Ilustracja interaktywna przedstawia nieklasyczną koncepcję prawdy. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Występują przeciwko klasycznemu (arystoteleskiemu) definiowaniu pojęcia prawdy. 2. Z różnych powodów uważają zasadę zgodności teorii z rzeczywistością za:
– niewystraczającą;
– nieadekwatną;
– nieskuteczną;
– błędną.

Ilustracja interaktywna przedstawia koherencyjną koncepcję prawdy. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Odwołuje się do wewnętrznej spójności stawianych stwierdzeń. 2. Prawdziwe jest to, co jest zgodne z naszą wiedzą. 3. Za prawdziwy uważa sąd (zdanie, tezę, twierdzenie), który jest niesprzeczny z teorią ogólną. 4. Zdanie jest prawdziwe, gdy jest poprawnie zbudowane i w treści zgodne ze zdaniami już przyjętymi. 5. Zdanie nieprawdziwe (sprzeczne) w stosunku do danej teorii nie musi być zdaniem nieprawdziwym (sprzecznym) dla innych teorii. 6. O weryfikacji (przyjęciu, uznaniu) danego zdania decydują jedynie normy logiczne.

Ilustracja interaktywna przedstawia zarzuty względem teorii koherencyjnej. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Odgórny nakaz ograniczenia się do względów formalnych i logicznych jest sztuczny, niezgodny z duchem niezależnej, nieskrępowanej nauki. 2. Budowanie nauki jedynie w oparciu o normy, które wyznacza czysto teoretyczna logika, krępuje rozwój nauki. 3. Normy logiczne i formalne są niezbędne dla rozwoju nauki, nie mogą jednak być odgórnie narzuconymi, jedynymi normami, jakie mają spełniać twierdzenia naukowe.

Ilustracja interaktywna przedstawia konsensualną koncepcję prawdy. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Wynika z przyrównania wszystkich badaczy danego zagadnienia do uczestników toczącej się dyskusji. 2. Stanowisko i odkrycia danego naukowca traktowane są jako jego osobisty wkład do dyskusji, którą jest dana dziedzina wiedzy. 3. Nawet przy pojawianiu się wypowiedzi (twierdzeń) wzajemnie sprzecznych dyskusja (rozwój nauki) prowadzi do wspólnego celu (odkrywania prawdy). 4. Teorii towarzyszy idealistyczne przekonanie, że końcem dyskusji (spełnieniem nauki) jest wypracowanie wspólnego stanowiska (jednego, wyczerpującego opisu naukowego) i osiągnięcie porozumienia (pełnego oglądu badanej kwestii). 5. Prawdą jest zatem to, na co w trakcie dyskusji (badań) zgodzą się wszyscy dyskutujący (badacze).

Ilustracja interaktywna przedstawia krytykę względem teorii konsensualnej. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Jest to teoria skrajnie relatywna, a więc taka, w której każdy uczestnik ma swoją prywatną „prawdę” (własne stanowisko). 2. Nie pozwala na odkrywanie prawdy w naukowym znaczeniu tego słowa. 3. Zbyt idealistyczne założenie, że powszechna zgoda jest możliwa do wypracowania. 4. Nadmierny idealizm w przekonaniu, że nauka jest w stanie osiągnąć ostateczne i niepodważalne wyniki swych badań.

Ilustracja interaktywna przedstawia ewidencyjną koncepcję prawdy. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Za prawdziwe uznajemy takie twierdzenie, które jawi się nam jako oczywiste. 2. Oczywistość polega na tym, że coś w sposób jasny, wyraźny i niezaprzeczalny przedstawia się nam takie, jakim jest. 3. Możemy decydować o tym, co prawdziwe, w sposób subiektywny (jako pojedynczy badacz, któremu towarzyszy pełne przekonanie o niezaprzeczalności jakiegoś stwierdzenia), możemy również wyrażać sądy obiektywnie (jako obiektywną prawdę na temat danego przedmiotu, która jawi się nam w sposób niezaprzeczalny). 4. Zaczynając od najprostszych, nawet banalnych stwierdzeń, możemy przechodzić do twierdzeń, tez, sądów coraz bardziej złożonych i problematycznych, stopniowo odkrywając ich oczywiste właściwości i cechy, a więc prawdę o nich.

Ilustracja interaktywna zarzuty wobec ewidencyjnej koncepcji prawdy. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Posługiwanie się pojęciem oczywistości zawsze, bez względu na to, jak bardzo będziemy się starać, będzie czysto subiektywne – każdy badacz będzie według własnej woli decydował, co jest, a co nie jest dla niego oczywiste. 2. Na naszą ocenę o tym, co jest, a co nie jest obiektywne zawsze będą miały wpływ czynniki pozanaukowe (nasze przekonania, zdolności poznawcze, wyczekiwane efekty itd.). 3. Propagowanie teorii ewidencyjnej grozi sytuacją, w której każdy naukowiec będzie miał własną „prawdę”, niemającą nic wspólnego z prawdą rozumianą w sposób ścisły i naukowy. 4. Pojawia się także groźba, że z czasem naukowcy (którzy nie będą mogli dojść do porozumienia nawet w najprostszych kwestiach) zaczną na drodze demokracji głosować, co jest, a co nie jest prawdą.

Ilustracja interaktywna przedstawia pragmatyczną koncepcję prawdy. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Aby zdanie uznać za prawdziwe, musi mieć ono praktyczne zastosowanie, pozwalające na działanie (w danej sferze) i poznawanie (konkretnych zagadnień naukowych). 2. Zdanie prawdziwe pozwala działać skutecznie. 3. Pojęcie prawdziwości zostaje tu zredukowane do pojęcia praktyczności – wiedza jest wiedzą wtedy i tylko wtedy, gdy przekłada się na działania przynoszące zamierzony efekt. 4. Prawda jest rzeczą relatywną (względną), gdyż jest zależna od danej sytuacji i konkretnych potrzeb działającego człowieka.

Ilustracja interaktywna przedstawia zarzuty względem pragmatycznej koncepcji prawdy. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Pragmatyczne ujmowanie zagadnienia prawdy nie ma nic wspólnego z prawdą w naukowym rozumieniu tego słowa, gdyż... 2. Prawda jest czymś obiektywnym, a nie subiektywnym (uzależnionym od potrzeb konkretnej osoby) i relatywnym (zależnym od danej sytuacji). 3. Przywiązywanie zbyt wielkiej wagi do praktycznego zastosowania wiedzy deprecjonuje (poniża) nauki teoretyczne. 4. Wiedza naukowa (a zatem także prawda odkrywana przez naukę) jest wartością samą w sobie, nie można więc sprowadzać jej do wymiernych korzyści, które mają płynąć z naszego działania.