J. Snopko Przebieg referendum ludowego z 30 czerwca 1946 roku w powiecie augustowskim w świetle raportu szefa powiatowego urzędu bezpieczeństwa publicznego w Augustowie

Przeprowadzenie wyborów parlamentarnych w powojennej Polsce wynikało z postanowień Wielkiej Trójki przyjętych w Jałcie i Poczdamie. Było ponadto potrzebne dla legitymizacji nowej władzy na arenie międzynarodowej i wewnątrz kraju. Komuniści żywili jednak obawy, bo wiedzieli, że w wolnych wyborach nie mają większych szans na zwycięstwo. Sukces Partii Drobnych Rolników na Węgrzech był pod tym względem wymowny. Pokazał w sposób dobitny, jaki może być wynik wyborów z udziałem tak silnej partii opozycyjnej, jaką było Polskie Stronnictwo Ludowe (PSL). Dlatego też władza „ludowa” starała się maksymalnie odwlekać termin wyborów do sejmu, a jednocześnie osłabiać pozycję PSL i podporządkować sobie inne ugrupowania polityczne. Referendum było ważną próbą przed właściwymi wyborami do Sejmu Ustawodawczego. Pozwalało lepiej rozpoznać polityczne nastawienie społeczeństwa, przygotować administrację i zmobilizować aparat represji, sprawdzić, jak należy postępować w komisjach obwodowych. Do „ochrony” głosowania, a zarazem do prowadzenia akcji propagandowo‑politycznej, władze wyznaczyły około 130 tysięcy żołnierzy Wojska Polskiego, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej i aparatu bezpieczeństwa.

A Źródło: J. Snopko, Przebieg referendum ludowego z 30 czerwca 1946 roku w powiecie augustowskim w świetle raportu szefa powiatowego urzędu bezpieczeństwa publicznego w Augustowie. Cytat za: Studia Podlaskie XVIII, Białystok 2007/2008, s. 353.

Referendum ludowe w 1946 r.

Decyzję o referendum ludowym podjęto w końcu kwietnia 1946 r. Zamierzano zadać trzy pytania, dotyczące różnych stref życia powojennej Polski. Pierwsze – ''Czy jesteś za zniesieniem Senatu?'' – dotyczyło tak naprawdę zachowania politycznych tradycji II Rzeczpospolitej. Drugie – ''Czy chcesz [...] ustroju gospodarczego, zaprowadzonego przez reformę rolną i unarodowienie podstawowych gałęzi gospodarki krajowej, z zachowaniem ustawowych uprawnień inicjatywy prywatnej?'' – kwestii istnienia gospodarki wolnorynkowej. Trzecie – ''Czy chcesz utrwalenia zachodnich granic Państwa Polskiego na Bałtyku, Odrze i Nysie Łużyckiej?'' – odnosiło się do problemu przedwojennych granic Polski: bez Wrocławia, Szczecina, Olsztyna, ale z Wilnem, Grodnem i Lwowem. Pytania zostały sformułowane tak, żeby intuicyjną odpowiedzią na każde z nich było ''Tak''. Któż bowiem nie chciałby zmniejszenia liczby polityków, sprawiedliwej i narodowej gospodarki oraz powiększenie terytorium Polski? Komuniści zachęcali do głosowana ''3xTak'' i taki też wynik referendum uznaliby za sukces. ''3xTak'' było również doskonałym i nośnym hasłem propagandowym.

B Źródło: Referendum ludowe w 1946 r. Cytat za: https://opinie.wp.pl/referendum-ludowe-w-1946-r-6126041699264641a (dostęp 16. 05. 2021).

J. Snopko Przebieg referendum ludowego z 30 czerwca 1946 roku w powiecie augustowskim w świetle raportu szefa powiatowego urzędu bezpieczeństwa publicznego w Augustowie

Organy bezpieczeństwa odpowiednio „zaopiekowały się” organizacją referendum. Dbały, by do komisji okręgowych i obwodowych nie dostały się „elementy reakcyjne”, a wśród członków komisji starano się pozyskać jak najwięcej współpracowników. Każdy obwód miał założoną teczkę obserwacyjną, gdzie zbierano dane o przewodniczącym i członkach komisji oraz nastrojach ludności. Nasilono represje wobec działaczy PSL. W Augustowie funkcjonariusze UB aresztowali kilku liderów stronnictwa, a 28 maja 1946 roku zawieszono działalność tej partii na terenie powiatu. W czerwcu kampania propagandowa nasiliła się. W teren ruszyły ekipy agitatorów z PPR i SL, wspierane przez wojsko. Masowo kolportowano plakaty i ulotki nawołujące do głosowania „3 x tak”. Grupy ochrony otrzymały nawet rozkazy użycia broni wobec osób zrywających afisze „bloku demokratycznego”. Na potrzeby referendum zmobilizowano mechaniczne środki transportu i zarezerwowano łączność telefoniczną.

C Źródło: J. Snopko, Przebieg referendum ludowego z 30 czerwca 1946 roku w powiecie augustowskim w świetle raportu szefa powiatowego urzędu bezpieczeństwa publicznego w Augustowie. Cytat za: Studia Podlaskie XVIII, Białystok 2007/2008, s. 355.