Reguła św. Franciszka

Aby bracia żyli w posłuszeństwie, bez własności osobistej i w czystości

Reguła i życie tych braci jest następujące: żyć w posłuszeństwie, w czystości i bez własności osobistej, oraz stosować się do nauki i wstępować w ślady Pana naszego Jezusa Chrystusa, który mówi: „Jeżeli chcesz być doskonałym, idź i sprzedaj wszystko, co posiadasz i rozdaj ubogim, a osiągniesz skarb w niebiesiach i przyjdź naśladuj mnie” i: „Jeżeli kto chce iść za mną, niechaj wyrzecze się siebie samego i niesie swój krzyż i idzie za mną”, nadto: „Jeżeli kto chce przyjść do mnie, a kocha ojca, matkę i żonę i synów, i braci i siostry, prócz tego zaś i duszę swoją, nie może być moim uczniem. I każdy, kto opuści ojca lub matkę, braci lub siostry, żony lub synów, domy lub pola z powodu mnie, stokroć więcej otrzyma i żywot wieczny posiądzie.

O sposobie służenia i pracowania

Wszyscy bracia, gdziekolwiek się znajdowali, służąc lub pracując u innych, niech nie przyjmują stanowisk komorników, ani kanclerzy, ani w ogóle godności w domach tych, w których służą, i niech nie przyjmują jakiegokolwiek urzędu, który powodowałby zgorszenie lub duszy ich przynosiłby szkodę, lecz mają być mniejsi, i poddani wobec wszystkich, którzy znajdują się w tym domu.

A bracia, którzy umieją pracować, niech pracują i wykonują to rzemiosło, którego się nauczyli, jeżeli to nie sprzeciwia się zbawieniu ich duszy i jeśli mogą ją uczciwie wykonywać. Albowiem mówi prorok: „Ponieważ będziesz pożywał prace rąk twoich, szczęśliwy jesteś, i dobrze ci będzie”, a apostoł: „Kto nie chce pracować niech nie je”. I niech każdy pozostanie przy rzemiośle i zajęciu, do którego jest powołany. Mogą zaś bracia za pracę otrzymać wszystko co potrzebne, z wyjątkiem pieniędzy. A gdyby zaszła potrzeba, niech idą po jałmużnę, jak inni bracia. I wolno im mieć narzędzia żelazne i przyrządy potrzebne do ich pracy.

Wszyscy bracia niech starają się gorliwie przykładać do dobrych dzieł, ponieważ napisano:

„Zawsze wykonuj jakąś dobrą pracę, by szatan znalazł cię zajętym” i następnie „Bezczynność jest wrogiem duszy”. Dlatego słudzy Boga powinni zawsze oddawać się modlitwie lub jakiejś innej dobrej pracy.

Niechaj strzegą się bracia, gdziekolwiek byliby, w eremach czy w innych miejscach, by żadnego miejsca sobie nie przywłaszczyli, ani nikomu go nie bronili. I ktokolwiek by do nich przyszedł, przyjaciel czy wróg, złodziej czy zbój, niech będzie życzliwie przyjęty. I gdziekolwiek znajdują się bracia, i w jakimkolwiek miejscu znaleźliby się, powinni się dusznic i gorliwie czcić i szanować wzajemnie i bez szemrania. I niechaj się strzegą bracia, by się nie okazywali na zewnątrz smutnymi i pochmurnymi hipokrytami; lecz niechaj okazują się cieszący w Panu i weseli i należycie uprzejmi.

Aby bracia nie przyjmowali pieniędzy

[…] żaden z braci, gdziekolwiek byłby, lub dokąd by nie dążył, niech nie odbiera i nie przyjmuje w żaden sposób pieniędzy lub denarów, ani dla zakupu szat, ani książek, ani jako zapłatę za jakąkolwiek pracę, ani w ogóle przy żadnej sposobności, chyba z powodu rzeczywistej potrzeby chorych braci; ponieważ nie powinniśmy mieć i upatrywać większej korzyści w pieniądzach i denarach, jak w kamieniach. […] Strzeżmy się więc my, którzy wszystko opuszczamy, abyśmy za tak mało znaczącą rzecz nie stracili królestwa niebieskiego.

A Źródło: Reguła św. Franciszka. Cytat za: Materiały źródłowe do historii i kultury. Wieki średnie, wybór i oprac. M. Demska-Trębaczowa, Warszawa 1981, s. 118–119.

Ze statutów Zakonu Kaznodziejskiego (Dominikanów)

O pokarmie.

Dist. I, cap. V, 3. Potrawy nasze we wszystkich naszych klasztorach mają być bezmięsne, z wyjątkiem infirmarii [tj. izb chorych]. Braciom zaś naszym, aby nie sprawiali kłopotu tym, którzy ich przyjmują w gościnę, wolno jeść poza klasztorem potrawy gotowane razem z mięsem. Niech nie odważą się [jednak] bracia nasi, tak przeorowie, jak i inni jeść poza klasztorem w miejscowościach, w którychby znajdował się nasz klasztor, chyba razem z biskupem, albo w [innych] klasztorach zakonników. Powinni zaś mieć dwa razy na dzień gotowaną strawę, jeżeli może być zrobiona.

O milczeniu.

Cap. XII, 1. Bracia mają zachowywać milczenie w klasztorze, w dormitorium [tj. sali sypialnej], w celach, refektarzu i w oratorium [tj. sali, w której się modlono] […] Gdzieindziej jednak będą mogli mówić za specjalnym pozwoleniem.

O kaznodziejach.

Dist. II, cap. XII, 1. Niechaj przeorzy uważają bardzo starannie, aby urząd kaznodziejski powierzali tylko braciom do tego zdolnym i znanym z obyczajów i wiedzy, by przez ich niedoświadczenie zakon kaznodziejski nie popadł w wzgardę i nie przyczynił się do niebezpieczeństwa dla dusz. […]

4. Postanawiamy również, aby bracia nasi nie wzywali w swoich kazaniach do dawania lub zbierania pieniędzy na rzecz klasztoru, albo jakiejś osoby. Żaden brat niech się nie ośmieli chodzić po kweście, albo odczytywać jakichś buli bez pozwolenia mistrza zakonu pod karą ekskomuniki […] i pod karą pozbawienia go wszelkich dóbr nadanych przez zakon i przydzielania ich na rzecz klasztoru.

5. Postanawiamy również, aby nikogo nie mianowano kaznodzieją generalnym, zanim by nie wysłuchał przez 3 lata teologii, i nie był dojrzały i godny do załatwiania spraw zakonu na kapitułach i nie był dobrze znany z kazań w tej prowincji, tj., by nie kazał przynajmniej przez 3 czterdziestnice w jakimś większym mieście, ziemi albo w innych większych miastach lub ziemiach. To samo podkreślamy w odniesieniu do ustanawiania inkwizytorów heretyckich nieprawości, którzy nie umieją należycie wygłaszać kazań w miejscach swej inkwizycji. Każde przeciwne temu postanowienie traci wszelką wartość i znaczenie.

O studentach.

Dist. II, cap. XIV, 1. Ponieważ około studentów należy mleć szczególną pieczę, powinni oni mieć osobnego brata, bez którego pozwolenia nie pisaliby kwaternów [tj. poszytów złożonych z czterech kart zgiętych we dwoje] i nie słuchali lekcji; on też winien poprawiać wszystko to, co zauważy błędnego w ich studiach, a jeżeliby na to własne siły nie pozwalały, winien o tem donieść przełożonemu. [Studenci] zaś nie mają zapoznawać się z księgami pogan i filozofów […]. I niech nie uczą się prawa świeckiego, ani sztuk, które nazywają się wyzwolone, chyba że niekiedy mistrz zakonu, albo kapituła generalna, albo przeor prowincjonalny, albo kapituła prowincjonalna zechce niektórym pozwolić. Lecz mają czytać tylko dzieła teologiczne, tak młodzi, jak i inni. I niech się z takim zapałem przykładają się do nauki, aby za dnia, w nocy, w klasztorze i w drodze czytali, albo o czemś rozmyślali; i cokolwiek będą mogli, niech się starają zapamiętać.

3. Z prowincji [poszczególnej] trzech tylko braci ma się wysyłać na studia do Paryża, wyjąwszy prowincje: Hiszpanii, Tuluzy, św. Dominika, Niemiec, Lombardii, Saksonii, Dalmacji, Dacji, Polski, Grecji, Ziemi Świętej, Aragonii, Czech, Prowansalii, z których tylko po dwóch ma się wysyłać.

B Źródło: Ze statutów Zakonu Kaznodziejskiego (Dominikanów). Cytat za: Europa w średniowieczu. Wybór źródeł do historii powszechnej średniowiecza, red. E. Potkowski, oprac. G.P. Bąbiak, J. Kaliszuk, Pułtusk 1996, s. 82–84.