Konteksty

Polecenie 1

Zapoznaj się z kontekstami potrzebnymi do zrozumienia dzieła plastycznego

RdDuDgYCpxY351
Rembrandt, Autoportret, 1637
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Rembrandt Harmenszoon van Rijn (1606‑1669) – holenderski malarz, rysownik, grafik. Urodził się w Lejdzie w rodzinie bogatego młynarza, uczył się malarstwa m.in. w Amsterdamie u cenionego artysty Pietera Lastmana, po powrocie do rodzinnego miasta otworzył własną pracownię. Malował wtedy obrazy o tematyce religijnej, „studia charakterów” i autoportrety. Aby zrobić karierę i osiągnąć wysoki status materialny, przeniósł się do Amsterdamu, gdzie zaczął tworzyć obrazy na zamówienie, głównie portrety. W tym czasie poślubił Saskię, kuzynkę swego protektora i mecenasa sztuki, Hendricka van Uylenburcha. Miłość do żony znalazła odzwierciedlenie w wielu obrazach, do których Saskia pozowała. Niestety życie prywatne Rembrandta nie ułożyło się szczęśliwie, troje jego dzieci zmarło we wczesnym dzieciństwie, wkrótce także, w wieku 29 lat, odeszła żona. Malarz przeszedł załamanie psychiczne, które pogłębiły poważne kłopoty materialne (mimo zamówień Rembrandt miał długi, wydawał – głównie na swoją kolekcję sztuki – więcej niż zarabiał). Jego majątek został zlicytowany, a on sam musiał ogłosić bankructwo. Wspomagali go w tym czasie syn Tytus i konkubina Hendrickije. Niestety także ich śmierć musiał przeżyć Rembrandt. Zbigniew Herbert napisał o nim: Rembrandt, jak chyba nikt inny, potrafi ł w swoim malarstwie dać głęboką wiedzę o człowieku, jego radościach i nędzy, wielkości i upadku. Nie malował przy tym scen alegorycznych, nie posługiwał się literackimi symbolami, a jeśli sięgał do Starego Testamentu, to nie po to, aby ukazać dramat człowieka, jaki zdarza się codziennie.

Do najsławniejszych obrazów malarza, zaliczanych do arcydzieł malarstwa europejskiego należą: Straż nocna, Saskia jako Flora, Powrót syna marnotrawnego oraz malowane przez całe życie autoportrety. W polskich zbiorach znajduje się m.in. Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem, który można zobaczyć w krakowskim Muzeum Książąt Czartoryskich

Lekcja anatomii

R1M2til5UYRa8
Artysta otrzymał po raz drugi podobne zlecenie malując w roku 1656 obraz Lekcja anatomii doktora Deymana, na którym przedstawił następcę dr. Tulpa. Obraz nie zachował się w całości, został zniszczony w pożarze w 1723 roku.
Źródło: Amsterdam Museum, Amsterdam, domena publiczna.

Obraz przedstawia jeden z pokazów, jakie były popularne w XVII w. W wielu ośrodkach naukowych Europy organizowano wtedy publiczne sekcje zwłok, którym mógł się przyglądać każdy zainteresowany. Sekcje przebiegały wedle ściśle określonego rytuału barokowego widowiska i składały się z trzech części. Pierwszą stanowiła publiczna egzekucja skazańca, drugą – publiczna sekcja zwłok, trzecią – bankiet lekarzy. Opłaciwszy wstęp, można było obejrzeć preparowanie martwego ciała opatrzone komentarzem medyka. Celem wykładu było utwierdzenie widza w przekonaniu, że uczestniczy zarówno w wymierzaniu złoczyńcy dodatkowej kary pośmiertnej, jak i w odkrywaniu boskiego ładu organicznej materii i struktury ludzkiego ciała. Bardzo często anatomicznemu oglądowi poddawano zwłoki kobiet,
co przyciągało do sali prosektorium tłumy ciekawskich
. (A. Biała, Literatura i malarstwo. Korespondencja sztuk, Bielsko‑Biała 2009, s. 172).

Praca z dziełem plastycznym

Polecenie 2

Etap pierwszy: zapoznanie się z dziełem

  • Uważnie obejrzyj reprodukcję obrazu (warto sięgnąć po kilka reprodukcji, aby upewnić się w kwestii kolorystyki pierwowzoru) lub jego oryginał, jeśli masz taką możliwość (znajduje się w Mauritshuis w Hadze); oglądaj z bliska lub z oddali, reprodukcję zaś w różnym świetle; poświęć na zapoznanie się z dziełem odpowiednią ilość czasu, nie spiesz się.

  • „Poddaj się” atmosferze dzieła, ulegnij jego urokowi, tylko w ten sposób doznasz wrażenia estetycznego; pamiętaj, aby wykonywanie ćwiczeń interpretacyjnych nie odebrało ci przyjemności oglądania obrazu.

  • Zapisz imię i nazwisko autora, tytuł, czas powstania obrazu, technikę, epokę, prąd lub szkołę, jaką to dzieło reprezentuje.

Uważnie zapoznaj się z opisem obrazu (znajduje się w Mauritshuis w Hadze); poświęć na zapoznanie się z dziełem odpowiednią ilość czasu, nie spiesz się.

„Poddaj się” atmosferze dzieła, ulegnij jego urokowi, tylko w ten sposób doznasz wrażenia estetycznego; pamiętaj, aby wykonywanie ćwiczeń interpretacyjnych nie odebrało ci przyjemności zapoznawania się z obrazem.

Zapisz imię i nazwisko autora, tytuł, czas powstania obrazu, technikę, epokę, prąd lub szkołę, jaką to dzieło reprezentuje.

R1WyTKhZx8Mmh1
Ilustracja interaktywna. Obraz przedstawia w centralnym punkcie ułożone na drewnianym stole nagie ciało mężczyzny. Dookoła stoi ośmiu mężczyzn. Każdy z nich ubrany jest w czarny płaszcz z białym kołnierzem. Wszyscy z zaciekawieniem przyglądają się nagiemu mężczyźnie. Wśród postaci znajduje się profesor Tulp, który udziela pozostałym lekcji anatomii. W ręku trzyma wskaźnik, którym wskazuje na rozcięte wnętrze ręki martwego mężczyzny. Tulp wyróżnia się od pozostałych postaci ciemnym kapeluszem na głowie. W tle widoczne jest wnętrze pomieszczenia. W prawym dolnym rogu obrazu leży otwarta księga. Opisy punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Doktor Tulp Główny „aktor” tej sceny, jego twarz wyraża spokój, inteligencję i pewność tego co robi. Jego wzrok skierowany jest w przestrzeń (nie patrzy na trupa ani na żadnego z mężczyzn), co tworzy wrażenie, jakby był on (przez chwilę?) nieobecny. 2. Rozcięta ręka została skopiowana z wydanego w roku 1627 traktatu o anatomii. 3. Otwarta księga pełni głównie rolę kompozycyjną – wyznacza linię diagonalną (przekątną), która przełamuje statykę kompozycji. 4. Zwłoki ułożone na stole, poddawane sekcji, nagie, okryte tylko kawałkiem materiału, pokazane w pewnym skrócie perspektywicznym, oświetlone (poza łydkami i stopami) intensywnym światłem, są najjaśniejszym punktem obrazu; razem z doktorem Tulpem tworzą pewną zamkniętą całość kompozycyjną. 5. Zwłoki ciało Adriaana Adriaansza znanego jako Aris Kindt – zbrodniarza oskarżonego m.in. o rozbój i morderstwo; został stracony dzień przed sekcją zwłok. 6. Mężczyzna nachylający się nad zwłokami stoi najbliżej stołu sekcyjnego, z ciekawością wpatruje się w preparowane ramię trupa. 7. Mężczyzna pokazany z profilu, stojący blisko stołu, ale nie nachylający się nad nim, patrzy na otwartą księgę. 8. Mężczyźni towarzyszący doktorowi Tulpowi to członkowie cechu lekarzy, zleceniodawcy obrazu. 9. Stroje — mężczyźni mają na sobie stroje typowe dla niderlandzkiego mieszczaństwa XVII w.
-lekarze towarzyszący w sekcji noszą czarne ubrania ozdobione kryzami (to pozostałość mody hiszpańskiej)
- doktor Tulp jest ubrany modniej: biały kołnierz obszyty koronką i tworzące z nim całość mankiety to strój, w którym nie ma już wpływów hiszpańskich (renesansowych). 10. Mężczyzna ukazany z profilu, wpatrzony w twarz doktora Tulpa. 11. Mężczyzna stojący/nachylony nad zwłokami, lewą ręką obejmuje swoje prawe ramię, wnikliwie i z przejęciem wpatruje się w doktora Tulpa. 12. Mężczyzna wpatrujący się z uwagą, ale i pewnym zażenowaniem/strachem?/niesmakiem na zwłoki i ręce doktora Tulpa, 13. Mężczyzna stojący w postawie wyprostowanej en face widoczna jest jego prawa ręka, spojrzenie utkwione w jakimś punkcie przed nim na ścianie. 14. Doktor Tulp urodził się jako Claes Pieterszoon (1593-1674), nazwisko Nicolaas Tulp (tulipan) przyjął w 1617 r. – holenderski lekarz o międzynarodowej sławie. Cieszył się opinią najwybitniejszego znawcy anatomii, pod jego kierunkiem zbudowano Theatrum Anatomicum, gdzie w 1631 i 1632 r. wygłosił swoje pierwsze publiczne wykłady. Opisał chorobę beri-beri, a także schorzenie jelita grubego nazwane od jego nazwiska valvulae Tulpii. Był człowiekiem o szerokich horyzontach, pełnił funkcję burmistrza Amsterdamu, kolekcjonował ilustracje naukowe, opisał ceremonię picia herbaty. 15. Kolorystyka monochromatyczna: utrzymana w brązach, odcieniach żółci, złota, bieli i czerni. 16. Kompozycja — zrównoważona
– centralna
– zamknięta
– z dominantą kompozycyjną
– skomplikowana. 17. Symbole. Nie ma tu „klasycznych” postaci czy przedmiotów symbolicznych, pewną zagadką może być jednak otwarta księga. Czy jest to uczona rozprawa z dziedziny anatomii? Czy księga zawiera mądrość? Z tym ostatnim znaczeniem, może korespondować gest, w jakim uniesiona jest lewa ręka doktora Tulpa. Czy nie przypomina on gestu Boga stwarzającego świat? 18. Światło i cień – silne kontrasty walorowe
– źródło światła trudne do ustalenia
– za pomocą światła artysta w mistrzowski sposób wydobywa postaci (zwłoki, trzech mężczyzn) i detale (twarz i ręce Tulpa).
Rembrandt van Rjin, Lekcja anatomii doktora Tulpa, 1632
Źródło: Wikimedia Commons, Wikimedia Commons, domena publiczna.
Polecenie 3

Etap drugi: zrozumienie treści

  • Zanotuj odpowiedzi na pytania: jak rozumiesz ten obraz? Jak oddziałuje on na ciebie?

  • Zapisz swoje pierwsze rozumienie, wstępną(e) hipotezę(y) interpretacyjną(e).

  • Które elementy dzieła wydają ci się najważniejsze, dominujące?

  • Wyjaśnij, co jest tematem obrazu.

  • Jaki rodzaj malarstwa reprezentuje dzieło Rembrandta?

Polecenie 4

Etap trzeci i czwarty: analiza i interpretacja

  • Zbadaj stronę formalną obrazu (malarskie środki wyrazu).

  • Zaznacz wszelkie oryginalne elementy, nazwij je i skomentuj.

Zbadaj stronę formalną obrazu (malarskie środki wyrazu).

Wymień wszelkie oryginalne elementy, nazwij je i skomentuj.

Słownik

antyestetyka
antyestetyka

pogląd w sztuce i literaturze przeciwstawiający się estetyzmowi

chiaroscuro
chiaroscuro

(wł. jasny/ciemny) – termin używany na określenie światłocienia, czyli malowania światła w cieniu, co pozwala ujawnić kształty nawet bardzo ciemnych przedmiotów; jednym z największych mistrzów tej techniki był Rembrandt.

ekfraza
ekfraza

(gr. ékphrasis – dokładny opis) w literaturze pięknej artystyczny opis dzieła sztuki

estetyka
estetyka

(gr. aisthetikos – odczuwający) dyscyplina filozoficzna zajmująca się nauką o pięknie