Kategorie oznaczeń elementów obwodu stosowanych na schematach

Liczba różnych elementów elementów obwodu umieszczanych na schematach jest ogromna. Dlatego celowe jest ich grupowanie w kategorie. Taką kategorię mogłyby stanowić - to przykład - źródła światła. Miałyby wtedy oznaczenia w postaci podobnych elementów graficznych, które różniłyby się szczegółami. Te szczegóły pozwalałyby odróżnić różne rodzaje źródła światła: żarowe, halogenowe, LED i inne.

Dziewięć kategorii oznaczeń

Zacznij od zabawy: przypisz angielskim nazwom dziewięciu kategorii nazwy polskie. Nie korzystaj ze słownika. Zapisz za to, ile czasu Ci to zajęło i ile masz trafnych przypisań. Następnie zapoznaj się z grafiką, wykonaj kolejne polecenia. Na końcu znajdziesz podobne zadanie - sprawdzisz, czy pójdzie Ci lepiej.

Polecenie 1
Rha46WbCu49Ma
zadanie interaktywne

Grafika Interaktywna

Poniższa grafika zawiera, oprócz wymienionych wcześniej dziewięciu kategorii, jeszcze dziesiątą: „Inne elementy”. W ten sposób dysponujesz zestawem najczęściej stosowanych symboli do oznaczania elementów obwodów elektrycznych. Są one wykorzystywane w oprogramowaniu typu CAD (ang: Computer Aided Design -  Projektowanie wspomagane komputerowo), które służy do projektowania różnych układów i systemów elektrycznych. Klikając w liczby w kółkach obok rysunku, obejrzysz opis danego zestawu elementów obwodu.

R2N0MB6YsAPSg
1. Źródła, podłączenia opis alternatywny
Źródło: Filip Dominec, domena publiczna.

Grafika interaktywna zawiera symboliczne oznaczenia elementów obwodu. Elementy te wymienione są w przedstawionej dalej liście.

  • Źródła, złącza (ang.: sources, connectors). Źródła napięcia (zwane także źródłami prądu, zasilaczami) dostarczają energię elektryczną lub wejściową informację do układów czy obwodów. Z kolei za pomocą różnych złączy przekazuje się energię i informację pomiędzy układami czy obwodami. Przykładem źródła (wtórnego) w domowej instalacji elektrycznej jest tzw. gniazdko, a odpowiadające mu złącze to tzw. wtyczka. Symbolem źródła może być na przykład kółko, które zawiera w sobie znak plus i minus, falkę lub strzałkę. Standardowo używa się też oznaczenia składającego się z dwóch równoległych kresek - jednej krótszej, a drugiej dłuższej. Większa kreska symbolizuje dodatni biegun źródła. Te pary kresek mogą być również wielokrotnie powtórzone po sobie.

  • Diody półprzewodnikowe (ang.: diodes). Elementy obwodu, które cechuje asymetryczny przebieg charakterystyki napięciowo‑prądowej. Opór elektryczny diody przy podłączeniu napięcia w tzw. kierunku przewodzenia jest znacznie mniejszy niż przy podłączeniu odwrotnym. Jednym z zastosowań diody jest przetwarzanie napięcia przemiennego w jednokierunkowe. Symbol diody w większości przypadków zawiera w sobie trójkąt. Przez jeden z wierzchołków tego trójkąta przechodzi kreska, która jest równoległa do przeciwległego boku i ma długość tego boku. Kreska ta wyznacza kierunek przepływu prądu.

  • Elementy liniowe (ang.: linear components). Do tej kategorii zaliczamy różnego rodzaju rezystory (tzw. oporniki) i potencjometry. Ich wyróżnikiem (i – siłą rzeczy – wspólną cechą) jest liniowy przebieg charakterystyki napięciowo‑prądowej. Opornik jest zwykle reprezentowany przez prostokąt.

  • Transformatory (ang.: transformers). Elementy obwodu, których zadaniem jest przetwarzanie (podwyższanie lub obniżanie) amplitudy napięcia. Spełniają w obwodach elektrycznych rolę analogiczną do maszyn prostych w mechanice, np. do dźwigni. Symbol transformatora zawiera przeważnie dwie równoległe do siebie spirale (ich kształt można uzyskać ustawiając wzdłuż jednej linii kilka stykających się ze sobą okręgów i wycinając dolne połowy tych okręgów), które reprezentują uzwojenia. Pomiędzy nimi znajduje się kreska.

  • Tranzystory (ang.: transistors). Niezmiernie szeroka klasa elementów, których wspólną cechą (ale nie wyróżnikiem) jest wyposażenie w trzy elektrody. Tranzystory służą do sterowania przepływem prądu oraz rozkładem napięć w układach elektrycznych, obwodach i ich fragmentach. Są podstawą dla funkcjonowania elementów logicznych. Symbol tranzystora składa się z okręgu. Wewnątrz tego okręgu znajduje się pionowy, wąski prostokąt. Z jednej strony prostokąta wychodzi jedna kreska, która biegnie na zewnątrz okręgu. Ta kreska reprezentuje bazę tranzystora. Z drugiej strony prostokąta wychodzą dwie kreski, również biegnące poza okrąg. Te dwie kreski reprezentują wyprowadzenia emitera i kolektora.

  • Elementy półprzewodnikowe (ang.: semiconductor devices). Taki element może być reprezentowany graficznie na przykład przez prostokąt, wewnątrz którego znajduje się numer elementu (określający jego funkcję).

  • Bramki logiczne (ang.: logic gates). Próbkują obecność napięcia (umowny stan „jedynka logiczna”) lub jego braku (umowny stan „zero logiczne”) na każdym ze swoich wejść. Na wyjściu podają napięcie odpowiadające (zgodnie z tą samą umową) wartości przypisanego bramce operatora logicznego. Najczęściej stosowane bramki odpowiadają operatorom koniunkcji (AND), negacji (NOT) i rozłącznej alternatywy (XOR). Symbole bramek logicznych mogą mieć bardzo różne kształty, w zależności od funkcji danej bramki. Na przykład bramka AND przypomina prostokąt, którego dłuższy bok zastąpiono połową okręgu (skierowaną wypukłą częścią na zewnątrz prostokąta). Charakterystyczną cechą reprezentacji graficznej bramek logicznych jest to, że po jednej stronie symbolu bramki znajduje się kilka kresek reprezentujących wejścia bramki, a po przeciwnej stronie znajduje się kreska reprezentująca wyjście.

  • Przełączniki mechaniczne (ang.: mechanical switches). Elementy pozwalające zamykać i otwierać obwód lub jego fragmenty (gałęzie). W domowej instalacji należą do nich tzw. kontakty ścienne do włączania i gaszenia świateł. Graficzna reprezentacja przełącznika składa się przeważnie z dwóch małych okręgów. Z jednego z tych okręgów wychodzi nachylona pod pewnym kątem kreska. Jest ona na tyle długa, że jej drugi koniec, po obrocie całej kreski, mógłby dotknąć drugiego okręgu. Okręgi reprezentują dwa punkty obwodu, które mogą być połączone ze sobą, natomiast kreska reprezentuje połączenie między tymi punktami, które kontrolowane jest przez przełącznik.

  • Lampy próżniowe (ang.: vacuum tubes). W czasach przed elementami półprzewodnikowymi, lampy były powszechnie stosowane do sterowania przepływem prądu. Dziś lampy mają zastosowania raczej niszowe, na przykład we wzmacniaczach audio wysokiej jakości. Symbolem lampy próżniowej jest kółko, lub rozciągnięte kółko, z którego - podobnie, jak w przypadku tranzystorów - wychodzą linie symbolizujące wyprowadzenia lampy.

Pamiętaj, że przedstawione w liście opisy są jedynie poglądowe. Zawierają najczęściej pojawiające się elementy w symbolicznych oznaczeniach wybranych elementów obwodu. Każde z tych oznaczeń może mieć jednak wiele wariantów i część szczegółów została w opisach pominięta.

Często występujące oznaczenia

Polecenie 2

W tabeli pokazano oznaczenia najczęściej używanych reprezentantów ośmiu kategorii (spośród dziesięciu omawianych w grafice). Na tej podstawie podpisz kategorię nieco uproszczoną jej nazwą.

RHYZOU9eLAcKa
Źródło: Politechnika Warszawska Wydział Fizyki, licencja: CC BY 4.0. https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.pl.
Polecenie 2
R1YZfMp4uq9Nh
Połącz w pary oznaczenia z odpowiadającymi im elementami. okrąg z falką Możliwe odpowiedzi: 1. tranzystor, 2. rezystor, 3. żródło, 4. dioda, 5. przełącznik, 6. transformator prostokąt Możliwe odpowiedzi: 1. tranzystor, 2. rezystor, 3. żródło, 4. dioda, 5. przełącznik, 6. transformator dwa małe okręgi, z jednego pod kątem wychodzi kreska Możliwe odpowiedzi: 1. tranzystor, 2. rezystor, 3. żródło, 4. dioda, 5. przełącznik, 6. transformator trójkąt z kreską przechodzącą przez wierzchołek Możliwe odpowiedzi: 1. tranzystor, 2. rezystor, 3. żródło, 4. dioda, 5. przełącznik, 6. transformator okrąg z trzema wychodzącymi z niego kreskami połączonymi z prostokątem w środku Możliwe odpowiedzi: 1. tranzystor, 2. rezystor, 3. żródło, 4. dioda, 5. przełącznik, 6. transformator dwie spirale z kreską między nimi Możliwe odpowiedzi: 1. tranzystor, 2. rezystor, 3. żródło, 4. dioda, 5. przełącznik, 6. transformator

Angielski nie jest trudny

Polecenie 3

Wykonaj to samo, co w poleceniu 2, ale tym razem po angielsku.

Rc8hvrDfEQOQq
zadanie interaktywne
Polecenie 3
R1EDRG1ulagXc
Połącz w pary oznaczenia z odpowiadającymi im elementami. okrąg z falką Możliwe odpowiedzi: 1. tranzystor, 2. rezystor, 3. żródło, 4. dioda, 5. przełącznik, 6. transformator prostokąt Możliwe odpowiedzi: 1. tranzystor, 2. rezystor, 3. żródło, 4. dioda, 5. przełącznik, 6. transformator dwa małe okręgi, z jednego pod kątem wychodzi kreska Możliwe odpowiedzi: 1. tranzystor, 2. rezystor, 3. żródło, 4. dioda, 5. przełącznik, 6. transformator trójkąt z kreską przechodzącą przez wierzchołek Możliwe odpowiedzi: 1. tranzystor, 2. rezystor, 3. żródło, 4. dioda, 5. przełącznik, 6. transformator okrąg z trzema wychodzącymi z niego kreskami połączonymi z prostokątem w środku Możliwe odpowiedzi: 1. tranzystor, 2. rezystor, 3. żródło, 4. dioda, 5. przełącznik, 6. transformator dwie spirale z kreską między nimi Możliwe odpowiedzi: 1. tranzystor, 2. rezystor, 3. żródło, 4. dioda, 5. przełącznik, 6. transformator
Polecenie 4

Możesz teraz wrócić do pierwszego polecenia i sprawdzić, czy uzyskasz lepszy wynik - więcej trafnych przypisań i krótszy czas wykonania.
Niezależnie od tego, sprawdź się w podobnym zadaniu, choć w nieco trudniejszej formie. Połącz w pary nazwy polskie i angielskie.

R1aCoAt3rBnmk
Sources, connectors Możliwe odpowiedzi: 1. źródła, złącza, 2. bramki logiczne, 3. diody półprzewodnikowe, 4. przełączniki mechaniczne, 5. elementy liniowe, 6. tranzystory, 7. elementy półprzewodnikowe, 8. lampy próżniowe, 9. transformatory Diodes (semiconductor) Możliwe odpowiedzi: 1. źródła, złącza, 2. bramki logiczne, 3. diody półprzewodnikowe, 4. przełączniki mechaniczne, 5. elementy liniowe, 6. tranzystory, 7. elementy półprzewodnikowe, 8. lampy próżniowe, 9. transformatory Linear components Możliwe odpowiedzi: 1. źródła, złącza, 2. bramki logiczne, 3. diody półprzewodnikowe, 4. przełączniki mechaniczne, 5. elementy liniowe, 6. tranzystory, 7. elementy półprzewodnikowe, 8. lampy próżniowe, 9. transformatory Transformers Możliwe odpowiedzi: 1. źródła, złącza, 2. bramki logiczne, 3. diody półprzewodnikowe, 4. przełączniki mechaniczne, 5. elementy liniowe, 6. tranzystory, 7. elementy półprzewodnikowe, 8. lampy próżniowe, 9. transformatory Transistors Możliwe odpowiedzi: 1. źródła, złącza, 2. bramki logiczne, 3. diody półprzewodnikowe, 4. przełączniki mechaniczne, 5. elementy liniowe, 6. tranzystory, 7. elementy półprzewodnikowe, 8. lampy próżniowe, 9. transformatory Semiconductor devices Możliwe odpowiedzi: 1. źródła, złącza, 2. bramki logiczne, 3. diody półprzewodnikowe, 4. przełączniki mechaniczne, 5. elementy liniowe, 6. tranzystory, 7. elementy półprzewodnikowe, 8. lampy próżniowe, 9. transformatory Basic logic blocks Możliwe odpowiedzi: 1. źródła, złącza, 2. bramki logiczne, 3. diody półprzewodnikowe, 4. przełączniki mechaniczne, 5. elementy liniowe, 6. tranzystory, 7. elementy półprzewodnikowe, 8. lampy próżniowe, 9. transformatory Mechanical switches Możliwe odpowiedzi: 1. źródła, złącza, 2. bramki logiczne, 3. diody półprzewodnikowe, 4. przełączniki mechaniczne, 5. elementy liniowe, 6. tranzystory, 7. elementy półprzewodnikowe, 8. lampy próżniowe, 9. transformatory Vacuum tubes Możliwe odpowiedzi: 1. źródła, złącza, 2. bramki logiczne, 3. diody półprzewodnikowe, 4. przełączniki mechaniczne, 5. elementy liniowe, 6. tranzystory, 7. elementy półprzewodnikowe, 8. lampy próżniowe, 9. transformatory