Film edukacyjny
Zapoznaj się z filmem, by dowiedzieć się, kiedy występowały okresy wielkiego wymierania organizmów na Ziemi, jakie są najważniejsze przyczyny i skutki tych procesów, a następnie wykonaj polecenie.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dp7iOxij3
Film nawiązujący do treści materiału - dotyczy masowego wymierania organizmów i ich przyczyn.
Na podstawie filmu określ, jakie znaczenie dla ewolucji organizmów i biosfery miały wielkie wymierania.
Poniższa grafika interaktywna przedstawia przebieg wymierania gatunków od kambru do czwartorzędu. Po kliknięciu w numer, dowiesz się, co było przyczyną wymierania w poszczególnych okresach i jakie gatunki wymarły. Przeanalizuj grafikę interaktywną i wykonaj polecenia.
Zapoznaj się z grafiką interaktywną przedstawiającą przebieg wymierania gatunków od kambru do czwartorzędu. Dowiesz się, co było przyczyną wymierania w poszczególnych okresach i jakie gatunki wymarły. Następnie wykonaj polecenia.
1. Wymieranie ordowickie Ok. 438 mln lat temu, wymarło 86% gatunków. Przyczyna nie jest określona jednoznacznie:
- promieniowanie gamma spowodowane wybuchem bliskiej supernowej, które zniszczyło warstwę ozonową, a w konsekwencji organizmy żywe,
- następujące po sobie zmiany klimatu najpierw zlodowacenie, wywołane zmniejszeniem zawartości CO2 w atmosferze,
- potem ocieplenie; organizmy (głównie morskie), które przystosowały się do chłodniejszego klimatu, nie były w stanie przetrwać podwyższonej temperatury.
Wymarłe gatunki: ramienionogi, mszywioły, graptolity, konodonty; duże zubożenie trylobitów.
2. Wymieranie dewońskie Ok. 374 mln lat temu, wymarło 75% gatunków. Przyczyna nie jest określona jednoznacznie:
- intensywny rozwój glonów w oceanach wskutek dostawy składników mineralnych z obszarów lądowych powodujący ostry niedobór tlenu dla organizmów,
- kolejne globalne ochłodzenie, które spowodowało zlodowacenie i spadek poziomu morza prowadzący do utraty siedlisk,
- uderzenie meteorytów (kratery uderzeniowe Alamo w USA i Woodleigh w Australii Zachodniej, które nie doprowadziły do bezpośredniej zagłady większości organizmów, ale zainicjowały zmiany w ekosystemach
3. Wymieranie permskie Ok. 250 mln lat temu, wymarło 96% gatunków. Przyczyna nie jest określona jednoznacznie:
- wzmożona aktywność wulkaniczna na Syberii, w wyniku której do atmosfery zostały wprowadzone ogromne ilości dwutlenku węgla, związków siarki i metanu, co wywołało zmiany w składzie atmosfery i następujące w ich efekcie znaczące ocieplenie lub ochłodzenie klimatu,
- występowanie kwaśnych opadów, zakwaszenie wód oceanicznych i inne,
- katastrofa kosmiczna, której pozostałością są kratery uderzeniowe pod lądolodem Antarktydy, np. krater Bedout o średnicy 195 km.
4. Wymieranie triasowe Ok. 201 mln lat temu, wymarło 80% gatunków. Powszechnie przypuszcza się, że przyczyną wymierania była wzmożona aktywność wulkaniczna powodująca zmiany w składzie atmosfery i w konsekwencji efekt cieplarniany i niedobór tlenu.
Wymarłe gatunki: organizmy morskie – mięczaki, ramienionogi, fauna rafowa, amonity, ceratyty, konodonty) oraz wiele gatunków lądowych, m.in. większość ssaków i przedstawicieli tekodontów (aetozaury, fitozaury, rauizuchy i inne).
5. Wymieranie kredowe Ok. 66 mln lat temu, wymarło 60-76% gatunków. Powszechnie przypuszcza się, że przyczyną wymierania było uderzenie asteroidy na półwyspie Jukatan w Meksyku, o czym świadczyć może krater uderzeniowy Chicxu lub na granicy Zatoki Meksykańskiej i półwyspu Jukatan o średnicy 180 km; skutkiem uderzenia było zapylenie atmosfery ograniczające dopływ promieniowania słonecznego powodujące znaczące ochłodzenie klimatu oraz uniemożliwiające fotosyntezę; uderzenie mogło również spowodować lokalne pożary, trzęsienia ziemi, tsunami i kwaśne deszcze.
Wymarłe gatunki: mięczaki, zwłaszcza amonity, nieptasie dinozaury, mozazaury, plezjozaury, ssaki, pterozaury, ptaki, jaszczurki, owady i większość roślin.
6. Wymieranie współczesne Przyczyną współczesnego wymierania określanego także jako „szóste masowe wymieranie” jest działalność człowieka przyczyniająca się bezpośrednio, poprzez zabijanie lub pośrednio, poprzez wycinanie lasów, zmianę warunków siedliskowych, zanieczyszczenie środowiska, zmiany klimatu itp. do wymierania gatunków. Współcześnie, według różnych ocen, wymiera od 5 tysięcy do 500 tysięcy gatunków rocznie; dotyczy ono niemal wszystkich grup systematycznych.
Określ, jakie czynniki środowiskowe przyczyniły się do cyklicznego wielkiego wymierania organizmów na Ziemi oraz wskaż prawidłowości występowania tych procesów.
Określ, na czym polegają związki przyczynowo‑skutkowe między globalnymi czynnikami środowiskowymi (katastrofy kosmiczne, wulkanizm, zmiany klimatu, działalność antropogeniczna itp.) a wymieraniem gatunków.