Mapa przedstawia informacje na temat występowania różnego rodzaju gleb w Polsce. Kolorem jasnobeżowym zaznaczono występowanie gleb bielicowych wykształconych z piasków, jest to powierzchnia praktycznie całego kraju. Kolorem żółtym zaznaczono występowanie gleb bielicowych wykształconych z piasków gliniastych, jest to powierzchnia praktycznie całego kraju oprócz terenów górzystych. Kolorem pomarańczowym zaznaczono gleby płowe, występują na północy oraz w środkowej Polsce. Kolorem brązowym zaznaczono gleby brunatne, występują w okolicach Sudetów i Bieszczad. Kolorem czarnym zaznaczono czarnoziemy, występują w centralnej Polsce oraz w okolicach Zamościa, Sandomierza, Opola, Wrocławia, Krakowa, Przemyśla. Rędziny właściwe występują w okolicach: Szczecina, Olsztyna, Chełmu, Przemyśla, Katowic. Mady właściwe występują w okolicach Żuław Wiślanych. Gleby torfowe – w północno-zachodniej Polsce oraz we wschodniej Polsce. Gleby inicjalne – na terenach górzystych. Gleby antropogeniczne – w okolicach większych miast. 1. Gleby bielicowe Warunki środowiska: utwory piaszczyste o dużej przepuszczalności, niskiej zasobności w składniki pokarmowe i kwaśnym odczynie, porośnięte lasami iglastymi, z głęboko zalegającym zwierciadłem wód podziemnych.
Przebieg procesu: wypłukiwanie z górnego poziomu gleby substancji organicznej, tlenków i wodorotlenków glinu i żelaza, krzemionki, fosforu, manganu i in., przemieszczanie ich w głąb i wytrącanie w środkowej części profilu; w wyniku procesu wykształca się jasnoszary poziom wymywania i rdzawobrunatny poziom wzbogacenia (wymycia).
Typy gleb: strefowe gleby bielicoziemne, m.in. gleby bielicowe, bielice. Ilustracja przedstawia wykop, przekrój przez glebę bielicową. Do brzegu wykopu przytwierdzono taśmę mierniczą. Widoczne są różne warstwy gleby. Najbliżej powierzchni jest ona utwardzona, jednorodna, koloru grafitowego. Następnie przechodzi w kolor jaśniejszy, szarawy. Niżej zaczyna być widoczna faktura poziomych warstw. Kolejno barwa przechodzi w brązową i beżową. Profil gleb bielicowych, 2. Gleby płowe Warunki środowiska: średnio przepuszczalne, słabo kwaśne, mało zasobne w składniki pokarmowe utwory piaszczyste, pylaste i piaszczysto-gliniaste porośnięte lasami mieszanymi, z głęboko zalegającym zwierciadłem wód podziemnych.
Przebieg procesu: wymywanie z górnego poziomu gleby części ilastych i przemieszczenie ich w głąb; w wyniku procesu wykształca się beżowy (płowy) poziom wymywania iłu i jasnobrunatny poziom wmycia (wzbogacenia w ił).
Typy gleb: strefowe gleby płowe. Ilustracja przedstawia wykop, przekrój przez glebę płową. Są widoczne dwie warstwy: jasnoszara i kremowa. Wykop ma kształt prostokąta. Ziemia jest jednorodna, nie ma żadnych zanieczyszczeń. Profil gleb płowych, 3. Gleby brunatne Warunki środowiska: utwory zbudowane na skale macierzystej od skał sypkich przez iły (oprócz utworów aluwialnych – mady – oraz zwietrzelin skał węglowych – rędziny). Skały macierzyste gleb brunatnych często są bogate w wapń. Gleby posiadają głównie odczyn obojętny lub słabo kwaśny; porastają je lasy liściaste oraz bory iglaste. Profil glebowy składa się głównie z 3–4 części. Gleby brunatne można podzielić na kwaśne i właściwe.
Przebieg procesu: powstają w wyniku procesu brunatnienia; gleby brunatne właściwe powstają na glinach zwałowych, które są bogate w związki zasadowe, oraz na lessach. Gleby brunatne kwaśne występują na fliszu, ciężkich utworach piaszczystych oraz odwapnionych glinach (źródło: Encyklopedia PWN).
Typy gleb: gleby brunatne eutroficzne, brunatne dystroficzne, mady brunatne, rędziny brunatne. Ilustracja przedstawia wykop, przekrój przez glebę brunatną. Pierwszą warstwą od powierzchni jest poziom próchniczy, ma on ciemną, prawie czarną barwę. Następnie występuje brunatny poziom wzbogacenia, ma on brązowy kolor, widoczne są w niektórych miejscach kamienie. Najniżej w profilu jest skała macierzysta. Gleba brunatna eutroficzna, 4. Czarnoziemy i czarne ziemie Warunki środowiska:
czarne ziemie – ciemne i jedne z najżyźniejszych gleb, bogate w próchnicę i składniki pokarmowe; posiadają odczyn obojętny lub lekko kwaśny. Powstają z piasków gliniastych, glin, iłów oraz pyłów w wyniku nadmiernego uwilgotnienia. Posiadają dobrze wykształcony poziom próchniczny;
czarnoziemy – gleby posiadające głęboki poziom próchniczny, powstające pod roślinnością stepową na skałach macierzystych zasobnych w wapno.
Przebieg procesu: głównym procesem glebotwórczym jest proces darniowy, polega on na dostarczaniu materii organicznej przez bujną roślinność, o czym świadczy gruba warstwa próchnicy w górnej części profilu.
Typy gleb:
typy czarnoziemów – zbielicowane, wyługowane, typowe, zwykłe, południowe;
typy czarnych ziem – typowe, kumulacyjne, z poziomem (cambic, argic, calcic), wyługowane, glejowe, murszaste. Ilustracja przedstawia wykop, przekrój przez czarnoziem. Do brzegu wykopu przytwierdzono taśmę mierniczą. Widoczne są dwie warstwy gleby, płynnie przechodzące jedna w drugą. Ta bliżej powierzchni ma szarawy kolor, natomiast występująca niżej – brązowy. Profil czarnoziemu, 5. Rędziny
Warunki środowiska: gleba kalcymorficzna powstająca na skałach wapiennych; powstają głównie pod trawami (składa się z ich szczątków), gleby te są narażone na degradację ze względu na niewielką miąższość. Rędziny posiadają odczyn bliski obojętnemu. Występowanie w wilgotnym umiarkowanym klimacie.
Przebieg procesu: głównym procesem glebotwórczym jest wietrzenie masywnych skał siarczanowych (np. gipsy) i węglanowych.
Typy gleb: rędziny dzieli się na rędziny (inicjalne, właściwe, czarnoziemne, brunatne, próchniczne górskie, butwinowe górskie) oraz pararędziny (inincjalne, właściwe, brunatne). Ilustracja przedstawia rędzinę. Jest to płytka międzystrefowa gleba kalcymorficzna powstała na skałach wapiennych. Ma niewielką warstwę humusową, wytworzoną głównie przez szczątki traw. Ze względu na niewielką miąższość jest bardzo narażona na erozję. Widoczne są w niej drobne kamienie. Profil glebowy rędziny, 6. Mady właściwe
Warunki środowiska: mady powstają na obszarach teras zalewowych, podczas akumulacji osadów niesionych przez wody. Charakterystycznym elementem w budowie profilu glebowego mad jest naprzemienny układ warstw. Posiadają niski udział próchnicy (ok. 2–3%).
Przebieg procesu: głównym procesem glebotwórczym jest akumulacja osadów niesionych przez rzeki.
Typy gleb: mady dzieli się na rzeczne piaszczyste, rzeczne lekkie i średnie oraz mady rzeczne ciężkie (ilaste). Ilustracja przedstawia wykop, przekrój przez mady. Do brzegu wykopu przytwierdzono taśmę mierniczą. Widoczne są warstwy gleby, płynnie przechodzące jedna w drugą. Warstwa najbliżej powierzchni ma ciemnobrązowy kolor. Kolejne niżej są coraz jaśniejsze, mają kolory takie jak jasnobrązowy, rudawy, beżowy, kremowy. Mada właściwa, 7. Gleby torfowe i glejoziemne
Warunki środowiska: gleby torfowe są elementem składowym gleb bagiennych; powstają ze szczątków roślinności bagiennej w warstwach pozbawionych dostępu do tlenu z uwagi na wysoką zawartość wody w glebie.
Typy gleb: gleby torfowe dzieli się na: gleby torfowe torfowisk niskich, przejściowych oraz wysokich. Ilustracja przedstawia wykop, przekrój przez glebę torfową. Do brzegu wykopu przytwierdzono taśmę mierniczą. Gleby torfowe powstają w wyniku gromadzenia się szczątków roślinności bagiennej w warunkach beztlenowych, spowodowanych silnym nawilgoceniem gruntu. Wymagają melioracji i intensywnego nawożenia. Są mało urodzajne. Głównie przeznaczane jako łąki i pastwiska. Gleba torfowa fibrowa, 8. Gleby inicjalne
Warunki środowiska: gleby inicjalne to rodzaj gleb będących w pierwszym stadium formowania, posiadają małą warstwę próchniczną lub organiczną. Odczyn gleb może być zarówno kwaśny, jak i zasadowy (w zależności od skał macierzystych). Powstają pod kosodrzewiną lub świerkami.
Przebieg procesu: gleby inicjalne powstają w wyniku procesu akumulacji fluwialnej lub erozji na podłożu sypkim lub twardym.
Typy gleb: gleby inicjalne dzieli się na: gleby inicjalne ilaste, inicjalne luźne oraz inicjalne skaliste. Ilustracja przedstawia przykład gleby inicjalnej skalistej. Są to gleby stanowiące stadium przejściowe pomiędzy litą skałą a lepiej ukształtowanymi glebami. Jest ona położona na litej lub spękanej skale, poziom organiczny nie przekracza 10 cm miąższości. Wyrastają z niej drobne trawy górskie. Gleba inicjalna skalista, 9. Gleby antropogeniczne
Warunki środowiska: gleby antropogeniczne to rodzaj gleb powstałych przy ingerencji człowieka (np. po regulacji stosunków wodnych w glebie lub nawapnianiu). Gleby kulturoziemne powstają w miejscach, gdzie znajdują się ogródki działkowe (są tam przystosowywane pod uprawy w ogródkach), a gleby industrioziemne i urbanoziemne występują na obszarach przemysłowych i gęsto zabudowanych (np. na Górnym Śląsku).
Typy gleb: gleby antropogeniczne dzielą się na kulturoziemne (hertisole i rigosole), urbanoziemne i industrioziemne. Ilustracja przedstawia wykop, przekrój przez glebę antropogeniczną. Do brzegu wykopu przytwierdzono taśmę mierniczą. Gleby te powstają w wyniku działalności człowieka. Przykład na zdjęciu jest koloru ciemnobrązowego, lecz w środku ma naleciałości z grafitowej substancji. Gleba industroziemna