Ilustracja interaktywna przedstawia mapę południowo-wschodniej Europy. Na mapie zaznaczone są ziemie Łemków, Pogórzan Zachodnich, Pogórzan Wschodnich, Dolinian, Bojków oraz tereny Ukrainy i Słowacji. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Co to jest Łemkowszczyzna? Łemkowszczyzna, jak sama nazwa wskazuje, była obszarem zamieszkanym przez Łemków. Miała wszelkie cechy ukształtowanego historycznie, odrębnego, obiektywnie istniejącego regionu, wyróżniającego się pod względem etnicznym, kulturowym i gospodarczym. Ludność łemkowska zamieszkiwała ten obszar od okresu kolonizacji wołosko‑ruskiej, tj. od XV–XVI wieku, aż do akcji „Wisła” w 1947 roku. Wskutek tak długiego zamieszkiwania i dominacji liczebnej Łemków, Łemkowszczyznę można nazwać regionem etnicznym Łemków. Zdjęcie przedstawia siedzącego prawym profilem do widza młodego mężczyznę w chłopskim stroju i słomianych butach. Mężczyzna trzyma w dłoni duże dłuto, wycina nim coś w drzewie. Wokół leżą skrawki drewna i trociny.
Łemkowski stolarz, lata 30. XX w.
^{Licencja: domena publiczna. Źródło: NAC.}. 2. Współcześni Łemkowie są grupą etniczną, która ukształtowała się w długim procesie historycznym, przyjmując i asymilując różne elementy narodowe. Mieli w tym udział zarówno osadnicy polscy, słowaccy, jak i wołoscy pasterze. Największe znaczenie miało osadnictwo ruskie, które w XV i XVI wieku zdominowało liczebnie wcześniejsze grupy etniczne, asymilując je językowo i w dużej mierze kulturowo, równocześnie przejmując pewne cechy od swoich poprzedników, na przykład liczne geograficzne nazwy miejscowe i wysokogórski typ pasterstwa. Pochodzenie etniczne, odrębny język, religia i kultura zdecydowanie odróżniały Łemków (Rusinów) od sąsiedniej ludności polskiej, słowackiej i węgierskiej. Łemkowie, chociaż wewnętrznie podzieleni na wiele grup lokalnych, mieli wyraźne poczucie odrębności. Zdjęcie przedstawia duży ikonostas, na którym znajdują się postacie świętych i sceny z Nowego Testamentu. Jest on ozdobiony licznymi płaskorzeźbami i złoceniami. Przed ikonostasem ołtarz z prawosławnym krzyżem i świecznikami.
Ikonostas z cerkwi z Ropek, obecnie w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku
^{Licencja: CC-BY SA 4.0. Źródło: Wikimedia Commons. Autor: Przykuta}. 3. Do końca XVI wieku powstała zdecydowana większość wsi na obszarze północnych Karpat. Ukształtowała się wówczas wyraźna granica etniczna i kulturowa pomiędzy Rusinami a Polakami, która istniała aż do połowy lat czterdziestych XX wieku. Łemkowie zamieszkiwali zwarty obszar Beskidu Niskiego i Krynickiego, od Popradu na zachodzie, aż po źródła Solinki na wschodzie. Ten najdalej wysunięty na zachód obszar zamieszkany przez Rusinów został znacznie później nazwany Łemkowszczyzną. Mimo że Rusini zamieszkiwali zarówno północne, jak i południowe stoki Karpat, to nazwy Łemko i Łemkowszczyzna przyjęły się tylko po polskiej stronie Karpat. Był to obszar pod względem etnicznym, przez kilkaset lat, zdominowany przez Łemków, a nieliczna ludność polska, żydowska, słowacka i niemiecka zamieszkiwała jedynie w kilku miastach. Zdjęcie przedstawia kobietę w stroju ludowym. Na głowie ma mocno drapowaną chustę, ubrana jest w bluzkę, serdak, na ramionach ma szal, nosi spódnicę na nią założony fartuch. Kobieta stoi na polu.
Kobieta łemkowska z powiatu sanockiego, lata 30. XX w.
^{Licencja: domena publiczna. Źródło: NAC.}. 4. Po zakończeniu wojny polsko‑bolszewickiej w 1921 roku władze polskie zaczęły porządkować wewnętrzne sprawy kraju. Na Łemkowszczyźnie postanowiono uszczelnić granicę polsko‑czechosłowacką. Działania te w znacznym stopniu ograniczyły przemyt i nielegalny ruch przygraniczny, ale równocześnie skutecznie odcięły Łemków północnych od ich kontaktów rodzinnych, zarobkowych i handlowych z Rusinami w Słowacji (Nowakowski 1992). Granica biegnąca wzdłuż łuku Karpat stała się barierą rozwoju kontaktów międzyludzkich i z niewielkimi tylko zmianami pełniła tę funkcję aż do lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Zdjęcie przedstawia dużą, zbudowaną z drewnianych bali chatę, stojącą na kamiennej podmurówce. Dach chaty jest spadzisty, pokryty słomą. Przed chatą znajduje się kobieta w ludowym stroju łemkowskim, dziewczynka w bluzce i spódnicy, siedzi też mężczyzna w prostej koszuli i spodniach oraz kilkunastoletni chłopak ubrany w koszulę i spodnie.
Chata w Radoszycach, lata 30. XX w.
^{Licencja: domena publiczna. Źródło: NAC.}. 5. Zdjęcie przedstawia trójpokoleniową rodzinę pozującą do zdjęcia na polu. Na zdjęciu znajdują się dziadkowie, rodzice i pięcioro dzieci: trzech chłopców i dwie dziewczynki. Kobiety ubrane są w ludowe, łemkowskie stroje. Mężczyźni i chłopcy w garniturach i koszulach. Rodzina łemkowska
^{Licencja: domena publiczna. Źródło: NAC.}
Podczas drugiej wojny światowej Łemkowszczyzna w całości dostała się pod okupację niemiecką. Dla Łemków był to początek trzech fal przesiedleń, które przerwały ciągłość osadniczą tego regionu oraz całkowicie zmieniły jego strukturę etniczno‑religijną. Zdjęcie przedstawia zbudowaną z drewnianych bali chatę, stojącą na niewielkim pagórku. Dach chaty jest spadzisty, pokryty słomą.
Chata łemkowska w Woli Michowej, lata 30. XX w.
^{Licencja: domena publiczna. Źródło: NAC.}, 6. Obie fale powojennych przesiedleń nieodwracalnie zniszczyły specyficzną strukturę narodowościową, religijną, kulturową i gospodarczą Łemkowszczyzny. Nastąpiła całkowita zmiana stosunków etnicznych, które na tym obszarze pozostawały niezmienne od kilkuset lat. Łemkowie, od wieków żyjący w jednym regionie, w ciągu kilku lat w wyniku przesiedleń zostali usunięci ze swojej etnicznej ojczyzny i rozmieszczeni w dwóch państwach – od Dniepru do Odry. Łemkowszczyzna, po kilkuset latach funkcjonowania, przestała istnieć jako odrębny region etniczny, a co za tym idzie – kulturowy, językowy i religijny. Zdjęcie przedstawia stojącego przy domu mężczyznę w ludowym, łemkowskim stroju. Mężczyzna ubrany jest w koszulę, na ramiona ma zarzucony płaszcz z dużym kołnierzem wykończony jasnymi wyłogami. Spodnie owiniete przy stopach onucami. Na głowie duży, słomiany kapelusz.
Łemko z Żernicy Wyżnej, lata 30. XX w.
^{Licencja: domena publiczna. Źródło: NAC.}.

Ilustracja interaktywna przedstawia mapę południowo-wschodniej Europy. Na mapie zaznaczone są ziemie osadnictwa łemkowskiego: od Zubrzyka i Królowej Ruskiej na zachodzie, po Cisnę i Solinkę na wschodzie, od Rozdziela na północy po południowy Spisz. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Cerkiew św. Paraksewy w Kwiatoniu. Zdjęcie przedstawia drewnianą cerkiew od prawego jej boku. Jest ona złożona z dwóch kwadratowych budynków z kilkoma spadzistymi, łamanymi dachami, zwieńczonych kopułami i prawosławnymi krzyżami. Na końcu znajduje się wysoka wieża również zakończona kopułą z prawosławnym krzyżem. Budowlę otacza drewniany płot i kilka drzew. ^{Licencja: CC BY-SA 4.0, autor: Henryk Bielamowicz, Wikimedia Commons}
Dawna cerkiew św. Paraksewy w Kwiatoniu (gmina Uście Gorlickie), od 1947 r. używana jako kościół katolicki, to jedna z najlepiej zachowanych cerkwi łemkowskich w Polsce. Jej trójdzielna budowa, dobrze widziana z zewnątrz, odpowiada trzem częściom kościoła: prezbiterium, nawie i babińcowi. Cechą charakterystyczną konstrukcji tej cerkwi są łamane dachy namiotowe nad prezbiterium i nawą. Wysoka wieża nad przedsionkiem pochodzi z 1743 r. i jest prawdopodobnie najstarszą zachowaną drewnianą wieżą łemkowską w Polsce. Zdjęcie przedstawia fragment dużego ikonostasu. W centralnej części portret Boga Ojca siedzącego na tronie i błogosławiącego prawą dłonią wiernych, po jego bokach i nad nim postacie świętych. ^{Fragment ikonostasu. Licencja: CC BY-SA 4.0, autor: Henryk Bielamowicz, Wikimedia Commons}, 2. Cerkiew Opieki Matki Bożej w Hańczowej. Zdjęcie przedstawia drewnianą cerkiew od tyłu. Widoczna jest wysoka wieża zwieńczona kopułą i prawosławnym krzyżem. Za nią dwa budynki zbudowane na planie kwadratu z kilkoma spadzistymi, łamanymi dachami, zwieńczonych kopułami i prawosławnymi krzyżami. Budowlę otacza drewniany płot, trawnik i kilka drzew. ^{Licencja: CC BY-SA 4.0, autor: Henryk Bielamowicz, Wikimedia Commons}
Cerkiew Opieki Matki Boskiej w Hańczowej, pierwotnie greckokatolicka, dzisiaj prawosławna, powstała w 1. połowie XIX w. Jest to cerkiew o konstrukcji zrębowej, co widać na narożu ściany budynku, gdzie stykające się pod kątem prostym belki jednej i drugiej ściany tworzą charakterystyczny zamek węgłowy (nakładają się na przemian na siebie). Cerkiew ma ściany pokryte gontem. Wewnątrz można podziwiać polichromie ornamentalno-figuralne oraz ikonostas pochodzący z końca XIX w., 3. Cerkiew pw. św. Dymitra w Czarnej Zdjęcie przedstawia drewnianą cerkiew. Ukazana jest ona od strony jej prawego boku. Jest ona złożona z dwóch kwadratowych budynków z kilkoma spadzistymi, łamanymi dachami, zwieńczonych kopułami i prawosławnymi krzyżami. Na końcu znajduje się wysoka wieża również zakończona kopułą z prawosławnym krzyżem. ^{Licencja: CC BY-SA 4.0, autor: Henryk Bielamowicz, Wikimedia Commons}
Ta łemkowska cerkiew kryje niezwykłej wartości barokowy ikonostas z XVIII w. Swój kolor zawdzięcza elewacji z gontu używanego zwykle do krycia dachów. Z czernią ścian kontrastuje jasne pokrycie dachu., 4. Cerkiew św. św. Kosmy i Damiana w Bereście. Zdjęcie przedstawia lewą stronę drewnianego budynku cerkwi. Składa się on z trzech części: wieży, szerokiej części centralnej i zwężonej części ołtarzowej. Dach cerkwi jest spadzisty, pokryty blachą, zwieńczony trzema kopułami i prawosławnymi krzyżami. Przed cerkwią znajduje się drewniana brama zwieńczona kopułą, oraz wysoka dzwonnica również zwieńczona kopułą. ^{Licencja: CC BY-SA 4.0, autor: Henryk Bielamowicz, Wikimedia Commons}
Konstrukcja cerkwi świętych Kosmy i Damiana w Bereście ma również konstrukcję trójdzielną i łamany dach nad nawą i prezbiterium. Warto zwrócić uwagę na osobno stojącą potężną dzwonnicę zwieńczoną, podobnie jak cerkiew, blaszanym dachem z kopulastym hełmem., 5. Cerkiew pw. św. Michała Archanioła w Mochnaczce Niżnej. Zdjęcie przedstawia prawą stronę drewnianego budynku cerkwi. Składa się on z trzech części: wejściem z wieżą, szerokiej części centralnej i zwężonej części ołtarzowej. Dach cerkwi jest spadzisty, pokryty blachą, zwieńczony trzema kopułami i krzyżami. Obok cerkwi znajdują się nagrobki, rosną drzewa. ^{Licencja: CC BY-SA 4.0, autor: Henryk Bielamowicz, Wikimedia Commons}
Cerkiew parafialna greckokatolicka św. Michała Archanioła w Mochnaczce Niżnej została wzniesiona w 1. połowie XIX w. Jest to cerkiew typu łemkowskiego o konstrukcji zrębowej. Wnętrze zdobi polichromia figuralno-ornamentalna z lat 60. XX w. Ikonostas, złożony z części barokowej i neoklasycystycznej jest częściowo przesłonięty przez neogotycki ołtarz z obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, dzisiejszej patronki świątyni., 6. Cerkiew Opieki Matki Bożej w Wołowcu. Zdjęcie przedstawia od tyłu drewniany budynek cerkwi. Składa się on z trzech części: wejścia z wieżą, szerokiej części centralnej i zwężonej części ołtarzowej. Dach cerkwi jest spadzisty, łamany, pokryty gontem, zwieńczony trzema kopułami i krzyżami. W pobliżu cerkwi znajdują się dwa nagrobki, rosną drzewa. ^{Licencja: CC BY-SA 4.0, autor: Henryk Bielamowicz, Wikimedia Commons}
Cerkiew łemkowską, greckokatolicką, pw. Opieki Bogurodzicy w Wołowcu wzniesiono w XVIII w. Ma cechy charakterystyczne dla cerkwi zachodniołemkowskich, m.in. łamane dachy namiotowe i wieże o cebulowych zwieńczeniach. Wewnątrz zachowały się fragmenty XIX-wiecznej polichromii. Ikonostas pochodzi z końca XVIII w., 7. Cerkiew św. Jakuba Młodszego w Powroźniku. Zdjęcie przedstawia drewniany budynek cerkwi otoczony kamiennym murem pokryty gontem. Składa się on z trzech części: wejścia z wysoką wieżą, szerokiej części centralnej i zwężonej części ołtarzowej z niewielką boczną nawą. Dach cerkwi jest spadzisty, łamany, pokryty gontem, zwieńczony trzema kopułami i krzyżami. W pobliżu cerkwi rosną drzewa. ^{Licencja: CC BY-SA 4.0, autor: Henryk Bielamowicz, Wikimedia Commons}
Cerkiew greckokatolicka św. Jakuba Młodszego w Powroźniku to najstarsza tego typu świątynia w polskiej części Karpat – została zbudowana w 1600 r. Wnętrze ma układ trójdzielny. Zachowały się fragmenty polichromii figuralnej z 1607 r., ikonostas z połowy XVIII w., barokowy ołtarz boczny oraz cenne ikony.