Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma owalną twarz. Jego włosy są półdługie, falujące, starannie ułożone. Sięgają ramion. Mężczyzna ma wyraźnie zaznaczone brwi i wyraziste oczy. Jego nos jest duży. Mężczyzna ma niewielkie wąsy i krótką brodę tuż pod dolną wargą. Ubrany jest w obszerną, ciemną szatę. Pod szyją ma duży, biały kołnierz. W ręku trzyma kapelusz.
Opis punktu znajdującego się na ilustracji:
1. Kartezjusz i racjonalizm. Francuski myśliciel Kartezjusz za jedyną podstawę poznania uznał rozum (łac. ratio), dlatego nurt w filozofii, któremu patronował, nazwano racjonalizmem. Pośród różnych prawd głoszonych przez religie, szkoły filozoficzne, tradycje Kartezjusz chciał znaleźć wiedzę niemożliwą do zakwestionowania. Podstawą swej metody poszukiwania absolutnej pewności uczynił wątpienie metodyczne (sceptycyzm metodyczny). Jeśli znajdzie się twierdzenie, które oprze się wątpieniu, będzie ono zarazem pewnym punktem oparcia dla dalszego rozumowania. Kartezjusz doszedł do przekonania, że jedynymi faktami, których nie można podważyć, są myślenie oraz istnienie tego, kto myśli (podmiotu) – przeświadczenie to wyraził w zdaniu Cogito ergo sum (Myślę, więc jestem). W centrum filozofii Kartezjusza znalazła się zatem myśl, człowieka nazwał on rzeczą myślącą.

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna jest odwrócony lewym półprofilem. Jego długie, siwe, układające się włosy sięgają mu niemal do ramion. Twarz mężczyzny jest bardzo szczupła, pociągła. Jego nos jest długi, haczykowaty. Oczy są osadzone głęboko. Na twarzy mężczyzny są zmarszczki. Ubrany jest w ciemnobrązowy płaszcz z białą, rozpiętą koszulą pod spodem.
Opis punktu znajdującego się na ilustracji:
1. Locke i empiryzm. Drugi nurt filozofii oświecenia, empiryzm (z gr. émpeiria – doświadczenie), rozwinął się przede wszystkim w Anglii. Jego inicjator, John Locke (1632–1704), uważał, że źródłem poznania ważniejszym niż rozum jest doświadczenie zmysłowe. Według Locke’a umysł człowieka w chwili jego narodzin jest jak czysta karta (łac. tabula rasa), na której zapisywane są doświadczenia. Zdobywamy je albo dzięki zmysłom, dostarczającym wiedzę o świecie zewnętrznym, albo dzięki refleksji pozwalającej nam poznać samych siebie, przy czym pewniejsze – bo obiektywne – jest poznanie zmysłowe.

Racjonalizm Kartezjusza wpłynął na rozwój matematyki, empiryzm Locke’a dał natomiast teoretyczne podstawy szybko rozwijającym się naukom eksperymentalnym (fizyce, chemii, biologii).

Obraz przedstawia portret dojrzałego, uśmiechniętego mężczyzny. Mężczyzna ma pociągłą twarz, ciemne oczy i wydatny nos. Na głowie ma perukę z długimi lokami. Mężczyzna ubrany jest w surdut, kamizelkę i koszulę z falbanami na piersi i przy mankietach. W lewej ręce trzyma otwartą książkę.
Opis punktu znajdującego się na ilustracji:
1. Wolter i odrzucenie autorytetów. W osiemnastym wieku filozofowie, kontynuatorzy myśli Kartezjusza i Locke’a, zaczęli odgrywać wyjątkową rolę w życiu intelektualnym, społecznym, a nawet politycznym. Szczególnym poważaniem cieszył się Voltaire (Wolter, właśc. François‑Marie Arouet, 1694–1778), francuski pisarz, historyk i popularyzator idei oświeceniowych. Uważał on, że prawdziwe jest tylko to, co racjonalne. Odrzucał zatem – jako sprzeczne z rozumem – wszystko, co oparte było na autorytecie, zwłaszcza religijnym. Nie zaprzeczał wprawdzie istnieniu Boga, ale kwestionował chrześcijańskie objawienie i krytykował instytucję Kościoła katolickiego. Od nazwiska tego filozofa wywodzi się termin wolterianizm*.

^{Indeks górny *wolterianizm – postawa bezwzględnego zaufania rozumowi, krytycyzm wobec oczywistych prawd, negowanie władzy autorytetów, połączone z tolerancją dla różnorodnych przekonań}

Obraz przedstawia portret dojrzałego mężczyzny. Mężczyzna ma pociągłą twarz. Jego włosy są ufryzowane. Nad uszami ułożone w dwa loki. Mężczyzna ubrany jest w surdut, kamizelkę i koszulę z haftowanymi falbanami na piersi i przy mankietach. W prawej ręce trzyma otwartą książkę.
Opis punktu znajdującego się na ilustracji:
1. Kant i synteza filozofii oświecenia. Punktem dojścia filozofii oświeceniowej było dzieło niemieckiego myśliciela Immanuela Kanta. Dokonał on syntezy obu nurtów filozofii oświecenia – racjonalizmu oraz empiryzmu – i uznał je za dwa pnie poznania. Obie władze umysłu wzajemnie się warunkują: rzeczy poznajemy za pomocą zmysłów, ale pojmujemy je za pomocą rozumu. Zmysły bez rozumu pozostają bezradne wobec świata, którego nie potrafią uporządkować, lecz rozum bez zmysłów w ogóle nie może go poznać. Poznanie jest procesem czynnym, człowiek w jego trakcie tworzy własną wizję świata, toteż wiedza ludzka – jakkolwiek chciałoby się, by była powszechna i konieczna – zawsze jest zależna od poznającego podmiotu.

Podobnie jest z etyką i estetyką. Zarówno odczucie dobra, jak i piękna zależy od działającego i przeżywającego człowieka, to jednak nie znaczy, że są zupełnie dowolne. O wyborze dobra decyduje sam człowiek, gdy wykazuje dobrą wolę, ale powinien przy tym przestrzegać zasady, którą Kant nazwał imperatywem* kategorycznym: postępuj wedle takiej zasady, co do której mógłbyś jednocześnie chcieć, aby stała się prawem powszechnym. Piękno również każdy przeżywa subiektywnie i bezinteresownie, a jednak ma ono charakter powszechny, skoro różnym ludziom podobają się takie same rzeczy.

Kant czerpał z myśli oświecenia, a zarazem ją przekraczał, gdyż dokonywał krytycznej analizy jej samej – badał, gdzie są zakreślone granice poznania, czy możliwa jest wiedza pewna i powszechnie przyjmowana, jaką rolę w poznaniu i działaniu odgrywa niezależny, samodzielny, „pełnoletni” podmiot, który zażywa wolności czynienia wszechstronnego, publicznego użytku ze swego rozumu.

^{Indeks górny *imperatyw – (łac. imperō – rozkazuję) – bezwarunkowy nakaz}

Ilustracja przedstawia skupisko postaci w długich, kolorowych togach, które spoczywają na chmurach, rozmawiają ze sobą, czytają, trzymają różne przedmioty. Na szczycie jest kobieca postać w przezroczystej sukni, przy której kwiecisty wieniec niesie inna kobieta. W tle są chmury, złoty blask oraz kolumnada.
Opis punktu znajdującego się na ilustracji:
1. Deizm i ateizm. Filozofia oświecenia miała daleko idące konsekwencje światopoglądowe. Bezgraniczne zaufanie do rozumu i zmysłów owocowało przekonaniem, że jakiekolwiek formy tłumaczenia świata, które są niezgodne z rozumem i zmysłami, należy odrzucić jako fałszywe. Dotyczyło to wszelkich autorytetów, w tym autorytetów religijnych. Upowszechniły się wówczas dwie postawy: deizm i ateizm.

Deizm (z łac. deus – bóg) nie neguje istnienia Boga, wskazuje nawet, że doskonałość stworzenia stanowi dowód na Jego istnienie, jednak kwestionuje boską ingerencję w świat. Bóg to według deistów „zegarmistrz”, który skonstruował doskonały mechanizm – świat – i puścił go w ruch, po czym pozostawił samemu sobie. Badanie praw rządzących tym mechanizmem możliwe jest dzięki poznaniu empirycznemu. Objawienie oraz tradycja religijna nie tylko nie pomagają w odkrywaniu Boga i stworzonego przez Niego świata, lecz także w nim przeszkadzają, przysłaniają bowiem prawdę mitami i wyobrażeniami.

Ateizm (z gr. a – nie, theos – bóg; bezbożny) jest postawą bardziej radykalną od deizmu, gdyż odrzuca istnienie Boga.