Stanisław Czekalski Dzieło w perspektywie odbiorczej: między historią sztuki, kulturą wizualną i egzystencjalną hermeneutyką

(...) trudno uznać rolę odbiorcy za pasywną rolę kogoś, kto jedynie przyjmuje gotowy, ustalony przez nadawcę i trwale zawarty w dziele przekaz. W istocie jest raczej odwrotnie: to właśnie akt odbiorczy stanowi każdorazowo aktualizację znaczenia dzieła jako niewyczerpanego potencjału, który generuje określone treści jedynie w powiązaniu i dialogu z tym, co wnosi doń ze swojej strony konkretny odbiorca. Mówiąc dobitniej, dzieło jest katalizatorem znaczeń, które są z niego tyleż odczytywane, co na niego projektowane. Nigdy nie może objawić się samo w sobie, w jakiejś własnej, zamkniętej postaci, ani wobec artysty, ani wobec innych odbiorców, wystąpić jako instancja weryfikująca to, co się mu przypisuje, bo nigdy się nie zjawia inaczej niż tylko w ramach odbiorczej perspektywy, którą kształtują pewne nastawienia i założenia. To od widza kierującego się świadomie i nieświadomie pewnymi kontekstowymi przesłankami recepcji zależy, co w dziele dostrzeże jako cechy znaczące (...).

1 Źródło: Stanisław Czekalski, Dzieło w perspektywie odbiorczej: między historią sztuki, kulturą wizualną i egzystencjalną hermeneutyką, [w:] Co z tym odbiorcą? Wokół zagadnienia odbioru sztuki, red. J. Ryczek, M. Kędziora, W. Nowak, Poznań 2012, s. 29.

Justyna Ryczek Bezradność (?) odbiorcy wobec transparentnych propozycji sztuki w przestrzeni miasta

Sztuka od zawsze realizowała się w wielu przestrzeniach, jej zamknięcie w salach wystawowych galerii i muzeów nastąpiło w określonym historycznie momencie. Jednak przestrzenne ograniczenie nie trwało zbyt długo, po pewnym czasie artyści ponownie zaanektowali różne obszary. Jedną z odmian przestrzeni jest przestrzeń publiczna. To otwarte i dostępne dla wszystkich miejsca wspólne, gdzie każdy może przebywać, lecz musi się odpowiednio zachowywać. Podkreśla się społeczny aspekt tej przestrzeni – my jesteśmy w pewnej mierze właścicielami, a przynajmniej jej użytkownikami, przestrzeń publiczna powstała z myślą o nas, chociaż często należy do prywatnych osób czy spółek. Przestrzeń publiczna wiąże się z naszą aktywnością, często bywa wykorzystywana do prezentacji własnych poglądów – indywidualnych lub grupowych. Tu odbywają się spotkania i różne działania, także o charakterze artystycznym. Wykorzystując miejsca publiczne, bierze się pod uwagę różnorodne konteksty: uwarunkowania geograficzno‑urbanistyczne, zaszłości historyczne, naznaczenia społeczne i odwołania kulturowe. Czasami przenosi się projekty z tradycyjnych miejsc sztuki, powielając je jedynie w specyficznym środowisku, ale często działania są przygotowywane specjalnie do takiej przestrzeni i tylko tam mogą zaistnieć, co usprawiedliwia ich obecność. Takie realizacje często zwracają uwagę na relacje międzyludzkie. Ulica, agora, wspólny budynek pozwalają na komunikację, kontakt z drugim człowiekiem, choć bardzo często jest to powierzchowne, niezobowiązujące, a nawet przypadkowe spotkanie.

3 Źródło: Justyna Ryczek, Bezradność (?) odbiorcy wobec transparentnych propozycji sztuki w przestrzeni miasta, [w:] Co z tym odbiorcą? Wokół zagadnienia odbioru sztuki, red. J. Ryczek, M. Kędziora, W. Nowak, Poznań 2012, s. 123.

Ilja Kabakov Projekt publiczny albo duch miejsca

Widz nie jest już protekcjonalnie traktowanym dodatkiem do pracy, lecz staje się aktywnym, a nawet głównym jej elementem. Staje się panem sytuacji, ponieważ to on postrzega pracę w kontekście miejsca, w którym się znalazła, w kontekście miejsca istniejącego wcześniej i dobrze znanego.

5 Źródło: Ilja Kabakov, Projekt publiczny albo duch miejsca, [w:] Miasto w sztuce – sztuka miasta, red. E. Rewers, tłum. G. Dziamsk, Kraków 2010, s. 346.