Grafika prezentuje zmiany poziomu mórz w różnych okresach geologicznych od kambru do neogenu. 1. Mapa świata przedstawia obszary lądowe. W pobliżu nich zaznaczono płytkie morza. Spory obszar lądu jest na półkuli południowej. Opis: W kambrze (541–485,4 mln lat temu) światowy poziom morza był początkowo zbliżony do współczesnego, systematycznie jednak wzrastał, powodując transgresję morza na lądy. Kambr był pierwszym okresem w dziejach Ziemi o bardzo zróżnicowanym i bogatym świecie organicznym. Organizmy zasiedlały wyłącznie morza i oceany, natomiast lądy pozostawały nieskolonizowane. Pojawiła się większość istniejących dzisiaj typów zwierząt morskich posiadających twardy szkielet. Okres ich rozwoju nazywany jest „kambryjską eksplozją życia”. Powszechnie występowały m.in. trylobity, szkarłupnie (jeżowce i liliowce), ramienionogi oraz archeocjaty. Pojawiły się także pierwsze głowonogi, ślimaki, małże i gąbki., 2. Mapa świata przedstawia obszary lądowe. U ich brzegów zaznaczono płytkie morza. Spory obszar lądu jest na półkuli południowej i przechodzi na półkulę północną. Opis: W ordowiku (485,4–443,8 mln lat temu) wysoki poziom wód oceanu sprzyjał zalewaniu brzeżnych części kontynentów i pojawieniu się rozległych obszarów mórz szelfowych. Doprowadziło to do pojawienia się znacznej liczby organizmów żerujących na dnie płytkich mórz. W oceanach wzrosła bioróżnorodność - podczas wielkiej radiacji ordowickiej pojawiło się wiele nowych grup oraz gatunków zwierząt morskich. Powszechnie występowały m.in. trylobity, ramienionogi (graptolity i konodonty), koralowce czteropromienne oraz spokrewnione z nimi tabulaty, głowonogi (łodzikowate). Intensywnie rozwijały się przedstawiciele szkarłupni, np. liliowce. Prawdopodobnie w późnym ordowiku w wilgotnych środowiskach lądowych pojawiły się pierwsze rośliny wielokomórkowe - mchy i wątrobowce. Z końcem ordowiku, wraz z ochłodzeniem klimatu i występowaniem zlodowaceń na półkuli południowej w pobliżu bieguna nastąpiło obniżenie poziomu oceanu. Rozpoczęło się wielkie wymieranie, które część badaczy wiąże m.in. ze zmianami poziomu morza. W sylurze (443,8–419,2 mln lat temu) utrzymywał się wysoki poziom oceanu światowego, z krótkotrwałymi okresami regresji. Po masowym wymieraniu organizmów pod koniec ordowiku nastąpił rozwój wielu morskich grup bezkręgowców, np. graptolitów i łodzików. Płytkie, ciepłe morza szelfowe były kolonizowane przez koralowce czteropromienne, denkowce (tabulaty), wielkoraki (np. Pterygotus) oraz stromatopory (gąbki). Pod koniec syluru pojawiły się gromady ryb szczękowych i przedstawiciele morskich kręgowców bezszczękowych (ostrakodermy)., 3. Mapa świata przedstawia obszary lądowe. U ich brzegów zaznaczono płytkie morza. Spory obszar lądu jest na południu półkuli południowej i przechodzi na półkulę północną. Pozostałe niewielkie obszary lądowe są przesunięte na północ. Opis: W sylurze na lądzie rozwinęły się pierwsze rośliny. Początkowo były one pozbawione właściwych korzeni, liści i tkanki przewodzącej, a zasiedlały głównie podmokłe tereny. Dopiero pod koniec syluru pojawiły się właściwe rośliny naczyniowe (ryniofity)., 4. Mapa świata przedstawia obszary lądowe. U ich brzegów zaznaczono płytkie morza. Spory obszar lądu jest na półkuli południowej. Opis: W dewonie (419,2–358,9 mln lat temu) procesy górotwórcze związane z orogenezą kaledońską doprowadziły we wczesnym dewonie do regresji mórz z wnętrza kontynentów. Jednak już na pograniczu wczesnego i środkowego dewonu poziom oceanu światowego wyraźnie wzrósł. Morze wycofało się z zalanych obszarów dopiero w późnym dewonie. Transgresja morska objęła rozległe obszary kontynentów, a powierzchnia lądów uległa znacznemu zmniejszeniu. Płytkie, ciepłe i zasobne w pokarm roślinny morza okołorównikowe, okalające obrzeża kontynentów, zostały zasiedlone przez liczne bezkręgowce - koralowce, stromatopory, ramienionogi, liliowce, jeżowce, wężowidła, głowonogi, w tym zwłaszcza amonitowate, oraz konodonty. Natomiast zmniejszeniu uległa liczebność trylobitów oraz graptolitów, które wymarły w połowie okresu. Na obszarach płytkowodnych, zwłaszcza w pasie równikowym rozwijały się rafy powodujące odgradzanie wewnętrznych lagun od otwartego morza. W dewonie nastąpił też intensywny rozwój kręgowców morskich — pojawiły się bezszczękowce, ryby dwudyszne, trzonopłetwe, pancerne i chrzęstnoszkieletowe. Pod koniec dewonu nastąpiło kolejne wielkie wymieranie. Część badaczy wiąże je m.in. z transgresją morza powodująca „zatrucie” płytkowodnych biotopów beztlenowymi wodami przydennymi. Od początku dewonu trwała kolonizacja lądów przez roślinność, która stopniowo zasiedlała podmokłe tereny. Początkowo były to psylofity, z czasem pojawiły się rośliny paprociowe, skrzypowe i paprocie nasienne. Zasiedlenie lądów przez rośliny umożliwiło pierwszym bezkręgowcom – stawonogom - wkroczenie na ląd., 5. Na mapie świata obszary lądowe zaczynają się łączyć ze sobą. U ich brzegów są morza płytkie. Opis: W karbonie (358,9–298,9 mln lat temu) po początkowym wzroście poziomu oceanu światowego rozpoczęła się głęboka i długotrwała regresja morza, która objęła perm i dolny trias. Początkowo obszary szelfowe były miejscem intensywnego rozwoju różnorodnej fauny - koralowców, ramienionogów, małżów, ślimaków, liliowców, mszywiołów i goniatytów. Nielicznie występowały trylobity. Wśród morskich kręgowców dominowały ryby chrzęstnoszkieletowe i kostnoszkieletowe, zaś płazy zasiedliły zróżnicowane środowiska lądowe. Ogromne zróżnicowanie (i rozmiary) uzyskały też owady. Pod koniec karbonu pojawiły się pierwsze gady. Regresja morza spowodowała stopniowe odsłanianie obszarów lądowych. Roślinność porastała podmokłe, zabagnione obszary przybrzeżne stref tropikalnych, z których stopniowo wycofywało się morze. Widłaki, skrzypy, paprocie nasienne osiągnęły największe w historii Ziemi rozmiary. Ich szczątki przekształciły się w złoża węgla. Na bardziej suchych siedliskach, w oddaleniu od brzegów mórz i rzek, rozwijały się prymitywne rośliny nagonasienne (nagozalążkowe) – kordaity - przodkowie dzisiejszych roślin szpilkowych. Procesy górotwórcze, związane z orogenezą hercyńską, przyczyniły się u schyłku karbonu do dalszej regresji morza z wnętrza kontynentów., 6. Na mapie świata obszary lądowe w znacznej mierze połączyły się ze sobą. U ich brzegów są morza płytkie, ale nie u wszystkich. Zarysy lądów przypominają kształty współczesnych kontynentów. Opis: W permie (298,9–251,9 mln lat temu) postępował proces regresji mórz zapoczątkowany w karbonie. Na przełomie permu i triasu globalny poziom mórz spadł znacznie poniżej dzisiejszego poziomu. Miało to wpływ na warunki rozwoju organizmów żywych, morskich i lądowych. W morzach żyły liczne otwornice, koralowce czteropromienne, mszywioły i glony liściaste. Płytkie wody zasiedlały też ramienionogi, małże, ślimaki, goniatyty (paleozoiczne amonity), ceratyty i szkarłupnie, głównie liliowce. Na przełomie permu i triasu, w okresie wielkiego wymierania, którego przyczyną była m.in. intensywna regresja morza, wyginęło ok. 80% gatunków bytujących w morzach (m.in. trylobity, niektórzy przedstawiciele szkarłupni, koralowce czteropromienne, denkowce i goniatyty). Z początkiem permu na lądach licznie występowały płazy, zwłaszcza labiryntodonty, których część wymarła u schyłku okresu. Ich nisze ekologiczne (głównie środowiska stepowe i półpustynne) zajęły gady lądowe. Pojawiły się terapsydy, od których wywodzą się bezpośredni przodkowie ssaków. Stopniowo zanikała też roślinność – głównie skrzypy drzewiaste, niektóre paprocie i kordaity. Ich miejsce zajmowały sagowce i drzewiaste rośliny nagonasienne (glosopterydy)., 7. Na mapie świata obszary lądowe w znacznej mierze połączyły się ze sobą. U ich brzegów są morza płytkie, ich powierzchnia kurczy się. Zarysy lądów przypominają kształty współczesnych kontynentów. Opis: We wczesnym triasie (251,902–201,3 mln lat temu) regresja mórz ustała. Rozpoczęła się transgresja, z którą związane było powstanie krótkotrwałych płytkich mórz epikontynentalnych. Trwała ona do późnego triasu, kiedy to morza wycofały się z większości poprzednio zajętych terenów. W morzach tego okresu żyły m.in. mięczaki (zwłaszcza amonity, które na początku okresu gwałtownie się rozwinęły), małże i ramienionogi. Wśród koralowców pojawiły się korale sześciopromienne, budujące rafy. W mikrofaunie dominowały otwornice bentoniczne i konodonty. Trias był także okresem intensywnego rozwoju glonów morskich (kokkolity i bruzdnice) charakterystycznych dla środowiska pelagicznego. W morzach pojawiły się także gady – początkowo plakodonty i notozaury, a później plezjozaury, ichtiozaury i żółwie. Natomiast lądy zasiedliły najstarsze żaby i krokodyle, które z czasem przystosowały się do środowiska morskiego. Z końcem triasu nastąpiło kolejne wielkie wymieranie - objęło ono częściowo małże i amonity oraz terapsydy (te, które przetrwały dały początek ssakom). Całkowicie wymarły m.in. konodonty, plakodonty, wiele gatunków plezjozaurów i ichtiozaurów, kotylozaury i płazy tarczogłowe. W roślinności dominowały paprocie, benetyty, sagowce, miłorzęby i gatunki szpilkowe, podczas gdy widłaki, skrzypy i kordaity stopniowo zanikały., 8. Na mapie świata lądy rozdzieliły się na trzy większe obszary. Gdzieniegdzie u brzegów są morza płytkie. Opis: W jurze (201,3–145 mln lat temu) następowała stopniowa transgresja morza, rozdzielona krótkotrwałymi, płytkimi regresjami. W morzach licznie występowały glony: zielenice i krasnorosty, a bezkręgowce były reprezentowane przez wszystkie znane dziś typy. Licznie występowały ramienionogi, szkarłupnie (jeżowce, liliowce), a z mięczaków małże, ślimaki i należące do głowonogów, belemnity i amonity oraz gąbki krzemionkowe budujące rafy na dnie płytkich mórz. Wśród ryb chrzęstnoszkieletowych pojawiły się m.in. zrosłogłowe oraz rekiny i płaszczki. W środowisku wodnym i lądowym grupą dominująca były gady - na lądach występowały roślinożerne i drapieżne dinozaury, latające pterozaury, a w morzach ichtiozaury i plezjozaury. Pod koniec jury z teropodów powstały ptaki (archeopteryks), pojawiły się traszki, salamandry i niewielkie ssaki. Wśród roślin dominowały nagonasienne, głównie szpilkowe i miłorzębowe, a maksimum rozwoju osiągnęły sagowce, benetyty oraz miłorzęby i paprocie., 9. Mapa świata przedstawia oddzielne lądy: Eurazję, Afrykę, Amerykę Północną, Amerykę Południową, Australię, Antarktydę. Wszystkie lądy oblewają morza płytkie. Opis: Okres kredy (145–66 mln lat temu) rozpoczął się intensywną transgresją morza, która trwała niemal przez cały okres. Poziom oceanu światowego był ponownie bardzo wysoki. Dopiero w późnej kredzie nastąpiła regresja morza, której towarzyszyło wyraźne ochłodzenie klimatu. W wyniku transgresji morza intensywny rozwój organizmów morskich, w tym m.in. jednokomórkowych planktonicznych glonów morskich, otwornic, mszywiołów, ramienionogów, głowonogów (głównie amonitów, które wymarły z końcem kredy), koralowców sześciopromiennych, mięczaków, szkarłupni, stawonogów (m.in. kraby, raki), ryb. Na lądach w dalszym ciągu dominowały dinozaury. Obok nich występowały niewielkie ssaki, Roślinność początkowo zbliżona była do jurajskiej - występowały benetyty, miłorzębowe, sagowce, którym towarzyszyły inne rośliny nagonasienne, np. szpilkowe oraz pojawiły się pierwsze rośliny okrytonasienne. Niektóre z nich występują także współcześnie (magnolia, platan, bluszcz, wierzba, buk, dąb, topola i in.). Pod koniec kredy nastąpił kolejny w dziejach okres wielkiego wymierania spowodowany jak się przypuszcza m.in. globalnym ochłodzeniem klimatu, które wywołało zlodowacenie i związaną z tym regresję morza. Wymarły amonity, belemnity, małże rudysty i inoceramy, nanoplankton wapienny, otwornice, mięczaki, wielkie gady lądowe i morskie., 10. Mapa świata przedstawia oddzielne lądy: Eurazję, Afrykę, Amerykę Północną, Amerykę Południową, Australię, Antarktydę. Lądy oblewają morza płytkie, ale nie u wszystkich brzegów. Opis: W paleogenie (66–23,03 mln lat temu ) poziom oceanu światowego obniżał się, choć występowały wielokrotne, ale krótkotrwałe transgresje i regresje morza. Transgresja, która wystąpiła na granicy paleocenu i eocenu związana była, jak się przypuszcza, ze znaczącym ociepleniem klimatu i zwiększeniem objętości wód oceanu światowe wskutek ich ogrzania. Spowodowało to masowe wymieranie głębokowodnego bentosu. Licznie natomiast występowały otwornice, kokkolity, małże oraz ślimaki. Powstały wyspecjalizowane formy ryb - iglicznie i pławikoniki (koniki morskie) oraz makrele, mieczniki, barrakudy, płastugi. W okresie tym nastąpił szybki rozwój ssaków, które przejęły nisze ekologiczne wymarłych dinozaurów uzyskując dominującą pozycję wśród fauny lądowej., 11. Mapa świata przedstawia lądy: Eurazję połączoną z Afrykę, Amerykę Północną nie połączoną jeszcze z Ameryką Południową, Australię, Antarktydę. Lądy oblewają morza płytkie, ale nie u wszystkich brzegów. Spora powierzchnia mórz płytkich jest między innymi pomiędzy Europą a Afryką, na północy Ameryki Północnej, przy wschodnim wybrzeżu Azji. Opis: W neogenie (23,03–2,58 mln lat temu) układ kontynentów i mórz był zbliżony do ich dzisiejszej pozycji. Na obu biegunach rozszerzały się trwałe pokrywy lodowe powodując wystąpienie pod koniec okresu pierwszej z serii zlodowaceń obecnej epoki lodowcowej. Morska fauna była zbliżona do obecnej, pojawiły się także pierwsze foki i nastąpił rozwój waleni. Na lądach trwała zaś ekspansja ptaków i ssaków, które przybierały wiele form, dostosowując się do różnych siedlisk. Ochłodzenie klimatu spowodowało zmiany w roślinności - roślin tropikalne ustąpiły miejsca gatunkom liściastym, a murawy zastąpiły lasy.