Jacek Kopciński Stare klabzdry na wojnie: "Kabaret Kici Koci" Mirona Białoszewskiego

(...) słynny wiersz Jarosława Marka Rymkiewicza 13 grudnia:

To ciało gwoździe w dłoniach ma
Nad ciałem krąży czarna wrona
Jak całun jest grudniowa mgła
O patrz!
Ojczyzna kona.

PersonifikacjapersonifikacjaPersonifikacja ojczyzny zyskuje w wierszu Rymkiewicza wymiar sakralny: ciało złożone do grobu ma przebity bok i przekłute dłonie. Ojczyzna jest więc zamordowanym Chrystusem — jej śmierć, zaświadczona śmiercią niewinnych ludzi, zostaje wyniesiona do poziomu narodowej ofiary. (...) Poeta, wkrótce po wybuchu stanu wojennego, przypomina Polakom romantyczny wzór narodowego męczeństwa. Wpisana w jego wiersz dialektykadialektykadialektyka śmierci i zmartwychwstania ujawnia metafizycznymetafizykametafizyczny i etycznyetykaetyczny wymiar historii. Ponoszona przez Polaków ofiara jest ofiarą niewinną, sytuuje naród po stronie Dobra, którą wyznaczają dwie wartości naczelne: Bóg i Ojczyzna, implikująceimplikacjaimplikujące przede wszystkim wolność, a zaraz potem — sprawiedliwość. Stronę Zła zajmuje bratobójca i kat. Jego działanie opiera się na antywartościach, wśród których zdrada i zbrodnia zajmują miejsce naczelne. (...).

Kiedy Rymkiewicz grzebał w swoim symbolicznym wierszu umęczone ciało Ojczyzny, Miron Białoszewski odnotowywał kolejne zniszczenia, jakiemu uległo ciało Kici Koci.

Kicia Kocia (od drzwi):
czas mnie goni
...nogi!
...ręce!

niewymienne
(wchodzi z ciężkimi torbami)
klapnąć ...buch
trzask!
uch!

i noga złamana
od krzesła,
tyle się niszczy
człowiek się niszczy ... więcej

„Człowiek się niszczy...” — oto perspektywa, z jakiej stan wojenny oglądać będzie Białoszewski, opiewając w swoich skeczach zmęczone, schorowane ciało „otorbionej baby”. Ta szczególna afirmacja niszczejącego ciała Kici Koci nosi ślady zabawnej polemiki z mitem mesjańskim. Posłuchajmy modlitwy, jaką nad ciałem ojczyzny wypowiadają bohaterki Kabaretu:

(do siebie)
Teraz wszędzie się klęka
(klęka w drzwiach)
Twe ciało
BŁOGOSŁAWIONA SIWULA (wchodzi): Twe ciało
KICIA KOCIA: Wisznu Wola

BŁ. SIWULA: gdzie pola malowane masłem
KICIA KOCIA: mięsem
BŁ. SIWULA: mięsem rozmaitem...
KICIA KOCIA: Twe ciało
BŁ. SIWULA: Twe ciało trylodytem

Pojawienie się Błogosławionej Siwuli z Wisznu Woli wywołuje u Kici Koci wspomnienie arkadyjskiej krainy dobrego zaopatrzenia, skojarzonej z pogrzebanym rajem dzieciństwa, o którym marzył Mickiewicz na paryskim bruku. Aluzje są oczywiste, istotne jednak, iż polemika z romantycznym dziedzictwem nie odbywa się tu wyłącznie na poziomie literackiej parodiiparodiaparodii. Owszem, Białoszewski przedrzeźnia wieszcza, ale jednocześnie w typowym dla siebie stylu sięga w tych ciężkich czasach do romantycznego eposueposeposu, by dowiedzieć się np. o domowych sposobach produkcji masła, którego zaczynało przecież brakować. Nie szydzi z narodowej tradycji, raczej wybiera z jej skarbca najbliższe mu wzory przeżywania i opisywania rzeczywistości.

3 Źródło: Jacek Kopciński, Stare klabzdry na wojnie: "Kabaret Kici Koci" Mirona Białoszewskiego, „Teksty Drugie” 1995, t. 1, s. 64–66.