Ilustracja interaktywna przedstawia młodą, szczupłą kobietę grającą na gitarze. Kobieta ma pociągłą twarz, wyraziste oczy, nieznacznie się uśmiecha. Jej włosy sią krótkie, wystają spod niewielkiego beretu. Kobieta ubrana jest w bluzkę i długą spódnicę. Na lewym ramieniu ma chustę z frędzlami. Gitarę na przewieszoną przez kark na szerokiej taśmie. W jej tle znajduje się ściana. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Ballada w pierwotnym znaczeniu łączy się z włoskim czasownikiem ballare oznaczającym tańczenie. Nazwa odnosiła się początkowo do ludowych pieśni tanecznych wykonywanych do muzyki. Treść pieśni była zazwyczaj pogodna, najczęściej poruszała temat miłości. Natomiast współcześnie ballada to nazwa gatunku literackiego. 2. Ballady to krótkie wierszowane utwory, które cechuje synkretyzm rodzajowy. Oznacza to, że łączą w sobie cechy wszystkich rodzajów literackich: epicką fabułę osnutą wokół niezwykłego wydarzenia i przedstawioną przez narratora, dramatyczne, dialogowe ujęcie oraz liryczne, emocjonalne zabarwienie.

Ilustracja interaktywna przedstawia jadących na jednym koniu młodą kobietę i młodego mężczyznę. Mężczyzna jest w zbroi. Odwraca się za siebie nachylając głowę w kierunku kobiecej twarzy. Długowłosa kobieta w długiej sukni obejmuje go za ramiona. Odchyla do tyłu głowę, jakby oczekiwała na złożenie pocałunku przez mężczyznę na jej ustach. Koń ukazany jest w pędzie, jego kopyta nie dotykają ziemi. W tle majaczą się niewyraźne sylwetki drzew i dużego zamku. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Wyróżnia się balladę ludową i artystyczną. Ballada ludowa była znana już w średniowieczu, należy do najważniejszych form poezji ludowej. Ma budowę zwrotkową, strofy są często przeplatane refrenem. Jest melodyjna, zawiera wiele powtórzeń, opiera się na paralelizmie. 2. Język ballady ludowej jest prosty, najczęściej wykorzystuje konwencjonalne porównania i epitety. Tematem są najczęściej wojny, zbrodnie, miłość. Ważny element fabuły stanowią również zjawiska i istoty fantastyczne oraz inne odwołania do świata ludowych wierzeń, a także do ludowego kodeksu moralnego.

Ilustracja interaktywna przedstawia ciemny las. Biegnie przez niego młoda kobieta w długiej sukni. W lewej ręce trzyma sztylet, prawą dłoń ma uniesioną na wysokość głowy. Za kobietą biegnie dojrzały mężczyzna w zbroi i hełmie na głowie. Ma wyciągnięte ręce w kierunku kobiety, jakby próbował ją złapać. Za plecami mężczyzny znajduje się jasna postać mężczyzny trzymającego w lewej dłoni palącą się pochodnię. Mężczyzna zdaje się przyglądać scenie pościgu. Wokół panuje ciemność, majaczą się tylko zarysy połamanych drzew i nieliczne kwiaty. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. W folklorze polskim przykładem ballady ludowej jest znana od średniowiecza opowieść o pani, co zabiła pana.

„Stała nam się nowina,
Pani pana zabiła.
W ogródku go schowała,
Rutkę na nim posiała.
Rutkę na nim posiała,
I tak sobie śpiewała:
Rośnij rutko wysoko,
Jak pan leży głęboko.
[...]
Jadą, jadą panowie,
Nieboszczyka bratowie.
[...]
Witaj, witaj, bratowa,
Nieboszczyka katowa.
Gdzieś nam brata podziała?
[...]
Co to za krew po drodze,
Na trzewiczku i nodze?
Dziewka kurę zarżnęła,
Krew na trzewik bryzgnęła.
[...]
Cóż to za włos po ganku,
Na ziemi i po wianku?
Dziewka sługę czesała,
Włos po ziemi rzucała.
[...]
Siadaj z nami, bratowa,
Nieboszczyka katowa.
Siadajże z nami w pojazd,
Pojedziemy w gęsty las.
[...]
Wyjechali za lasy
I tam darli z niej pasy”.

^{Źródło: Pieśni ludu polskiego, oprac. O. Kolberg, Warszawa 1857, s. 13.}. 2. Pieśń ma wyraźnie rytmiczną, melodyjną budowę. Zwracają również uwagę rymy. Utwór przedstawia intrygującą, sensacyjną fabułę opartą na motywie morderstwa, a jednocześnie stanowi wyraz ludowej moralności, zgodnie z którą nie ma zbrodni bez kary. Historia ta była bardzo popularna i została twórczo przekształcona m.in. przez Adama Mickiewicza w utworze Lilije. Podtytuł romantycznej ballady brzmi: z pieśni gminnej.

Ilustracja interaktywna przedstawia dwie postacie znajdujące się w lesie. To mężczyźni trzymający łuki i szykujący się do strzału z nich. Jeden mężczyzna ma obcisłe spodnie, długi, sięgający kolan kaftan, a na głowie kapelusz z piórkiem. Na jego plecach znajduje się kołczan ze strzałami. Drugi mężczyzna jest także ubrany w obcisłe spodnie i długi kaftan, a na głowie ma kaptur z niewielkimi uszami przypominającymi uszy końskie. Mężczyźni celują z łuków do tarczy stojącej w głębi lasu. W tle liczne drzewa. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Ballady ludowe wzbudziły szczególne zainteresowanie w XVIII wieku. Zaczęto je skrupulatnie spisywać, opracowywać i opatrywać komentarzami. W 1765 roku wydano zbiór ballad angielskich i szkockich Szczątki starodawnej poezji angielskiej. Utwory zebrał biskup Thomas Percy, anglikański duchowny i folklorysta. Wśród zgromadzonych przez niego tekstów znalazły się m.in. ballady opowiadające o Robin Hoodzie i o Żydzie Wiecznym Tułaczu. Tom wzbudził ogromne zainteresowanie twórczością ludową oraz zapoczątkował fascynację historią literatury w ujęciu lokalnym. W Niemczech podobną pracę zatytułowaną Głosy ludów w pieśniach opublikował Johann Gottfried Herder, który zebrał teksty ballad z różnych części Europy, m.in. Litwy, Hiszpanii, Włoch czy Francji. Zainteresowanie folklorem wciąż wzrastało, a ballady uznano za ważny i wartościowy wyraz twórczości ludowej.

Ilustracja interaktywna przedstawia stojącą postać kobiecą. Kobieta ma pochyloną głowę. Ubrana jest w długą, powłóczystą suknię, na ramionach ma pelerynę. Stoi pomiędzy pniami drzew. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Ballady szybko stały się źródłem inspiracji dla wielu poetów. W efekcie w drugiej połowie XVIII wieku wykształciła się ballada artystyczna. W Anglii ballady te tworzyli m.in. William Wordsworth i Samuel Coleridge – wybitni poeci romantyzmu. Wspólnie wydali tom Ballady liryczne opatrzony wstępem, który stał się manifestem nowej poezji. W swoich utworach ukazali życie ludzi z niższych warstw społecznych i chętnie sięgali do motywów fantastycznych. Uważa się, że publikacja ich poetyckiego zbioru zapoczątkowała romantyzm angielski. Ballada artystyczna szczególnie bujnie rozwijała się w Niemczech, zainicjowana przez słynny utwór Gottfrieda Augusta Bürgera Lenora wydany w 1774 roku. 2. Utwór przedstawia historię Lenory wyczekującej powrotu narzeczonego z wojny. Mimo zakończenia walk mężczyzna nie wraca, ale zrozpaczona dziewczyna nie traci nadziei i wzywa swojego ukochanego, bluźniąc przy tym przeciw Bogu. Nocą pod oknami Lenory pojawia się jeździec na czarnym koniu, obiecując zabrać ją do małżeńskiego łoża. Lenora nie wie, że mężczyzna przybył z zaświatów. Celem ich nocnej, pełnej grozy i napięcia, podróży okazuje się cmentarz, gdzie spoczywają zwłoki narzeczonego. Dziewczyna wraz z jeźdźcem zapada się do grobu. Ballada kończy się wyrazistym morałem. Lenora, umierając, słyszy wycie duchów: „Cierpliwości! Cierpliwości! nawet, gdy serce pęka! Nie wadź się z Bogiem”. Utwór cieszył się ogromną popularnością, o czym świadczą jego liczne przekłady i parafrazy, a wśród nich także tekst Adama Mickiewicza zatytułowany Ucieczka.

Ilustracja interaktywna przedstawia scenę bitwy. Na pierwszym planie, na obrzeżu lasu znajdują się trzej średniowieczni rycerze w zbrojach i hełmach z przyłbicami na głowach. Trzymają w rękach tarcze i piki. Dwóch rycerzy walczy ze sobą. Trzeci zdaje się zmierzać w kierunku pola, na którym trwa walka rycerzy na koniach. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Początkowo na gruncie polskim ballada funkcjonowała tylko w formie przekładów tekstów angielskich czy niemieckich. Utwory te chętnie czytano, a tłumaczeń było bardzo dużo, co dowodzi rosnącej popularności gatunku. Swoistymi zwiastunami polskich ballad są dumy Juliana Ursyna Niemcewicza. Duma to gatunek epicko‑liryczny o pieśniowej formie, podejmujący najczęściej tematykę historyczno‑bohaterską. Nierzadko obecne są w niej również wątki miłosne i elementy grozy, co zbliża dumę do poetyki ballady. Niemcewicz w latach 1808–1810 stworzył zbiór Śpiewy historyczne. Były to pieśni opatrzone muzyką, tworzące wyidealizowaną wizję przeszłości Polski. W kontekście ballady wyróżnia się Duma o kniaziu Michale Glińskim, którą uznaje się niekiedy za pierwszą oryginalną balladę polską.

Ilustracja interaktywna przedstawia rosnącą na brzegu, pochyloną nad wodą sosnę. Drzewo ma zanurzoną część gałęzi w wodzie. W lustrze wody odbijają się zarysy drzewa. W tle rozległe jezioro, las i zachmurzone niebo. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Momentem przełomowym dla ballady krajowej był jednak dopiero debiutancki tom Poezyj Adama Mickiewicza. Wydane w 1822 roku Ballady i romanse stały się literackim manifestem nowej epoki, a jednocześnie zapoczątkowały swoistą balladomanię. Mickiewicz w przedmowie do debiutanckiego tomu, zatytułowanej O poezji romantycznej, definiował balladę następująco: „jest to powiastka [...] z wypadków życia pospolitego albo z dziejów rycerskich, ożywiona dziwnością ze świata romantycznego, śpiewana tonem melancholicznym, w stylu poważna, w wyrażeniach prosta i naturalna”.

^{Adam Mickiewicz, O poezji romantycznej, [w:] Idee programowe romantyków polskich. Antologia, oprac. A. Kowalczykowa, Wrocław 2000, s. 64.}, 2. W tomie Ballady i romanse znalazło się 14 utworów, z czego 10 to ballady: Romantyczność, Świteź, Świtezianka, Rybka, Powrót taty, To Lubię, Pani Twardowska, Tukaj albo Próby przyjaźni, Lilije i Rękawiczka – tłumaczenie niemieckiej ballady Friedricha Schillera. Utwory te wprowadziły do polskiej literatury zupełnie nowe elementy: odmienny od oświeceniowego obraz świata oraz inny niż klasyczny wzorzec poetycki. Podstawowym tworzywem literackim stały się motywy zaczerpnięte z folkloru i kultury ludowej. Znalazło to odbicie w typie prostego bohatera, kreacji świata przedstawionego, a także w wachlarzu wątków obecnych w podaniach i wierzeniach. Mickiewicz twórczo je przetworzył i nadał im wysoką artystyczną jakość. Ballady i romanse budowały zręby światopoglądu romantycznego, przede wszystkim poprzez propagowanie poznawania świata nie za pośrednictwem rozumu, ale przez pryzmat uczuć, intuicji oraz wiary.

Ilustracja interaktywna przedstawia nastoletnią dziewczynkę. Dziewczynka stoi, trzyma w lewej dłoni, w dużym liściu maliny. W prawej, lekko uniesionej ręce ma jeden owoc. Twarz dziewczynki jest pociągła, oczy wyraziste, cera jasna. Dziewczynka ma jasne, długie włosy. Ubrana jest w prostą koszulę i kubraczek oraz długą spódnicę. Jest bosa. Stoi na ścieżce w lesie, pomiędzy drzewami i krzewami. Patrzy się w swoją prawą stronę. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Tom Mickiewicza rozpoczął modę literacką, czyniąc balladę jednym z głównych gatunków polskiego romantyzmu. Większość późniejszych polskich ballad romantycznych okazała się jednak zaledwie niskiej jakości naśladownictwem modelu Mickiewiczowskiego. 2. Wśród wybitnych utworów tego czasu możemy wymienić Maliny Aleksandra Chodźki – utwór bliski pieśni ludowej:

„Przez litewski łan
Jedzie, jedzie pan,
[...]
Przyjechał na dwór,
Do matki dwóch cór;
[...]
Dwa im dzbanki daj,
Niechaj idą w gaj;
Która więcej malin zbierze,
Tę za żonę pan wybierze,
Ta będzie panią.
Słońce się zza drzew
Rumieni jak krew,
Krwawą łuną gaj ozłaca,
Z gaju starsza córka wraca,
A młodszej nie ma.
Na jej czarnej brwi
Niby kropla krwi;
Któż wie, z jakiej to przyczyny,
Od maliny lub kaliny,
Może to nie krew.
»Oto malin dzban,
Gdzie mój mąż, gdzie pan?
Siostra już nie wróci z gaju,
Może wpadła do ruczaju,
Może pożarł wilk?«”.

^{Źródło: Aleksander Chodźko, Maliny, [w:] tegoż, Poezje, Sankt Petersburg 1829, s. 236–237.}

Ilustracja interaktywna przedstawia młodą, stojącą na łące kobietę. Kobieta ubrana jest w długą suknię z obszernymi rękawami. Jej włosy są krótkie, przewiązane sznurkiem. Kobieta pochyla głowę, ma uniesione ręce. Trzyma je na wysokości swojej twarzy, jakby próbowała coś odgonić od siebie. Za jej plecami, w powietrzu unosi się zjawa z twarzą starej kobiety. Tuż obok, na niebie ukazana jest jeszcze twarz kolejnej zjawy. To twarz młodej kobiety z zamkniętymi oczami. W tle pagórki i las. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Legenda o siostrach rywalizujących o rękę bogatego pana, z których jedna zabija drugą podczas zbierania malin, była popularna w wielu częściach Polski. Stała się jedną z inspiracji dla Juliusza Słowackiego do stworzenia Balladyny, w której poeta przeniósł wątki balladowe do tragedii w typie szekspirowskim. 2. Gatunek ballady pełnił bardzo ważną rolę w romantyzmie polskim aż do wybuchu powstania listopadowego. Później ustąpił miejsca innym formom wypowiedzi artystycznych. Nie oznacza to oczywiście końca gatunku – ballady tworzono również w epokach późniejszych, poddając balladową konwencję poetycką różnym modyfikacjom, np. poprzez wprowadzenie ballady patriotycznej stylizowanej na piosenkę żołnierską czy ballady satyrycznej. Mimo że dzieje gatunku wykraczają poza ramy romantyzmu, jest to jednak gatunek literacki nierozerwalnie związany z tą epoką i najlepiej oddający romantyczny światopogląd.