło to do szeregu konfliktów, w efekcie których po śmierci Zapolyi (1540) jego małoletni syn Jan Zygmunt i regentka w osobie matki Jadwigi, córki polskiego króla Zygmunta Starego, złożyli hołd lenny sułtanowi tureckiemu (1541). W 1547 r., po kolejnej wojnie, na ponad 150 lat Węgry zostały podzielone na trzy części: zachodnią i północną władali Habsburgowie, środkową ze stołeczną Budą włączono bezpośrednio do Turcji, a wschodnią (Siedmiogrodem) jako lennem tureckim rządzili sami Węgrzy.
Kwitnące królestwo, znaczący ośrodek kultury renesansowej, przeżyło głęboki kryzys, a Polska straciła ważnego sojusznika na południu swoich granic.
Wskaż, co świadczy o zwycięstwie Turków i zależności Węgrów.
- Większa w stosunku do Węgrów postać Sułtana.
- Gest poddaństwa - leżenie przed władcą.
- Zdjęte przez Węgrów czapki.
- Minaret w stolicy.
- Brak symboli kościołów - co oznacza poddanie miasta i przekształcenie ich w meczety.
- Armaty na murach.