Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Wiesz już, jak powstają wielkie formy rzeźby den oceanicznych. Teraz określ ich rozmieszczenie. Wybrane formy zostały zaznaczone symbolami. Kiedy klikniesz w odpowiednie oznaczenie, wyświetli się krótka charakterystyka danej formy. Zapoznaj się z grafiką interaktywną i wykonaj polecenia.

Wiesz już, jak powstają wielkie formy rzeźby den oceanicznych. Teraz określ ich rozmieszczenie. Zapoznaj się z opisem grafiką interaktywną i wykonaj polecenia.

Polecenie 1

Określ prawidłowości w zakresie rozmieszczenia rowów, grzbietów i basenów śródoceanicznych.

R1bNFy28QpEQx
(Uzupełnij).
Polecenie 2

Porównaj cechy ukształtowania dna Oceanu Spokojnego, Atlantyckiego i Indyjskiego. Zwróć uwagę na przebieg grzbietów oceanicznych, głębokość i lokalizację rowów oceanicznych oraz wielkość i położenie basenów oceanicznych. Określ podobieństwa i różnice.

R1Ky4HzO1EqH5
(Uzupełnij).
Polecenie 3

Na podstawie poniższej grafiki interaktywnej dopisz po dwa przykłady rówów oceanicznych do danych miejsc ich występowania.

R1VX9pmFpYCfa1
R1OxXACg7Lnfs1
Grafika interaktywna przedstawia ukształtowanie powierzchni i dna morskiego na świecie. Kolorem granatowym zaznaczono wszelkie zbiorniki wodne. Obszary lądowe nizinne zaznaczono kolorem zielonym, a wyżyny i góry kolorami pomarańczowym i czerwonym. Wymieniono kolejno elementy ukształtowania powierzchni: Grzbiet Wschodniopacyficzny (Wzniesienie Wschodniopacyficzne) Rozległy grzbiet śródoceaniczny w dnie Oceanu Spokojnego. Oddziela płytę pacyficzną od płyty Nazca. Ukształtowanie powierzchni grzbietu jest urozmaicone – jego północna część (wzniesienie Albatros), ma charakter podwodnego płaskowyżu, występują także liczne, poprzeczne strefy rozłamu (m.in. Clarion, Clipperton, Galápagos, Challenger) z głębiami i krawędziami, doliny ryftowe wzdłuż osi grzbietu (zwłaszcza w środkowej i północnej części) oraz oddzielne podwodne góry. Długość grzbietu wynosi ok. 11 tys. km, szerokość ok. 1 tys. km. Wznosi się on na 1000–4000 m nad dnem sąsiadujących basenów. Nadwodne części grzbietu przekraczają 500 m nad poziomem oceanu (Wyspa Wielkanocna 539 m)., Grzbiet Śródatlantycki Grzbiet śródoceaniczny w dnie Oceanu Atlantyckiego. Oddziela płyty północnoamerykańską i południowoamerykańską od płyt eurazjatyckiej i afrykańskiej. Ciągnie się południkowo, w kształcie litery S, od Islandii na północy do Wyspy Bouveta na południu. Ma długość ok. 20 tys. km, szerokość 200–1200 km. Składa się z grzbietu Reykjanes (do strefy rozłamu Gibbsa), Grzbietu Północnoatlantyckiego (do głębi Romanche) i Grzbietu Południowoatlantyckiego. Powierzchnia grzbietu leży średnio na głębokości 2000 m. Szczytowe partie grzbietu wynurzają się nad powierzchnię oceanu jako wyspy: Islandia, Azory, São Paulo, Wyspa Wniebowstąpienia, grupa Tristan da Cunha, Gough, Wyspa Bouveta. Charakterystyczną formą rzeźby Grzbietu Śródatlantyckiego jest ciągnąca się południkowo, środkiem najwyższych partii, dolina ryftowa o szerokości 28–55 km i względnej głębokości ok. 2000 m; dno doliny ryftowej jest strefą aktywnej działalności wulkanicznej i sejsmicznej., Grzbiet Północnoatlantycki Grzbiet śródoceaniczny w dnie Oceanu Atlantyckiego. Jest częścią Grzbietu Środkowoatlantyckiego. Oddziela płytę północnoamerykańską od płyty euroazjatyckiej. Ciągnie się na długości ponad 8 tys. km, od Islandii po Krawędź Romanche, a jego maksymalna szerokość sięga 1500 km. Minimalna głębokość zalegania grzbietu pod powierzchnią wody wynosi 128 m. Najwyższe szczyty wznoszą się ponad powierzchnię oceanu jako wyspy – Islandia, Azory; kulminację stanowi szczyt Pico – 2351 m. Grzbiet jest rozcięty przez wiele poprzecznych uskoków, a dno doliny ryftowej jest strefą aktywnej działalności wulkanicznej i sejsmicznej., Grzbiet Południowoatlantycki Grzbiet śródoceaniczny w dnie Oceanu Atlantyckiego. Jest częścią Grzbietu Środkowoatlantyckiego. Oddziela płytę południowoamerykańską od płyty afrykańskiej. Ciągnie się na długości blisko 10 tys. km od Krawędzi Romanche na północy po Wyspę Bouveta na południu. Powierzchnia grzbietu, silnie rozcięta poprzecznymi uskokami, zalega 1800–3400 m pod powierzchnią wody. Na zboczach grzbietu znajduje się wiele podwodnych wulkanów. Niektóre szczyty tworzą wyspy wulkaniczne – Wyspa Wniebowstąpienia, grupa Tristan da Cunha, Święta Helena, Gough, Wyspa Bouveta. Grzbiet Afrykańsko-Antarktyczny Grzbiet śródoceaniczny w dnie Oceanu Indyjskiego. Oddziela płytę afrykańską od płyty antarktycznej. Ciągnie się na długości 3000 km i przebiega z zachodu na wschód, gdzie przechodzi w płaskowyż wulkaniczny Crozeta. Maksymalna szerokość wynosi 450 km. Powierzchnia grzbietu zalega średnio na głębokości 3000–4000 m pod poziomem wód oceanicznych. Tylko w najwyższej części wysokie szczyty podwodnych gór występują na mniejszej głębokości – do 315 m na wschodzie i 413 m na zachodzie., Grzbiet Zachodnioindyjski Grzbiet śródoceaniczny w zachodniej części dna Oceanu Indyjskiego. Oddziela płytę afrykańską od płyty antarktycznej. Ciągnie się na długości 3800 km, od Grzbietu Afrykańsko-Antarktycznego do środka oceanu. Kulminacje grzbietu występują na głębokości 250 m pod poziomem wód oceanicznych. Środkiem grzbietu ciągnie się dolina ryftowa. Grzbiet przecinają liczne poprzeczne rozłamy. Jest on obszarem wysokiej aktywności sejsmicznej. Grzbiet Środkowoindyjski Grzbiet śródoceaniczny w środkowej części dna Oceanu Indyjskiego. Oddziela płytę afrykańską od płyty indyjskiej. Ciągnie się w kierunku południowo-wschodnim, od strefy rozłamu Rodrigues (na wschód od wyspy Mauritius) do strefy rozłamu Amsterdam (na południowy wschód od wyspy Amsterdam). Długość grzbietu wynosi 2300 km, szerokość 800–900 km. Powierzchnia grzbietu leży na głębokości 1145–3000 m. Przecinają go liczne poprzeczne strefy rozłamu ze znacznymi głębiami (największa — 4315 m w części środkowej). Dolina ryftowa ma nieregularny kształt. Jest to obszar aktywnej działalności wulkanicznej i sejsmicznej. Grzbiet Australijsko-Antarktyczny Grzbiet śródoceaniczny przecinający południowo-wschodnią część Oceanu Indyjskiego, północną Oceanu Południowego i południowo-zachodnią Spokojnego. Oddziela płytę australijską od płyty antarktycznej. Grzbiet ma długość 6000–6500 km, średnia szerokość wynosi 500–550 km, a maksymalna 800 km. Kulminacje grzbietu występują na głębokości 1145 m pod poziomem wód oceanicznych. Najwyższe szczyty (1648 i 1689 m) występują we wschodniej części grzbietu. Grzbiet Pacyficzno-Antarktyczny (Południowopacyficzny) Grzbiet śródoceaniczny położony w południowej części Oceanu Spokojnego. Oddziela płytę pacyficzną od płyty antarktycznej. Całkowita długość wynosi 4100–4300 km, średnia szerokość 500–1000 km, maksymalna do 1500 km. Powierzchnia grzbietu zalega średnio 2500–3000 m pod poziomem wód oceanicznych, kulminacje występują na głębokości 878 m. Zbocza są łagodne. Główną cechą odróżniającą go od innych grzbietów jest stosunkowo duża szerokość, mniej rozcięta i mniej wyraźnie zaznaczona strefa ryftowa. W jego budowie ważną rolę odgrywa strefa uskoków przecinających grzbiet na osobne segmenty i zapewniająca swobodną penetrację zimnych wód dennych z południa do basenów położonych na północy. Rów Jawajski (Sundajski) Rów oceaniczny położony we wschodniej części dna Oceanu Indyjskiego. Ciągnie się łukiem z północnego zachodu na południowy wschód, wzdłuż stoku kontynentalnego Archipelagu Malajskiego. Ma długość 4500 km, szerokość do 28 km, głębokość do 7729 m (na południe od wyspy Jawa). Jest najgłębszym rowem w Oceanie Indyjskim. Rów Tonga Rów oceaniczny w południowo-zachodniej części dna Oceanu Spokojnego, między wyspami Tonga a Basenem Południowopacyficznym. Ciągnie się od wysp Samoa w kierunku południowym, po wschodniej stronie wysp Tonga. Na południu łączy się z rowem Kermadec. Długość rowu wynosi 1400 km, średnia szerokość 55 km, głębokość do 10 882 m (największa głębokość w oceanie światowym na półkuli południowej). Rów Mariański Rów oceaniczny w zachodniej części dna Oceanu Spokojnego, uznawany za najgłębszy na Ziemi. Ciągnie się łukiem w zachodniej części Basenu Wschodniomariańskiego, na wschód i południe od Marianów. Wchodzi w skład systemu rowów oceanicznych tworzących zachodnie obrzeżenie płyty pacyficznej. Jest miejscem, gdzie ścierają się dwie płyty: pacyficzna i filipińska. Ma długość 2550 km, średnią szerokość 70 km, głębokość do 11 022 m (w głębi Witiaź) lub 11 034 m (w głębi Challenger). Rów Filipiński Rów oceaniczny w dnie Oceanu Spokojnego, w południowo-zachodniej części Morza Filipińskiego. Ciągnie się z północy na południe wzdłuż wschodnich wybrzeży Archipelagu Filipińskiego. Ma długość 1330 km, średnią szerokość 60 km, głębokość do 10 497 m, w głębi Cape Johnson (wg części źródeł 10 540 m w głębi Galathea, 10 830 m w głębi Emden). Rów Japoński Rów oceaniczny w północno-zachodniej części dna Oceanu Spokojnego o długości 680 km, średniej szerokości 100 km, głębokości do 8412 m (wg części danych do 10 374 m, w głębi Ramapo). Ciągnie się z północy na południe, od wyspy Hokkaido wzdłuż wschodnich wybrzeży Honsiu. Rów Aleucki Rów oceaniczny w północnej części dna Oceanu Spokojnego. Ciągnie się na długości 3800 km od Wysp Komandorskich, wzdłuż południowych wybrzeży Aleutów i półwyspu Alaska, do Zatoki Alaska. Ma średnią szerokość 50 km, głębokość do 7822 m, występującą na południowy wschód od Wysp Bliskich. Rów Środkowoamerykański Rów oceaniczny we wschodniej, przyrównikowej części dna Oceanu Spokojnego, u zachodnich wybrzeży Ameryki Środkowej. Ma długość 2600 km, głębokość do 6662 m. Północna część Rowu Środkowoamerykańskiego nosi nazwę rowu Acapulco (głębokość do 5450 m), część południowa — Rowu Gwatemalskiego (głębokość do 6662 m). Rów Peruwiańsko-Chilijski (Atakamski) Rów oceaniczny we wschodniej części dna Oceanu Spokojnego. Ma długość ok. 5900 km, szerokość do 100 km, głębokość do 8066 m, na zachód od Antofagasty w Chile. Między szczytem Aconcagua a najbliższym punktem w dnie Rowu Atakamskiego występuje największa deniwelacja na Ziemi — ok. 13,2 tys. m. Jest aktywny sejsmicznie. Rów Atakamski dzieli się na Rów Peruwiański i Rów Chilijski. Rów Portorykański (Puerto Rico) Rów oceaniczny w zachodniej części Oceanu Atlantyckiego. Rozciąga się wzdłuż północnych brzegów Antyli na długości ok. 1550 km i szerokości 120 km. Jego głębokość wynosi 9219 m (głębia Milwaukee). Jest najgłębszym rowem w Atlantyku. Rów Sandwich Południowy Rów oceaniczny w południowej części Oceanu Atlantyckiego leżący ok. 100 km po wschodniej stronie Wysp Sandwich Południowy. Największa głębokość 8428 m występuje na północny zachód od Wyspy Zawadowskiego. Jest najgłębszym rowem na południowym Atlantyku i drugim co do głębokości po Rowie Portorykańskim na Oceanie Atlantyckim. Basen Północnozachodni Basen oceaniczny w dnie Oceanu Spokojnego położony między Japonią, Kurylami a Grzbietem Cesarskim o średniej głębokości ok. 6000 m, maksymalnej 6671 m. Ukształtowanie dna basenu jest urozmaicone, występują liczne góry i wulkany podmorskie oraz rowy oceaniczne. Basen Północnowschodni Największy i najgłębszy basen spośród wszystkich basenów oceanicznych położony w północno-wschodniej części Oceanu Spokojnego, między wyspami Line, grzbietami Hawajskim i Cesarskim, Aleutami, stokami kontynentalnymi Ameryki Północnej oraz wzniesieniami Albatros i Wschodniopacyficznym. Przeciętna głębokość 4500–5500 m, maksymalna 7168 m (w części północno-zachodniej). Ukształtowanie dna basenu jest urozmaicone, występują liczne wyniesienia, góry i wulkany podmorskie, a w stokach kontynentalnych kaniony. Charakterystyczne dla ukształtowania dna są przebiegające równoleżnikowo długie krawędzie w strefach rozłamu Wzniesienia Wschodniopacyficznego: Galápagos, Clipperton, Clarión, Molokai, Murray, Mendocino. Od północy basen ogranicza oceaniczny Rów Aleucki. Basen Środkowopacyficzny Basen oceaniczny na dnie Oceanu Spokojnego, położony między wyspami Line, Cooka, Lagunowymi, Gilberta i Marshalla oraz Grzbietem Środkowopacyficznym. Jego głębokość w pobliżu wysp Feniks sięga 7599 m. Ukształtowanie dna basenu jest urozmaicone, występują liczne góry podwodne, z najwyższą, usytuowaną centralnie Górą Wildera (szczyt na głębokości 5 m). Basen Południowopacyficzny Rozległy i głęboki basen oceaniczny w południowo-zachodniej części dna Oceanu Spokojnego położony między łukami wysp Nowej Zelandii, Kermadec i Tonga na zachodzie, Wzniesieniem Wschodniopacyficznym na wschodzie, Wyspami Towarzystwa i Tuamotu na północy i Wzniesieniem Południowopacyficznym na południu. Ukształtowanie dna basenu jest urozmaicone, występują liczne wyniesienia, góry podwodne i wulkany. W zachodniej części leżą głębokie rowy oceaniczne Kermadec i Tonga. Przeciętna głębokość basenu zawiera się w przedziale 4500–6000 m, maksymalna sięga 10882 m (w rowie Tonga). Basen Bellingshausena (Pacyficzno-Antarktyczny) Basen oceaniczny położony w dnie Oceanu Spokojnego, między grzbietami śródoceanicznymi a Ameryką Południowa i Antarktydą. Jest to rozległa równina abisalna z pojedynczymi górami podmorskimi. Głębokość basenu dochodzi do 5399 m. Basen Argentyński Rozległy basen oceaniczny położony w południowo-zachodniej części dna Oceanu Atlantyckiego, między stokiem kontynentalnym Ameryki Południowej a Grzbietem Śródatlantyckim na południe od podmorskiego wzniesienia Rio Grande. Ukształtowanie dna basenu jest urozmaicone, występują liczne podmorskie góry wulkaniczne. Przeciętna głębokość basenu 5000–5500 m, maksymalna 6681 m (w południowej jego części). Basen Brazylijski Basen oceaniczny położony w zachodniej części dna Oceanu Atlantyckiego, między stokiem kontynentalnym Ameryki Południowej a Grzbietem Śródatlantyckim. Od południa ograniczony jest podmorskim wzniesieniem Rio Grande. Ukształtowanie dna basenu jest urozmaicone, występują liczne podmorskie góry wulkaniczne. Powierzchnia basenu wynosi ok. 11 mln km2, przeciętna głębokość 5000–5500 m, a maksymalna 6697 m (w części północnej). Basen Północnoamerykański Basen oceaniczny położony w północno-zachodniej części dna Oceanu Atlantyckiego. Jego przeciętna głębokość wynosi 5000–6000 m, maksymalna 6995 m (na południowy wschód od Bermudów). Ukształtowanie dna basenu jest urozmaicone – w części północnej występują góry podmorskie (Góry Nowej Anglii), w amerykańskim stoku kontynentalnym liczne kaniony podmorskie, zaś na południu rów oceaniczny Puerto Rico (najgłębszy w dnie Oceanu Atlantyckiego). Basen Kanaryjski Basen oceaniczny w dnie Oceanu Atlantyckiego położony między Grzbietem Śródatlantyckim a stokiem kontynentalnym północno-zachodniej Afryki. Ma charakter równiny abisalnej. Jego głębokość sięga 6750 m. Basen Angolski Basen oceaniczny położony w południowo-wschodniej części dna Oceanu Atlantyckiego, między śródoceanicznym Grzbietem Południowoatlantyckim a stokiem kontynentalnej Afryki. Jego przeciętna głębokość wynosi 4000–5000 m, maksymalna 6260 m. Ukształtowanie dna basenu jest urozmaicone, występują liczne podmorskie góry wulkaniczne – jedna z nich wznosi się ponad powierzchnię wody, tworząc Wyspę Świętej Heleny. W części północno-wschodniej basenu znajduje się rozległy stożek napływowy rzeki Kongo. Basen Afrykańsko-Antarktyczny Rozległy basen oceaniczny położony w południowej części dna Oceanu Atlantyckiego i południowo-zachodniej dna Oceanu Indyjskiego między Antarktydą a podwodnym Grzbietem Afrykańsko-Antarktycznym. Długość basenu wynosi 6200 km, szerokość 1500 km, przeciętna głębokość 4000–5000 m, a maksymalna 6972 m (na południe od Wysp Księcia Edwarda). Dno zajmują rozległe abisalne równiny Weddella i Enderby. Ukształtowanie dna części środkowej jest bardziej urozmaicone, występują liczne góry podmorskie, o wysokości 4000 m. Basen Środkowoindyjski Największy basen oceaniczny w dnie Oceanu Indyjskiego, położony między stokiem kontynentalnym Azji Południowej a grzbietami: Wschodnioindyjskim, Środkowoindyjskim i Malediwskim. Jego przeciętna głębokość wynosi 3500–5500 m, maksymalna 6639 m (w południowej części). Ukształtowanie dna basenu jest bardzo urozmaicone – w Zatoce Bengalskiej występuje wielki stożek napływowy Gangesu, na południe od Cejlonu, na głębokości 4000–4500 m, rozległa równina abisalna, w części zachodniej rów podwodny Czagos (głębokość 5431 m), w części środkowej podwodna Góra Nikitina (wierzchołek na głębokości 847 m), na południu liczne strefy rozłamu Grzbietu Środkowoindyjskiego. Basen Zachodnioaustralijski Basen oceaniczny we wschodniej części dna Oceanu Indyjskiego położony między Grzbietem Wschodnioindyjskim na zachodzie a stokami kontynentalnymi Archipelagu Malajskiego na północnym wschodzie i Australii na południowym wschodzie. Jego przeciętna głębokość wynosi 5000–6000 m, maksymalna 6716 m w części środkowej. Ukształtowanie dna basenu jest urozmaicone, występują liczne podwodne góry (najwyższe wznoszą się nad oceanem, m.in. jako Wyspy Kokosowe i Wyspa Bożego Narodzenia), grzbiety (m.in. Investigator i East Indiaman) i masywy pochodzenia lądowego (m.in. płaskowyże Broken i Cuviera). U podnóża malajskiego stoku kontynentalnego ciągnie się oceaniczny Rów Jawajski (głębokość 7729 m) a u podnóża Grzbietu Wschodnioindyjskiego Rów Wschodnioindyjski (głębokość 6335 m). W obrębie wyróżnia się mniejsze, podrzędne baseny oceaniczne: Kokosowy na północy, Północnoaustralijski na wschodzie Perth (Basin Naturaliste) na południu. Basen Crozeta Basen oceaniczny położony w środkowej części dna Oceanu Indyjskiego, na północ od Wysp Crozeta i Kerguelena, między grzbietami śródoceanicznymi Zachodnioindyjskim i Środkowoindyjskim. Jego głębokość sięga 5626 m. W dnie basenu występują liczne krawędzie stref rozłamu. Basen Australijsko-Antarktyczny Rozległy basen oceaniczny położony w południowo-wschodniej części dna Oceanu Indyjskiego. Jego przeciętna głębokość wynosi 4000–4800 m, maksymalna 6089 m. W części środkowej basenu przebiega pasmo gór podmorskich wznoszących się do ok. 3700 m nad jego dnem.
Ukształtowanie powierzchni i dna morskiego na świecie
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., tekst w panelach oprac. na podstawie Encyklopedii PWN, licencja: CC BY-SA 3.0.