Czarno-białe zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Ma podłużną twarz ze zmarszczkami, prosty nos i krótkie, ciemne włosy. Patrzy na wprost. Przed mężczyzną znajdują się rozwieszone białe sznurki.
Opis punktów znajdujących się na ilustracji:
1. Marcel Duchamp Marcel Duchamp, kojarzony przede wszystkim z ruchem dada, zapoczątkował wyraźne zmiany w rozumieniu twórczości i roli artysty. Zasłynął także jako prekursor happeningu i performance.
2. Marcel Duchamp Dane są: 1. bieżąca woda, 2. oświetlenie gazowe. MD 1966.

Dzieło to było w istocie niewielkim pomieszczeniem w pracowni artysty, oddzielonym od reszty wnętrza nieotwieralnymi drzwiami starej chaty. Przez wywiercone w nich otwory widz mógł podglądać zaaranżowaną wewnątrz scenę. Jego oczom ukazywał się pełnoplastyczny leżący akt kobiecy (manekin obciągnięty zwierzęcą skórą), trzymający w ręce lampkę naftową. Całość osadzona była w pejzażu z potokiem, który imitowała autentycznie płynąca woda. Oczywiście można uznać, że dzieło to przed śmiercią artysty ktoś jeszcze widział. Informacja o nim nie przedostała się jednak do opinii publicznej, zwłaszcza że Duchamp skutecznie uśpił czujność odbiorców, obstając przy tym, że zajmują go jedynie szachy. Dzieło to odkryto dopiero po śmierci artysty i do dziś trudno rozstrzygnąć, czy była to zagadka, kpina, czy pułapka zastawiona na krytykę. Być może wszystko naraz. Wiadomo bowiem, że Duchamp umiejętnie zwodził świat sztuki i skutecznie obnażał jego zasady. Zadawał trudne pytania o rolę artysty, o naturę sztuki, ale nigdy nie bagatelizował odbiorcy. Zdawał sobie sprawę z tego, że odbiorca współtworzy dzieło sztuki. Całą jego drogę artystyczną znamionuje potrzeba interakcji z widzem, niezależnie od techniki, jaką stosował. To specyficzne spotkanie artysty i odbiorcy, które staje się możliwe dzięki obecności dzieła, jest niezbędnym warunkiem jego „stawania się”. Duchamp cały czas angażuje widza w proces twórczy. Jeśli spotkanie widza z obiektem nie dojdzie do skutku, to oba te elementy pozostaną poza polem sztuki: obiekt będzie zwykłym przedmiotem, jednym z wielu, podobnie będzie z widzem. Istotą spotkania jest jego indywidualny charakter. Dzieło sztuki współdziała z każdym widzem z osobna i każde takie spotkanie ma osobisty, niepowtarzalny charakter.
_{Indeks dolny Źródło: Bogna Kietlińska, Znaczenie kompetencji kulturowych i artystycznych w odbiorze sztuki, w: Co z tym odbiorcą? Wokół zagadnienia odbioru sztuki, pod red. M. Kędziory W. Nowaka J. Ryczka, Poznań 2012, s. 98–99.}

Zdjęcie przedstawia dojrzałą kobietę. Ma spięte, czarne włosy z przedziałkiem po środku i ciemny cień nałożony na powieki. Ma lekko otwarte usta. Ubrana jest w czarny strój z zawieszonym medalem na szyi.
Opis punktów znajdujących się na ilustracji:
1. Marina Abramović. Zdjęcie przedstawia drewniany stół, przy którym siedzą naprzeciwko siebie dwie postaci. Po lewej jest to kobieta w długiej, czerwonej sukni z czarnymi włosami. Po prawej jest to mężczyzna w czarnym stroju z siwymi włosami, brodą i w okularach. W tle stoi grupa ludzi, część z nich obserwuje scenę. _{Indeks dolny Marina Abramović, The Artist is Present / Artystka obecna, 2010, Museum of Modern Art, Nowy Jork}


The Artist is Present / Artystka obecna

W 2010 roku podczas mojej wystawy retrospektywnej w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku (MoMA), przedstawiłam performans, podczas którego nieporuszona i niema siedziałam na krześle. Widzowie mogli siadać na krześle ustawionym naprzeciw mnie i patrzeć na mnie tak długo, jak mieli ochotę. Performans trwał 736 godzin, nawiązałam w tym czasie kontakt wzrokowy z 1675 osobami. (...) [performans] uosabia moją bezbronność i otwartość w kontakcie z publicznością.
_{Indeks dolny Źródło: Marina Abramović, Do czysta / The Cleaner. Katalog wystawy w języku polskim, Toruń 2019.}

Publiczność ustawiała się w długich kolejkach, żeby móc usiąść naprzeciwko artystki i spojrzeć jej w oczy. Niektórzy z uczestników performance otwierali się przed artystką, płakali, uśmiechali się, patrzyli na nią gniewnym, sceptycznym wzrokiem lub przeciwnie – kokietowali ją, próbowali ją uwieść. Ładunek emocjonalny tych „spotkań” był ogromny.
2. Marina Abramović. Zdjęcie przedstawia biały blat, na którym są umieszczone przedmioty. Są to między innymi noże, paski, łańcuchy, nożyczki, gwoździe, sznurek. _{Indeks dolny Marina Abramović, Rhytm 0 / Rytm 0,}


Najbardziej drastyczną instalacją artystki był performance Rhytm 0 / Rytm 0, opis:

Na stole znajdują się 72 przedmioty, których można użyć wobec mnie według własnego uznania. Jestem przedmiotem. Wszystko dzieje się wyłącznie na moją odpowiedzialność.
_{Indeks dolny Źródło: Marina Abramović, Do czysta / The Cleaner. Katalog wystawy w języku polskim, Toruń 2019.}

Czas trwania: 6 godzin.
Miejsce: Studio Morra, Neapol 1974
przykładowe przedmioty: broń, nabój, niebieska farba, grzebień, dzwonek, szminka, nóż kieszonkowy, widelec, perfumy, łyżka, bawełna, kwiaty, zapałki, róża, świeca, woda, szklanka, zdjęcie, gwoździe, agrafka, bandaż, książka, chusteczka, piła, kawałek drewna, buty, krzesło, flet, sól, cukier, mydło, siarka.
Publiczność podchodziła do artystki, wkładała jej w dłoń przedmioty, wieszała na niej łańcuch, ale także okaleczała ją.

Czarno-białe zdjęcie przedstawia siedzącego na krześle dojrzałego mężczyznę. Ukazany jest jego prawy półprofil. Trzyma się za ręce. Ma podłużną twarz ze zmarszczkami, lekko garbaty nos i potargane, krótkie włosy. Ubrany jest w jasną koszulę i ciemną marynarkę.
Opis punktów znajdujących się na ilustracji:
1. Tadeusz Kantor Pierwszy happening Tadeusza Kantora – Cricotage – odbył się w 1965 roku w Warszawie. Polegał na wykonywaniu prostych codziennych czynności jak golenie się, jedzenie, lecz w sposób absurdalny. Przykładowo Mariusz Tchorek czytał przygotowane przez siebie teksty, a Kantor owijał Marię Stangret papierem i liczył czas, oznajmiając, ile minut minęło. Anna Ptaszowska wstawała i siadała na krześle mówiąc: „ja siedzę”. Na inną kobietę w rogu sali wysypywano węgiel, dwie inne osoby jadły makaron z walizki…
2. Tadeusz Kantor Panoramiczny happening morski odbył się w sierpniu w 1967 roku. W pierwszej części zatytułowanej Koncert morski, artysta Edward Krasiński zanurzony w wodzie w czarnym fraku dyrygował falami. W kolejnej części happeningu pt. Barbujaż erotyczny kobiety tarzały się w piasku z dodatkiem oleju i sosu pomidorowego, by następnie gonić osoby z tłumu i zostawiać na nich ślady. W tym czasie dokonano też Zatopienia – wrzucono do morza skrzynię, która miała zawierać dokumentację Galerii Foskal – niekomercyjnej galerii sztuki współczesnej. Następna część – Kultura agrarna na piasku – polegała na sadzeniu w piasku gazet pod nadzorem instruktorów. Wywoływało to polityczne skojarzenia np. zakopywanie gazety, narzędzia propagandy w piasku ośmieszało PRL-owską ideologię i język nowomowy. Na koniec parodystycznie zrekonstruowano scenę z obrazu Tratwa meduzy, w której oceniani przez jury przypadkowi turyści oraz zaproszeni goście przybierali dramatyczne pozy i wygłaszali referaty. Kantor natomiast w szlafroku i kapeluszu koordynował wydarzenie, krzycząc przez tubę.

Zdjęcie przedstawia mural na szarej ścianie. Jest to mała dziewczynka, która puszcza w powietrze czerwony balonik w kształcie serca. Po prawej jest napis: There is always hope.
Opis punktu znajdującego się na ilustracji:
1. Banksy. Zdjęcie przedstawia mural na ścianie. Jest to chłopiec, który klęczy i szyje na maszynie do szycia. Chłopiec ma odwróconą czapkę z daszkiem, jest bosy. Do maszyny do szycia jest przymocowany sznurek z flagami Wielkiej Brytanii, których część leży na chodniku. _{Indeks dolny Banksy, Londyn}


Tworzy rozpoznawalne dzieła, choć nie wiadomo, jak wygląda on sam i jaka jest jego tożsamość. Dla Banksy'ego płótnem jest ulica. Jego streetartowe prace po raz pierwszy pojawiły się w Bristolu na początku lat 90. Zazwyczaj są one odpowiedzią na ważne wydarzenia mające miejsce w Wielkiej Brytanii oraz na świecie, jest ważnym głosem społecznym. Artysta krytykuje traktowanie sztuki jako towaru. Maluje graffiti i murale, ponieważ chce, aby jego prace były dostępne dla każdego. W 2018 roku wystawiono na aukcję jego słynne dzieło Dziewczynka z balonikiem (w wersji galeryjnej). Natychmiast po zakupieniu obraz wart około miliona funtów został pocięty na paski przez ukrytą w ramie niszczarkę, zamontowaną przez Banksy'ego, by udaremnić komercyjne wykorzystanie dzieła. Komentując swój performance na Instagramie, artysta napisał: „Pęd do zniszczenia to także pęd twórczy” – to cytat autorstwa rosyjskiego anarchisty Michaiła Bakunina.

Czarno-białe zdjęcie przedstawia kobietę. Ma długie, proste włosy z przedziałkiem po środku i owalną twarz z mocno pomalowanymi rzęsami. Trzyma przy zamkniętych ustach palec wskazujący. Ubrana jest w sweter w gwiazdki.
Opis punktu znajdującego się na ilustracji:
1. Ewa Partum Legalność przestrzeni

W 1971 r. Ewa Partum umieściła na Placu Wolności w Łodzi absurdalne znaki i transparenty z napisami: „Zabrania się zabraniać”, „Zabrania się pozwalać”, „Konsumpcja wzbroniona”. Pośród nich znajdowały się także rzeczywiste znaki drogowe, należące do miejskiego systemu informacyjnego. Tematem pracy miała być – jak pisze Anda Rottenberg – „semantyka wizualna przestrzeni społecznej, zawłaszczonej przez komunistyczne władze”. Prezentacji towarzyszyły teksty zakazu wygłaszane przez artystkę z samochodu krążącego po placu. Partum wypełniła przestrzeń na trzy dni. Przez ten czas instalacja była strzeżona przez milicję. Głównie dlatego, że część użytych znaków została wypożyczona z wydziału komunikacji miejskiej. Paradoksalnie więc negatywny komentarz do komunistycznej rzeczywistości był przez nią ochraniany. Istotne dla tej pracy było to, że zaistniała ona na powierzchni oznaczonej nazwą Plac Wolności. Artystce udało się więc wpłynąć na jej znaczenie. Pokazuje to konflikt między znaczonym a znaczącym. Poprzez ingerencję artystyczną przestrzeń przestaje współgrać z nadaną jej nazwą, jest ograniczona i nieprzyjazna. Opresyjność pozornie otwartej miejskiej przestrzeni podkreślało użycie znaków zakazu. Należy także zwrócić uwagę na tytuł instalacji, w którym pojawia się słowo „legalność”. Przestrzeń pracy jest przestrzenią wymuszonych zachowań. Jej legalność opiera się więc na kontroli kształtującej właściwe postawy. Poprzez zawładnięcie istniejącymi znakami neutralnymi ideologicznie Partum sprawiła, że zaczęły one reprezentować władzę. Zamęt ogarnął ich pragmatyczne znaczenie, odwołujące się do instytucjonalnego porządku. Tym samym artystka wskazała na procesy kreowania jednostki przez ustroje totalitarne.
_{Indeks dolny Anna Sienkiewicz, Ingerencja artysty w systemy informacji i komunikatów przestrzeni miejskiej oraz jej wpływ na odbiorcę, w: Co z tym odbiorcą? Wokół zagadnienia odbioru sztuki, pod red. M. Kędziory, W. Nowaka, J. Ryczek, Poznań 2012, s. 136–137.}

Czarno-białe zdjęcie przedstawia siedzącą na podłodze kobietę o azjatyckich rysach twarzy. Ma długie, ciemne włosy z przedziałkiem po środku. Ubrana jest w ciemny sweter i spodnie. Trzyma się za ręce. Obok leży but. Za kobietą stoi podłużny mebel pokryty materiałem.
Opis punktów znajdujących się na ilustracji:
1. Yoko Ono. Niezależna artystka kojarzona przede wszystkim jako żona Johna Lenona, działała także na rzecz pokoju na świecie i ekologii, wspierała kampanie prokobiece. W swoich dziełach często akcentowała kobiece ciało i seksualność.
2. Yoko Ono. Czarno-białe zdjęcie przedstawia siedzącą na scenie młodą kobietę o azjatyckich rysach twarzy. Jest częściowo naga, zakrywa ciało kawałkiem ubrania. Obok leżą nożyczki. W tle jest kurtyna. _{Indeks dolny Fragment performance Cut Piece}


Cut Piece / Utnij kawałek, MoMA 1964
Początkowo ubrana artystka siedziała na podłodze, przed nią leżały nożyczki. Publiczność otrzymała instrukcję, że może odciąć fragment jej ubrania i zabrać ze sobą.

Zdjęcie przedstawia mężczyznę. Patrzy na wprost. Ma krótkie włosy, zmarszczone czoło i lekko zarysowany zarost. Ubrany jest w czarną koszulkę.
Opis punktu znajdującego się na ilustracji:
1. Roman Ondak. Zdjęcie przedstawia stojącego pod ścianą mężczyznę, którego wysokość odmierza i zapisuje na ścianie drugi mężczyzna. Na białych ścianach znajduje się ciąg czarnych kresek i podpisów. _{Indeks dolny Mesuring the Universe / Pomiar wszechświata}


Roman Ondak, wykorzystując aktywny udział odbiorców, stworzył Pomiar wszechświata. Happening polegał na tym, że artysta przygotował pustą białą galerię, a następnie zaprosił do niej ludzi i poprosił, aby oznaczyli na ścianie swój wzrost, dopisując przy nim datę wizyty oraz swoje imię. Sam Ondak zmierzył się jako pierwszy. Po niespełna trzech miesiącach napływu spontanicznych uczestników nagromadzone pomiary utworzyły grubą, czarną obwódkę na ścianach galerii. Pomysł ten artysta zaczerpnął z życia codziennego – rodzice mierzą swoje dzieci, często pozostawiając ślady pomiaru na ścianach lub belkach. Zwyczaj został przetransformowany przez Ondaka w sztukę. Artysta zachęca do refleksji nad doświadczeniem upływu czasu i do pomiaru wszechświata swoją własną skalą.

Ilustracja przedstawia głowę, która składa się z wielu różnokolorowych plam. Dominuje ciemna kolorystyka oraz czerwień na twarzy. Postać ma bujne włosy. Tło ilustracji jest ciemne.
Opis punktów znajdujących się na ilustracji:
1. William Pope.L, Artysta tworzył różne happeningi i performance w przestrzeni miejskiej. Zorganizował na przykład wyścig zatytułowany Conquest (ang. podbój), podczas którego 140 uczestników czołgało się po chodnikach w stylu sztafety przez pięć godzin. Kilka lat wcześniej sam Pope.L ubrany w biznesowy garnitur czołgał się przez rynsztok w Tompkins Square Park w Nowym Jorku, popychając jedną ręką kwiat doniczkowy. Innym jego dokonaniem artystycznym było przymocowanie się ośmiometrową włoską kiełbasą do drzwi banku na Manhattanie, mając na sobie tylko buty i spódnicę wykonaną z banknotów dolarowych.
2. William Pope.L, Sztuka Pope.L skupia się na kwestiach konsumpcji, klasowości społeczeństwa i męskości w kontekście wyścigu. W swojej biografii pisze:

Podobnie jak afrykański szaman, który przeżuwa nasiona pieprzu i siedmiokrotnie pluje w powietrze, wierzę, że sztuka zmienia codzienność, aby odsłonić coś świeżego w naszym życiu. To odkrycie jest witalnością i mocą, która zmienia świat.
_{Indeks dolny Źródło: https://mcachicago.org/About/Who-We-Are/Artists/William-Pope-L}