W dzisiejszym świecie opanowanym przez człowieka wiele roślin i zwierząt jest zagrożonych wyginięciem. Organizmy te nie tylko są piękne i interesujące, są też niezbędnym elementem środowiska, w którym żyją. Jeżeli nie będziemy ich chronić, doprowadzimy do zniszczenia przyrody, a może nawet do własnej zagłady.

Już wiesz
  • że człowiek może zagrażać przyrodzie;

  • że przyrodę można chronić, tworząc parki narodowe, rezerwaty przyrody oraz wskazując pomniki przyrody.

Nauczysz się
  • uzasadniać konieczność objęcia ochroną niektórych gatunków organizmów;

  • wymieniać i rozpoznawać wybrane gatunki chronione roślin i zwierząt.

iP56dTV0H6_d5e170

1. Kiedy zaczęto chronić przyrodę w Polsce?

Pierwszym organizmem, który objęto w naszym kraju ochroną, był bóbr. Polowanie na to zwierzę ograniczył w XI wieku król Bolesław Chrobry. Panujący w wieku XII Bolesław Kędzierzawy ograniczył polowanie na turyturtury. W XIV wieku Kazimierz Wielki objął ochroną dęby, wprowadzając kary za wyrąb tych drzew. Podczas rządów Władysława Jagiełły wprowadzono natomiast zakaz wycinania cisów. Dla turów, tarpanówtarpantarpanów, łosi i żubrów wyznaczono okres ochronny, który trwał od 23 kwietnia do końca żniw.

Ciekawostka

Żubry w Polsce wyginęły w środowisku naturalnym w 1919 roku. Przeżyły jedynie te, które trzymano w ogrodach zoologicznych. Właśnie z hodowli mieszkających w niewoli zwierząt pochodzą wszystkie żubry żyjące obecnie na wolności.

RGjcdBWhTyBVo1
W Polsce działa kilka ośrodków, w których hoduje się żubry. Dorosłe zwierzęta są przyuczane do życia na wolności i na nią wypuszczane
Ciekawostka

Przed setkami lat rośliny i zwierzęta były traktowane jako dobra królewskie. Objęcie ochroną miało na celu zachowanie odpowiedniej ich liczby na potrzeby króla i innych możnowładców. Na przykład z drewna cisowego wyrabiano znakomite łuki, dlatego cisy chroniono przed nadmiernym wycinaniem.

iP56dTV0H6_d5e223

2. Na czym polega ochrona gatunkowa?

Ochrona gatunkowa jest formą ochrony przyrody, którą w Polsce objętych zostało ponad 470 gatunków roślin, ok. 530 gatunków zwierząt i 120 gatunków grzybów. Ma ona na celu zachowanie w przyrodzie rzadkich i zagrożonych wyginięciem gatunków tych organizmów. Chronionych roślin i grzybów nie wolno zrywać, zaś na chronione zwierzęta nie wolno polować. Bardzo często rośliny, zwierzęta i grzyby chroni się wraz z siedliskamisiedliskosiedliskami, w których żyją. Istnienie gatunku jest bowiem często niemożliwe poza ściśle określonymi warunkami. Szczególnie dużo uwagi poświęca się gatunkom kluczowymgatunek kluczowygatunkom kluczowym.

Organizmy mogą być objęte ochroną ścisłą lub częściową. Rośliny, zwierzęta i grzyby pod ochroną ścisłą są chronione prze cały czas, a te pod ochroną częściową jedynie w określonym okresie w roku, np. kiedy opiekują się młodymi. Rośliny objęte ochroną częściową można zbierać w ograniczonych ilościach, np. w celach leczniczych. Na zwierzęta częściowo chronione można w pewnych okresach polować.

Ciekawostka

Bardzo ważnymi gatunkami kluczowymi są dzięcioły. Mają one wielki wpływ na występowanie wielu innych zwierząt. Wykuwają w drzewach dziuple, z których nie zawsze jednak korzystają. Dziuple takie służą za schronienie dla innych ptaków, a niektóre nadrzewne zwierzęta gromadzą tam swoje zapasy na zimę.

R1NH8tOuBp50y1
Dzięcioł czarny wykuwa kilka dziupli, zanim zdecyduje się zamieszkać w jednej z nich. Z pozostałych, pustych dziupli korzystają inne zwierzęta
iP56dTV0H6_d5e275

3. Rośliny chronione

Roślin objętych ochroną ścisłą nie wolno umyślnie niszczyć, ścinać ani zrywać. Nie można ich także sprzedawać ani wywozić poza granice naszego kraju.
Do roślin objętych ochroną ścisłą w Polsce należą m.in. brzoza karłowata, lilia złotogłów, mikołajek nadmorski, obuwik pospolity. Rośliny objęte ochroną częściową to na przykład śnieżyczka przebiśnieg, cis, sosna limba i kosodrzewina.

Polecenie 1

Korzystając z Internetu, dowiedz się, jakie rośliny chronione występują w pobliżu twojego miejsca zamieszkania. Czy są objęte ochroną ścisłą? Które z nich udało ci się zobaczyć na własne oczy?

iP56dTV0H6_d5e317

4. Zwierzęta chronione

Zwierząt objętych ochroną ścisłą nie wolno zabijać, chwytać, płoszyć, umyślnie niszczyć ich gniazd i jaj ani nor. Nie można ich niepokoić w okresie, kiedy odchowują młode. Nie wolno także nimi handlować. Objęte ochroną ścisłą są m.in. wszystkie żaby i ropuchy, jaszczurki i węże, większość ptaków oraz ssaki, jak kozica, świstak, niedźwiedź brunatny, ryś. Chronione są również liczne owady, niektóre ślimaki i pająki.

Polecenie 2

Korzystając z Internetu, dowiedz się, jakie zwierzęta chronione występują w okolicy twojego miejsca zamieszkania.

Ciekawostka

Ważną rolę w ochronie przyrody pełnią obecnie ogrody zoologiczne. Dawniej służyły jedynie temu, by można było obejrzeć rzadkie i egzotyczne gatunki zwierząt. Dzisiaj wspierają także ich ochronę. W ogrodach tych żyją zwierzęta silnie zagrożone wyginięciem. Dzięki temu istnieje możliwość rozmnożenia ich i ponownego przywrócenia do środowiska naturalnego.

R12VBRALXDkNp1
Na wolności przebywa tylko kilkadziesiąt nosorożców białych. Znacznie więcej żyje obecnie w ogrodach zoologicznych
iP56dTV0H6_d5e366

Podsumowanie

  • Organizmy są od siebie wzajemnie zależne, np. stanowią dla innych pożywienie lub same się nimi żywią.

  • Rzadkie i zagrożone wyginięciem gatunki roślin, zwierząt i grzybów są objęte ochroną gatunkową.

  • Ochrona gatunkowa może być ścisła (całkowita) lub częściowa (np. w okresie rozmnażania i odchowywania młodych albo w niektórych miejscach).

Praca domowa
Polecenie 3.1

Wyjaśnij, dlaczego organizmy objęte ochroną częściową są zwykle chronione w okresie rozrodu i odchowu młodych.

Polecenie 3.2

Dowiedz się, dlaczego chroni się drapieżniki (np. wilki), mimo że polują również na zwierzęta hodowane przez ludzi.

iP56dTV0H6_d5e429

Słowniczek

gatunek kluczowy
gatunek kluczowy

gatunek niezbędny dla funkcjonowania danego ekosystemu lub mający na niego wpływ większy niż inne gatunki organizmów

siedlisko
siedlisko

miejsce, w którym panują określone warunki (wilgotność, temperatura, nasłonecznienie), odpowiednie dla występujących tam organizmów

tarpan
tarpan

gatunek dzikiego konia wymarły w Polsce w XVIII wieku; przez część badaczy uważany za przodka konia domowego

tur
tur

wymarły w XVII wieku gatunek ssaka; przodek niektórych ras bydła domowego

iP56dTV0H6_d5e502

Zadania

Ćwiczenie 1
R1XI7rY8UfQFu1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RC40poP5Kx3ns1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RzR2kHe8iSTM31
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R4XGicLSbpHD81
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1Srk4SSuAqCN1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.