Galeria zdjęć interaktywnych
Polecenie 1
Na podstawie zgromadzonych w galerii przykładów wynotuj utrwalane przez malarzy wydarzenia z życia Marii Panny. Odpowiedz na pytanie, czy odnoszą się one tylko do przekazów biblijnych?
Polecenie 2
Wybierz obraz, który twoim zdaniem w najciekawszy sposób interpretuje wybrany przekaz biblijny lub apokryficzny. Uzasadnij swoją wypowiedź.
Zanim została Matką Boga…
Wydarzenia z życia Marii Panny w malarstwie europejskim
Ilustracja interaktywna przedstawia komnatę, w której znajduje się jedenaście kobiet. Po prawej stronie wpółleży w łożu kobieta. Na głowie ma chustę. Patrzy się jak jedna z kobiet nalewa z dzbana do miski wodę do kąpieli niemowlęcia trzymanego przez młodą kobietę w długiej sukni. Przy niej przyklęka inna kobieta w długiej sukni. Nieopodal nich stoi pięć kobiet. Przyglądają się całej sytuacji. Po lewej stronie, na schodach prowadzących do drzwi na podwyższeniu stoją dwie kobiety. Są w uścisku. Komnata, w której rozgrywa się cała sytuacja ma bogato zdobione ściany, pod sufitem są płaskorzeźby cherubinów. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Narodziny Scena narodzin Marii jest jedną z dwudziestu przedstawień autorstwa włoskiego malarza Domenica Ghirlandaia, które znalazły się w postaci fresków na ścianach kościoła Santa Maria Novella we Florencji. Artysta umieścił wydarzenie w bogatym wnętrzu. Anna – matka Marii, odpoczywa, wsparta na łożu, wokół niej krzątają się towarzyszące porodowi kobiety. Dwie z nich trzymają nowo narodzone dziecko, przygotowując je do pierwszej kąpieli. 2. Narodziny Fresk ma dwudzielną budowę. W górnej lewej części kompozycji dostrzegamy dwie obejmujące się postaci: to spotkanie Anny i Joachima, rodziców Marii, w Jerozolimskiej Złotej Bramie, symbolizujące poczęcie Marii.
Ilustracja interaktywna przedstawia komnatę, w której znajduje się jedenaście kobiet. Po prawej stronie wpółleży w łożu kobieta. Na głowie ma chustę. Patrzy się jak jedna z kobiet nalewa z dzbana do miski wodę do kąpieli niemowlęcia trzymanego przez młodą kobietę w długiej sukni. Przy niej przyklęka inna kobieta w długiej sukni. Nieopodal nich stoi pięć kobiet. Przyglądają się całej sytuacji. Po lewej stronie, na schodach prowadzących do drzwi na podwyższeniu stoją dwie kobiety. Są w uścisku. Komnata, w której rozgrywa się cała sytuacja ma bogato zdobione ściany, pod sufitem są płaskorzeźby cherubinów. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Narodziny Scena narodzin Marii jest jedną z dwudziestu przedstawień autorstwa włoskiego malarza Domenica Ghirlandaia, które znalazły się w postaci fresków na ścianach kościoła Santa Maria Novella we Florencji. Artysta umieścił wydarzenie w bogatym wnętrzu. Anna – matka Marii, odpoczywa, wsparta na łożu, wokół niej krzątają się towarzyszące porodowi kobiety. Dwie z nich trzymają nowo narodzone dziecko, przygotowując je do pierwszej kąpieli. 2. Narodziny Fresk ma dwudzielną budowę. W górnej lewej części kompozycji dostrzegamy dwie obejmujące się postaci: to spotkanie Anny i Joachima, rodziców Marii, w Jerozolimskiej Złotej Bramie, symbolizujące poczęcie Marii.Domenico Ghirlandaio, Narodziny Marii Panny, fresk w Kaplicy Tornabuonich (Florencja), m. 1486 a 1490
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Ilustracja interaktywna przedstawia wnętrze komnaty, w której znajduje się młoda kobieta i starszy mężczyzna. Jest także dziecko w otoczeniu dwóch aniołów. Kobieta siedzi, ma rozłożone ręce. Ubrana jest w długą suknię, na głowie ma chustę, a nad nią rozpościera się aureola. Mężczyzna jest starszy, przyklęka przy palącym się kominku. Trzyma w lewej dłoni dużą chochlę. Przytrzymuje ją nad ogniem, prawą ręką trzyma niewielki patyk, którym miesza w chochli. Mężczyzna ubrany jest w długą szatę, na głowie ma turban. Przed kobietą znajduje się dziecko w długiej szacie. Idzie w chodziku ubezpieczane przez jednego z aniołów. Drugi anioł gra na cytrze. Na drugim planie znajduje się duże łoże przy oknie. Obramowanie obrazu stanowi ornament z czterema postaciami aniołów grających na różnych instrumentach. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Najwcześniejsze dzieciństwo XV-wieczny francuski Mistrz z Besançon jedną z miniatur zamieszczonych w Godzinkach Karola VIII poświęcił scenie rozgrywającej się w domowym zaciszu rodziny Anny, Joachima i ich córki Marii. Dziewczynka jest już jednak naznaczona ręką Boga – pozostaje pod opieką aniołów, które uczą ją chodzić. kominku. 2. Najwcześniejsze dzieciństwo Realizm przedstawienia oddany jest w drobnych szczegółach, takich jak chodzik Marii czy miech, którym Joachim podtrzymuje płomień w kominku.
Ilustracja interaktywna przedstawia wnętrze komnaty, w której znajduje się młoda kobieta i starszy mężczyzna. Jest także dziecko w otoczeniu dwóch aniołów. Kobieta siedzi, ma rozłożone ręce. Ubrana jest w długą suknię, na głowie ma chustę, a nad nią rozpościera się aureola. Mężczyzna jest starszy, przyklęka przy palącym się kominku. Trzyma w lewej dłoni dużą chochlę. Przytrzymuje ją nad ogniem, prawą ręką trzyma niewielki patyk, którym miesza w chochli. Mężczyzna ubrany jest w długą szatę, na głowie ma turban. Przed kobietą znajduje się dziecko w długiej szacie. Idzie w chodziku ubezpieczane przez jednego z aniołów. Drugi anioł gra na cytrze. Na drugim planie znajduje się duże łoże przy oknie. Obramowanie obrazu stanowi ornament z czterema postaciami aniołów grających na różnych instrumentach. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Najwcześniejsze dzieciństwo XV-wieczny francuski Mistrz z Besançon jedną z miniatur zamieszczonych w Godzinkach Karola VIII poświęcił scenie rozgrywającej się w domowym zaciszu rodziny Anny, Joachima i ich córki Marii. Dziewczynka jest już jednak naznaczona ręką Boga – pozostaje pod opieką aniołów, które uczą ją chodzić. kominku. 2. Najwcześniejsze dzieciństwo Realizm przedstawienia oddany jest w drobnych szczegółach, takich jak chodzik Marii czy miech, którym Joachim podtrzymuje płomień w kominku.Mistrz Jacques de Besançon, Dzieciństwo Marii (Godzinki Karola VIII), k. XV w.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Ilustracja interaktywna przedstawia wnętrze komnaty, w której znajduje się kobieta w średnim wieku, starszy mężczyzna i dziecko. Cała trójka siedzi w pobliżu stołu. Kobieta w długiej sukni, chuście na głowie podaje lewą ręką dziecku talerz. Znajdują się na nim owoce. Dziecko w obszernej szacie ma złożone na poduszce dłonie do modlitwy. Oczy ma wzniesione ku górze. Za plecami dziecka siedzi mężczyzna. Wspiera głowę na prawej ręce. Mężczyzna jest łysy na czubku głowy, ma gęstą brodę. W lewej ręce trzyma drewniany kostur. Na stole stoi talerz, a na nim postawiony jest kubek. Na podłodze leży chusta. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. W rodzinnym zaciszu Mała Maria modli się w towarzystwie swoich rodziców, którzy otaczają ją opieką i podtykają jej smakołyki. Każdy z malarzy podejmujących temat Marii utrwalał na obrazach charakterystyczne cechy swojej twórczości. Francisco Zurbarán, hiszpański artysta doby baroku, był specjalistą od martwych natur. 2. W rodzinnym zaciszu Na obrazie można rozpoznać jeden z ulubionych zestawów malarza – owoce, tacę z białą różą i białą filiżankę. Tu mogą one przyjmować symbolikę czystości Marii (biel) oraz pokonania grzechu pierworodnego (jabłka).
Ilustracja interaktywna przedstawia wnętrze komnaty, w której znajduje się kobieta w średnim wieku, starszy mężczyzna i dziecko. Cała trójka siedzi w pobliżu stołu. Kobieta w długiej sukni, chuście na głowie podaje lewą ręką dziecku talerz. Znajdują się na nim owoce. Dziecko w obszernej szacie ma złożone na poduszce dłonie do modlitwy. Oczy ma wzniesione ku górze. Za plecami dziecka siedzi mężczyzna. Wspiera głowę na prawej ręce. Mężczyzna jest łysy na czubku głowy, ma gęstą brodę. W lewej ręce trzyma drewniany kostur. Na stole stoi talerz, a na nim postawiony jest kubek. Na podłodze leży chusta. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. W rodzinnym zaciszu Mała Maria modli się w towarzystwie swoich rodziców, którzy otaczają ją opieką i podtykają jej smakołyki. Każdy z malarzy podejmujących temat Marii utrwalał na obrazach charakterystyczne cechy swojej twórczości. Francisco Zurbarán, hiszpański artysta doby baroku, był specjalistą od martwych natur. 2. W rodzinnym zaciszu Na obrazie można rozpoznać jeden z ulubionych zestawów malarza – owoce, tacę z białą różą i białą filiżankę. Tu mogą one przyjmować symbolikę czystości Marii (biel) oraz pokonania grzechu pierworodnego (jabłka).Francisco Zurbarán, Rodzina Marii, ok. 1650
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Ilustracja interaktywna przedstawia taras, na którym znajduje się młoda kobieta, starszy mężczyzna i dziecko. Wszystkie postacie mają nad głowami aureole. Kobieta i mężczyzna siedzą w pobliżu podstawy kolumny. Kobieta w długiej sukni, chuście na głowie obejmuje prawą dłonią małe dziecko. Dziecko w obszernej szacie stoi, przegląda karty książki trzymanej przez kobietę na kolanach. Po lewej stronie kobiety (a prawej widza) siedzi wsparty na podstawie kolumny starszy mężczyzna. Wspiera głowę na lewej ręce. Mężczyzna ma długie włosy i gęstą, długą brodę. Prawą rękę trzyma na owocach leżących na paterze, na podstawie kolumny. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Edukacja Edukacja Marii była jednym z ulubionych tematów malarskich. Artyści uwieczniali ją podczas prac domowych, haftu, szycia, ale także – jak to zrobił włoski malarz doby baroku Luca Giordano – podczas nauki czytania.
Ilustracja interaktywna przedstawia taras, na którym znajduje się młoda kobieta, starszy mężczyzna i dziecko. Wszystkie postacie mają nad głowami aureole. Kobieta i mężczyzna siedzą w pobliżu podstawy kolumny. Kobieta w długiej sukni, chuście na głowie obejmuje prawą dłonią małe dziecko. Dziecko w obszernej szacie stoi, przegląda karty książki trzymanej przez kobietę na kolanach. Po lewej stronie kobiety (a prawej widza) siedzi wsparty na podstawie kolumny starszy mężczyzna. Wspiera głowę na lewej ręce. Mężczyzna ma długie włosy i gęstą, długą brodę. Prawą rękę trzyma na owocach leżących na paterze, na podstawie kolumny. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Edukacja Edukacja Marii była jednym z ulubionych tematów malarskich. Artyści uwieczniali ją podczas prac domowych, haftu, szycia, ale także – jak to zrobił włoski malarz doby baroku Luca Giordano – podczas nauki czytania.Luca Giordano, Edukacja Marii Panny, II poł. XVII w.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Ilustracja interaktywna przedstawia wnętrze komnaty, w której znajduje się grupa sześciu osób. Są tu trzy kobiety, dwóch mężczyzn i nieduża dziewczynka. Wszyscy ubrani są w długie, bogato zdobione stroje. W centralnej części obrazu znajduje się dziewczynka. Stoi prawym profilem do widza. Ma uniesiona głowę. W dłoniach trzyma otwartą książkę. Za jej plecami stoi młoda kobieta. Ma na głowie chustę. Otacza rękami ramiona dziecka. Naprzeciw niej, przed dziewczynka stoi postawny starzec z długą brodą. Pochyla głowę w kierunku dziecka. W lewej dłoni trzyma zwój papieru. Na drugim planie stoi drugi starszy mężczyzna i młoda kobieta w kwiatowym wianku na głowie. Po lewej stronie, na skraju jest także jeszcze jedna kobieta w chuście na głowie. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Ofiarowanie w świątyni Obraz nawiązuje do apokryficznego przekazu opowiadającego o trzyletniej Marii, przedstawionej w Świątyni Jerozolimskiej, przy której następnie wychowywała się aż do osiągnięcia wieku zamążpójścia.
Ilustracja interaktywna przedstawia wnętrze komnaty, w której znajduje się grupa sześciu osób. Są tu trzy kobiety, dwóch mężczyzn i nieduża dziewczynka. Wszyscy ubrani są w długie, bogato zdobione stroje. W centralnej części obrazu znajduje się dziewczynka. Stoi prawym profilem do widza. Ma uniesiona głowę. W dłoniach trzyma otwartą książkę. Za jej plecami stoi młoda kobieta. Ma na głowie chustę. Otacza rękami ramiona dziecka. Naprzeciw niej, przed dziewczynka stoi postawny starzec z długą brodą. Pochyla głowę w kierunku dziecka. W lewej dłoni trzyma zwój papieru. Na drugim planie stoi drugi starszy mężczyzna i młoda kobieta w kwiatowym wianku na głowie. Po lewej stronie, na skraju jest także jeszcze jedna kobieta w chuście na głowie. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Ofiarowanie w świątyni Obraz nawiązuje do apokryficznego przekazu opowiadającego o trzyletniej Marii, przedstawionej w Świątyni Jerozolimskiej, przy której następnie wychowywała się aż do osiągnięcia wieku zamążpójścia.Alessandro Allori, Prezentacja Marii w świątyni, 1598
Źródło: Sailko, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.
Ilustracja interaktywna przedstawia taras, a z niego widok na ogród. Na tarasie siedzą dwie kobiety. Młoda kobieta zwrócona jest lewym profilem do widza. Siedzi, haftuje coś na długim kawałku materiału. Przygląda się temu druga, starsza kobieta. Obie kobiety ubrane są w długie suknie. Nad ich głowami znajdują się aureole. Nieopodal kobiet, na podłodze leży stos dużych ksiąg. Stoi na nim wazon, a w nim duża lilia o białych kwiatach. Tuż obok stoi mały anioł w długiej szacie. Za balustradą tarasu, w ogrodzie stoi starszy mężczyzna. Pielęgnuje gałęzie obrastających taras roślin. Nieopodal niego siedzi biały gołąb. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Codzienność i zwiastuny przyszłości. Obraz przedstawia Marię z Nazaretu jako młodą dziewczynę w towarzystwie matki oraz – na drugim planie – ojca. Artysta ukrył w kompozycji wiele symboli nawiązujących do późniejszego życia Marii Panny. Kobiety haftują kwiat lilii – symbol czystości, w pomieszczeniu znajduje się także anioł podtrzymujący również lilię. Na oknie znajduje się lampa reprezentująca pobożność, obok niej przysiadł gołąb – symbol Ducha Świętego. Przycinana przez Joachima winorośl to odniesienie do eucharystii i przemienienia wina w krew Chrystusa. U stóp Marii leżą gałązki palmowe – znak przyszłego cierpienia Jezusa. 2. Codzienność i zwiastuny przyszłości Kobiety haftują kwiat lilii – symbol czystości. 3. Codzienność i zwiastuny przyszłości W pomieszczeniu znajduje się także anioł podtrzymujący również lilię. 4. Codzienność i zwiastuny przyszłości Na oknie znajduje się lampa reprezentująca pobożność, obok niej przysiadł gołąb – symbol Ducha Świętego. 5. Codzienność i zwiastuny przyszłości Przycinana przez Joachima winorośl to odniesienie do eucharystii i przemienienia wina w krew Chrystusa. 6. Codzienność i zwiastuny przyszłości U stóp Marii leżą gałązki palmowe – znak przyszłego cierpienia Jezusa.
Ilustracja interaktywna przedstawia taras, a z niego widok na ogród. Na tarasie siedzą dwie kobiety. Młoda kobieta zwrócona jest lewym profilem do widza. Siedzi, haftuje coś na długim kawałku materiału. Przygląda się temu druga, starsza kobieta. Obie kobiety ubrane są w długie suknie. Nad ich głowami znajdują się aureole. Nieopodal kobiet, na podłodze leży stos dużych ksiąg. Stoi na nim wazon, a w nim duża lilia o białych kwiatach. Tuż obok stoi mały anioł w długiej szacie. Za balustradą tarasu, w ogrodzie stoi starszy mężczyzna. Pielęgnuje gałęzie obrastających taras roślin. Nieopodal niego siedzi biały gołąb. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Codzienność i zwiastuny przyszłości. Obraz przedstawia Marię z Nazaretu jako młodą dziewczynę w towarzystwie matki oraz – na drugim planie – ojca. Artysta ukrył w kompozycji wiele symboli nawiązujących do późniejszego życia Marii Panny. Kobiety haftują kwiat lilii – symbol czystości, w pomieszczeniu znajduje się także anioł podtrzymujący również lilię. Na oknie znajduje się lampa reprezentująca pobożność, obok niej przysiadł gołąb – symbol Ducha Świętego. Przycinana przez Joachima winorośl to odniesienie do eucharystii i przemienienia wina w krew Chrystusa. U stóp Marii leżą gałązki palmowe – znak przyszłego cierpienia Jezusa. 2. Codzienność i zwiastuny przyszłości Kobiety haftują kwiat lilii – symbol czystości. 3. Codzienność i zwiastuny przyszłości W pomieszczeniu znajduje się także anioł podtrzymujący również lilię. 4. Codzienność i zwiastuny przyszłości Na oknie znajduje się lampa reprezentująca pobożność, obok niej przysiadł gołąb – symbol Ducha Świętego. 5. Codzienność i zwiastuny przyszłości Przycinana przez Joachima winorośl to odniesienie do eucharystii i przemienienia wina w krew Chrystusa. 6. Codzienność i zwiastuny przyszłości U stóp Marii leżą gałązki palmowe – znak przyszłego cierpienia Jezusa.Dante Gabriel Rossetti, Dziewczęce lata Marii Panny, 1849
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Ilustracja interaktywna przedstawia wnętrze komnaty. Po prawej stronie siedzi na łożu młoda dziewczyna w długiej, białej szacie. Dziewczyna ma długie, proste włosy, szczupła twarz. Nad głową aureolę. po lewej stronie, naprzeciw dziewczyny, stoi młody mężczyzna w długiej szacie. Nad jego głową znajduje się aureola. Trzyma w dłoniach kwiat białej lilii. W tle znajduje się okno, za nim błękitne niebo i wysokie drzewo. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Zwiastowanie Ecce ancila, Domini! – „Oto ja, służebnica Pańska!”, odpowiedziała Maria archaniołowi Gabrielowi, kiedy ten zwiastował jej, że zostanie matką Jezusa. Utrwalony przez Rossettiego wizerunek jest odmienny od wielu innych, które znajdujemy w scenach Zwiastowania. Malarz przedstawił młodą, przerażoną dziewczynę w skromnym wnętrzu. Dziewczyna siedzi skulona na łóżku, może wybudzona ze snu. 2. Zwiastowanie. Archanioł wręcza jej białą lilię, symbolizującą czystość i niewinność, obok niego unosi się gołębica jako znak Ducha Świętego. 3. Zwiastowanie. Cały obraz został utrzymany w jasnej tonacji – bieli i błękicie, kolorach od wieków powiązanych z Marią.
Ilustracja interaktywna przedstawia wnętrze komnaty. Po prawej stronie siedzi na łożu młoda dziewczyna w długiej, białej szacie. Dziewczyna ma długie, proste włosy, szczupła twarz. Nad głową aureolę. po lewej stronie, naprzeciw dziewczyny, stoi młody mężczyzna w długiej szacie. Nad jego głową znajduje się aureola. Trzyma w dłoniach kwiat białej lilii. W tle znajduje się okno, za nim błękitne niebo i wysokie drzewo. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Zwiastowanie Ecce ancila, Domini! – „Oto ja, służebnica Pańska!”, odpowiedziała Maria archaniołowi Gabrielowi, kiedy ten zwiastował jej, że zostanie matką Jezusa. Utrwalony przez Rossettiego wizerunek jest odmienny od wielu innych, które znajdujemy w scenach Zwiastowania. Malarz przedstawił młodą, przerażoną dziewczynę w skromnym wnętrzu. Dziewczyna siedzi skulona na łóżku, może wybudzona ze snu. 2. Zwiastowanie. Archanioł wręcza jej białą lilię, symbolizującą czystość i niewinność, obok niego unosi się gołębica jako znak Ducha Świętego. 3. Zwiastowanie. Cały obraz został utrzymany w jasnej tonacji – bieli i błękicie, kolorach od wieków powiązanych z Marią.Dante Gabriel Rossetti, Ecce ancila, Domini! (Zwiastowanie), 1849
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Słownik
apokryficzny
odnoszący się do apokryfu, czyli tekstu związanego tematem z Biblią (Starym lub Nowym Testamentem), ale nieuznawanego przez Kościół chrześcijański za tekst kanoniczny
fresk
(wł. fresco – świeży) – technika malarstwa ściennego, polegająca na malowaniu odpowiednio przygotowanymi farbami na mokrym tynku
godzinka
modlitwa do Boga, Trójcy Świętej, Marii bądź świętych mająca charakter wstawienniczy
Teksty do ćwiczeń
Juliusz Słowacki Hymn(fragmenty)
Bogarodzico, Dziewico!
Słuchaj nas, Matko Boża,
To ojców naszych śpiew.
Wolności błyszczy zorza,
Wolności bije dzwon,
Wolności rośnie krzew.
Bogarodzico!
Wolnego ludu śpiew
Zanieś przed Boga tron.
Podnieście głos, rycerze,
Niech grzmią wolności śpiewy,
Wstrzęsną się Moskwy wieże.
Wolności pieniem wzruszę
Zimne granity Newy;
[...]
Do broni, bracia! do broni!
Oto ludu zmartwychwstanie,
Z ciemnej pognębienia toni,
Z popiołów Feniks nowy
Powstał lud — błogosław, Panie!
Niech grzmi pieśń jak w dzień godowy.
Bogarodzico! Dziewico!
Słuchaj nas, Matko Boża,
To ojców naszych śpiew,
Wolności błyszczy zorza,
Wolności bije dzwon
I wolnych płynie krew,
Bogarodzico!
Wolnego ludu krew,
Zanieś przed Boga tron.8 Źródło: Juliusz Słowacki, Hymn, Lwów 1839.
Krzysztof Kamil Baczyński Modlitwa do BogarodzicyKtóraś wiodła jak bór pomruków
ducha ziemi tej skutego w zbroi szereg,
prowadź nocne drogi jego wnuków,
byśmy milcząc umieli umierać.
Któraś była muzyki deszczem,
a przejrzysta jak świt i płomień,
daj nam usta jak obłoki niebieskie,
które czyste – pod toczącym się gromem.
Która ziemi się uczyłaś przy Bogu,
w której ziemia jak niebo się stała,
daj nam z ognia twego pas i ostrogi,
ale włóż je na człowiecze ciała.
Któraś serce jak morze rozdarła
w synu ziemi i synu nieba,
o, naucz matki nasze,
jak cierpieć trzeba.
Która jesteś jak nad czarnym lasem
blask – pogody słonecznej kościół,
nagnij pochmurną broń naszą,
gdy zaczniemy walczyć miłością.9 Źródło: Krzysztof Kamil Baczyński, Modlitwa do Bogarodzicy, [w:] tegoż, 1942, 1943, 1944, Warszawa 1944.
Ćwiczenie 1
Ćwiczenie 2
Porównaj wizerunek Matki Boskiej ukazany w Bogurodzicy i w utworze Baczyńskiego.
Zwróć uwagę na adresata w utworach średniowiecznym i u Baczyńskiego – czy jest jeden, a może wielu? Jak zostają ukazani?
W utworze średniowiecznym Maryja jest tą, za której pośrednictwem podmiot liryczny zwraca się do Boga. Funkcjonuje przede wszystkim jako matka Chrystusa. Nie w całym utworze zresztą jest ona adresatką, w drugiej strofie staje się nim sam Jezus.
U Baczyńskiego natomiast podmiot liryczny zwraca się wyłącznie do niej; to do Maryi zanosi prośby o to, by nauczyła cierpienia matki jego i innych walczących – co sugeruje, że podmiot liryczny bierze udział w walce zbrojnej i wypowiada się w imieniu swoich towarzyszy. W utworze tym Matka Boska zostaje ukazana jako uosobienie pogody, miłości i dobroci.
Ćwiczenie 3
Scharakteryzuj postawę, potrzeby, tęsknoty człowieka zwracającego się do Bogurodzicy w utworach Słowackiego i Baczyńskiego. Porównaj je z tymi, które dostrzegasz w utworze średniowiecznym.
Zwróć uwagę na Moskwę oraz Newę pojawiające się w utworze Słowackiego. W przypadku wiersza Baczyńskiego zastanów się, do czego odnoszą się słowa o broni oraz umieraniu. Przypomnij sobie czas powstania obu utworów. Czy podobne zależności – intencji od czasu powstania – dostrzegasz w utworze średniowiecznym?
W utworze Słowackiego prośby, jakie zanosi podmiot liryczny do adresatki – Maryi – dotyczą problemu wolności, związane są ściśle z sytuacją polityczną, jaka panowała w latach 30. XIX wieku: utratą niepodległości przez Polskę, rozbiorami. Dlatego pojawiają się Moskwa oraz Newa, rosyjska rzeka – stanowią one odniesienie do aktualnej sytuacji, w jakiej znaleźli się Polacy.
Również w wierszu Baczyńskiego znajduje się wyraźne nawiązanie do realiów życia autora – czasu drugiej wojny światowej i prowadzonych walk. Podmiot liryczny prosi adresatkę, Maryję, o nauczenie, jak umierać, o wsparcie matek walczących w cierpieniu, wreszcie o nagięcie broni, gdy żołnierze zaczną „walczyć miłością”.
W obu zatem utworach – XIX‑wiecznym oraz XX‑wiecznym – figura Maryi i nawiązanie do średniowiecznego dzieła zostają przetworzone przez aktualną sytuację społeczno‑polityczną, zaadaptowane do realiów, w jakich przyszło żyć autorom dzieł. Tymczasem średniowieczny utwór odnosi się wyłącznie do kwestii religijnych, jest zawołaniem do Maryi – ale też Jezusa i Jana Chrzciciela – utrzymanym w duchu wiary, nie ukazujący aktualności tych postaci, nie przekładający potrzeb religijnych na inne sfery życia.