Ballada jako gatunek

Od czasów starożytnych do oświecenia, w okresie dominacji poetyki klasycznej dbano o czystość rodzajową i gatunkową w literaturze. Romantycy natomiast mieszali różne elementy rodzajowe liryki, epiki i dramatu w jednym dziele, burząc gatunki. Przykładem jest ballada – sztandarowy gatunekgatunek literackigatunek romantyzmu. Choć jej korzenie sięgają średniowiecza, a realizacje literackie wykraczają poza wiek XIX, to gatunek ten nieodłącznie wiąże się ze światopoglądem romantycznym. Ballada romantyczna stała się swego rodzaju formą programową, ponieważ przynosiła całkowicie odmienny od oświeceniowego obraz świata i człowieka. Wprowadzała też zasadniczo różniący się od klasycznego wzorzec poetycki. Romantyczna ballada artystyczna ma swoje źródła w twórczości ludowej, z której zaczerpnęła przede wszystkim melodyjną, zrytmizowaną formę oraz liczne wątki, motywy i schematy fabularne realizowane wcześniej w postaci ludowych podań, opowieści i pieśni. Ballada to gatunek synkretycznysynkretyzmsynkretyczny: łączy cechy epiki, liryki i dramatu. Na epicki wymiar składają się: fabuła osnuta najczęściej wokół sensacyjnego wydarzenia (tragiczna śmierć, uwiedzenie) oraz obecność narratora, który w subiektywny sposób relacjonuje historię. Utwory mają udramatyzowaną, dialogową formę, cechuje je liryczna nastrojowość oraz wierszowana budowa.

RD4oQzTwcoMi31

Zdjęcie przedstawia stronę tytułową książki. Na karcie ozdobionej ornamentami roślinnymi widnieje napis: Stanisława Moniuszki Szósty śpiewnik domowy zawierający Ballady i Poezye Adama Mickiewicza z portretem tegoż. Wilno Nakładem Józefa Zawadzkiego

Ballada to utwór o stosunkowo niewielkiej objętości, co wpływa na sposób ukształtowania postaci i świata przedstawionego. Przedstawia wyrazistych, stypizowanych, zdecydowanie działających bohaterów. Wykorzystuje poetykępoetykapoetykę skrótu i dąży do ukazania konfliktu w jak najpełniejszy sposób. Jednowątkowość fabuły powoduje, że przedmiotem opisu jest najczęściej jedno zdarzenie. Niekiedy akcja zostaje rozbita na dwa plany: teraźniejszy i retrospekcji. Ballada skupia się wówczas wokół punktu kulminacyjnego, a pozostałe wydarzenia są wprowadzane na przykład w wypowiedziach postaci. Dynamizm i skrótowość ballady nie pozwalają na rysowanie obszernego tła, toteż świat przedstawiony budowany jest najczęściej z konwencjonalnych, wyrazistych elementów, takich jak zamek, las czy cmentarz. Tematyka opiera się zazwyczaj na motywach miłości, zbrodni czy tajemnicy. Ballada łączy elementy realistyczne z fantastycznymi, budując przejmującą, nastrojową wizję świata.

Polskie ballady

W literaturze polskiej najbardziej znanym twórcą ballad jest Adam Mickiewicz jako autor zbioru Ballady i romanse (1822). W romantyzmie ballady tworzyli także Aleksander Chodźko, Stefan Witwicki, Antoni Edward Odyniec czy Władysław Syrokomla. Liczne odtwórcze naśladownictwa Mickiewiczowskich ballad publikowali również inni autorzy romantyczni, przez co ta forma literacka stała się celem krytyki. W późniejszych epokach gatunek w ciekawy sposób ożywili m.in. Kazimierz Przerwa‑Tetmajer czy Bolesław Leśmian. Ballada funkcjonuje nie tylko jako forma poetycka, ale też muzyczna. Przykładem muzycznych realizacji są cztery ballady Chopinowskie, skomponowane pod wpływem fascynacji twórczością Mickiewicza. Za współczesnych twórców ballady uznaje się m.in. Wojciecha Młynarskiego czy Leonarda Cohena.

Słownik