Gatunki chronione
W dzisiejszym świecie opanowanym przez człowieka wiele roślin i zwierząt jest zagrożonych wyginięciem. Organizmy te nie tylko są piękne i interesujące, są też niezbędnym elementem środowiska, w którym żyją. Jeżeli nie będziemy ich chronić, doprowadzimy do zniszczenia przyrody, a może nawet do własnej zagłady.
że człowiek może zagrażać przyrodzie;
że przyrodę można chronić, tworząc parki narodowe, rezerwaty przyrody oraz wskazując pomniki przyrody.
uzasadniać konieczność objęcia ochroną niektórych gatunków organizmów;
wymieniać i rozpoznawać wybrane gatunki chronione roślin i zwierząt.
1. Kiedy zaczęto chronić przyrodę w Polsce?
Pierwszym organizmem, który objęto w naszym kraju ochroną, był bóbr. Polowanie na to zwierzę ograniczył w XI wieku król Bolesław Chrobry. Panujący w wieku XII Bolesław Kędzierzawy ograniczył polowanie na turytury. W XIV wieku Kazimierz Wielki objął ochroną dęby, wprowadzając kary za wyrąb tych drzew. Podczas rządów Władysława Jagiełły wprowadzono natomiast zakaz wycinania cisów. Dla turów, tarpanówtarpanów, łosi i żubrów wyznaczono okres ochronny, który trwał od 23 kwietnia do końca żniw.
Żubry w Polsce wyginęły w środowisku naturalnym w 1919 roku. Przeżyły jedynie te, które trzymano w ogrodach zoologicznych. Właśnie z hodowli mieszkających w niewoli zwierząt pochodzą wszystkie żubry żyjące obecnie na wolności.
Przed setkami lat rośliny i zwierzęta były traktowane jako dobra królewskie. Objęcie ochroną miało na celu zachowanie odpowiedniej ich liczby na potrzeby króla i innych możnowładców. Na przykład z drewna cisowego wyrabiano znakomite łuki, dlatego cisy chroniono przed nadmiernym wycinaniem.
2. Na czym polega ochrona gatunkowa?
Ochrona gatunkowa jest formą ochrony przyrody, którą w Polsce objętych zostało ponad 470 gatunków roślin, ok. 530 gatunków zwierząt i 120 gatunków grzybów. Ma ona na celu zachowanie w przyrodzie rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków tych organizmów. Chronionych roślin i grzybów nie wolno zrywać, zaś na chronione zwierzęta nie wolno polować. Bardzo często rośliny, zwierzęta i grzyby chroni się wraz z siedliskamisiedliskami, w których żyją. Istnienie gatunku jest bowiem często niemożliwe poza ściśle określonymi warunkami. Szczególnie dużo uwagi poświęca się gatunkom kluczowymgatunkom kluczowym.
Organizmy mogą być objęte ochroną ścisłą lub częściową. Rośliny, zwierzęta i grzyby pod ochroną ścisłą są chronione prze cały czas, a te pod ochroną częściową jedynie w określonym okresie w roku, np. kiedy opiekują się młodymi. Rośliny objęte ochroną częściową można zbierać w ograniczonych ilościach, np. w celach leczniczych. Na zwierzęta częściowo chronione można w pewnych okresach polować.
Bardzo ważnymi gatunkami kluczowymi są dzięcioły. Mają one wielki wpływ na występowanie wielu innych zwierząt. Wykuwają w drzewach dziuple, z których nie zawsze jednak korzystają. Dziuple takie służą za schronienie dla innych ptaków, a niektóre nadrzewne zwierzęta gromadzą tam swoje zapasy na zimę.
3. Rośliny chronione
Roślin objętych ochroną ścisłą nie wolno umyślnie niszczyć, ścinać ani zrywać. Nie można ich także sprzedawać ani wywozić poza granice naszego kraju.
Do roślin objętych ochroną ścisłą w Polsce należą m.in. brzoza karłowata, lilia złotogłów, mikołajek nadmorski, obuwik pospolity. Rośliny objęte ochroną częściową to na przykład śnieżyczka przebiśnieg, cis, sosna limba i kosodrzewina.
Korzystając z Internetu, dowiedz się, jakie rośliny chronione występują w pobliżu twojego miejsca zamieszkania. Czy są objęte ochroną ścisłą? Które z nich udało ci się zobaczyć na własne oczy?
4. Zwierzęta chronione
Zwierząt objętych ochroną ścisłą nie wolno zabijać, chwytać, płoszyć, umyślnie niszczyć ich gniazd i jaj ani nor. Nie można ich niepokoić w okresie, kiedy odchowują młode. Nie wolno także nimi handlować. Objęte ochroną ścisłą są m.in. wszystkie żaby i ropuchy, jaszczurki i węże, większość ptaków oraz ssaki, jak kozica, świstak, niedźwiedź brunatny, ryś. Chronione są również liczne owady, niektóre ślimaki i pająki.
Korzystając z Internetu, dowiedz się, jakie zwierzęta chronione występują w okolicy twojego miejsca zamieszkania.
Ważną rolę w ochronie przyrody pełnią obecnie ogrody zoologiczne. Dawniej służyły jedynie temu, by można było obejrzeć rzadkie i egzotyczne gatunki zwierząt. Dzisiaj wspierają także ich ochronę. W ogrodach tych żyją zwierzęta silnie zagrożone wyginięciem. Dzięki temu istnieje możliwość rozmnożenia ich i ponownego przywrócenia do środowiska naturalnego.
Podsumowanie
Organizmy są od siebie wzajemnie zależne, np. stanowią dla innych pożywienie lub same się nimi żywią.
Rzadkie i zagrożone wyginięciem gatunki roślin, zwierząt i grzybów są objęte ochroną gatunkową.
Ochrona gatunkowa może być ścisła (całkowita) lub częściowa (np. w okresie rozmnażania i odchowywania młodych albo w niektórych miejscach).
Wyjaśnij, dlaczego organizmy objęte ochroną częściową są zwykle chronione w okresie rozrodu i odchowu młodych.
Dowiedz się, dlaczego chroni się drapieżniki (np. wilki), mimo że polują również na zwierzęta hodowane przez ludzi.
Słowniczek
gatunek niezbędny dla funkcjonowania danego ekosystemu lub mający na niego wpływ większy niż inne gatunki organizmów
miejsce, w którym panują określone warunki (wilgotność, temperatura, nasłonecznienie), odpowiednie dla występujących tam organizmów
gatunek dzikiego konia wymarły w Polsce w XVIII wieku; przez część badaczy uważany za przodka konia domowego
wymarły w XVII wieku gatunek ssaka; przodek niektórych ras bydła domowego
Zadania
Zaznacz nazwy 4 gatunków roślin podlegających w Polsce ochronie.
- mikołajek nadmorski
- stokrotka pospolita
- mniszek lekarski
- sasanka
- szarotka alpejska
- lilia złotogłów
- koniczyna polna
- babka zwyczajna
Zaznacz nazwy 4 gatunków zwierząt objętych w Polsce ścisłą ochroną.
- kozica
- świstak
- dzik
- bocian czarny
- wilk
- zaskroniec
- sarna
Ochroną gatunkową objęte są w Polsce następujące organizmy:
- tylko rośliny i zwierzęta.
- rośliny, zwierzęta i grzyby.
- tylko zwierzęta.
- tylko rośliny.
Rozwiąż krzyżówkę.
- Forma ochrony gatunkowej umożliwia odławianie zwierząt i chwytanie roślin w określonych miejscach i czasie.
- Największa krajowa sowa objęta ścisłą ochroną.
- Ssak drapieżny chroniony w Polsce.
- Gatunek sosny chroniony w Polsce.
- Gatunek, którego występowanie w ekosystemie jest konieczne do istnienia innych organizmów.
- Motyl chroniony w Polsce.
- Drzewo iglaste chronione w Polsce od wieków.
| 1 | ||||||||||||||
| 2 | ||||||||||||||
| 3 | ||||||||||||||
| 4 | ||||||||||||||
| 5 | ||||||||||||||
| 6 | ||||||||||||||
| 7 |
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń i zaznacz P (prawda) lub F (fałsz).
| Prawda | Fałsz | |
| Pierwszym organizmem, który objęto ochroną w Polsce, był cis. | □ | □ |
| Rośliny i zwierzęta mogą być objęte ochroną ścisłą lub częściową. | □ | □ |
| Grzyby nie są chronione w Polsce. | □ | □ |
| Roślinami objętymi ochroną częściową są bluszcz pospolity i konwalia majowa. | □ | □ |
| Węże i jaszczurki są objęte ochroną ścisłą. | □ | □ |
| Zwierzęta objęte ochroną ścisłą można trzymać w domach. | □ | □ |