Mapa świata ilustruje czynniki wpływające na powstawanie jezior. Kontynenty są zaznaczone czarnym konturem, mają kolor biały, a na ich tle znajdują się niebieskie rzeki i morza. Na mapie widnieje sieć południków i równoleżników. Na mapie zaznaczone są następujące cyfry: 1. Wielkie Jeziora Amerykańskie (Górne, Huron, Michigan, Erie, Ontario) Cały system Wielkich Jezior powstał w wyniku topnienia lodowców. Według naukowców pierwotne misy jeziorne powstały podczas aktywności tektonicznej, a 25–30 tysięcy lat temu, kiedy zaczęły topnieć lodowce pokrywające tę część kontynentu amerykańskiego, pogłębione misy wypełniły się wodą. Lustra wody w poszczególnych jeziorach położone są na różnych wysokościach, przy czym np. różnica między poziomem wody Jeziora Górnego i jeziora Ontario wynosi 108 m. Jeziora te są największym zbiornikiem słodkiej wody na Ziemi. Są połączone rzekami i kanałami, dlatego woda zdaje się przepływać z jednego do drugiego. 2. Wielkie Jeziora Afrykańskie Nazwa używana w stosunku do skupiska jezior w Afryce Wschodniej, które wypełniają tektoniczne zagłębienia Wielkich Rowów Afrykańskich. Należą do nich jeziora: Alberta, Edwarda, Kiwu, Tanganika, Wiktorii, Malawi (Niasa). Część jezior połączona jest rzekami, a dodatkowo zasilane są opadami w porach deszczowych. 3 Wielkie Rowy Afrykańskie powstały ok. 20 mln lat temu. Ich charakterystycznym elementem są strome zbocza i dna częściowo wypełnione jeziorami. Rowy powstały na skutek oddalania się płyty afrykańskiej od płyty arabskiej i somalijskiej, co prowadzi do powolnego (natomiast bardzo szybkiego w skali czasu geologicznego) oddzielania się cypla wschodniej Afryki z Wyżyną Wschodnioafrykańską od większej części kontynentu afrykańskiego. 4, 3. Morze Kaspijskie, Jezioro Aralskie Jeziora w klimacie kontynentalnym suchym i skrajnie suchym, na obszarach bezodpływowych (np. do Morza Kaspijskiego wpływa wiele rzek, m.in. Wołga, Kuma, Ural, a żadna z rzek z niego nie wypływa). Są to przykłady jezior słonych, reliktowych, które stanowią pozostałość po dawnych zbiornikach morskich. Powstawanie jezior reliktowych przypisuje się procesom wypiętrzającym lub obniżeniom poziomu morza, które powodują odcięcie np. od oceanu lub podział dawnych mórz, które stają się jeziorami. Wskutek obecnych zmian klimatu poziom wód Morza Kaspijskiego może w ciągu stulecia opaść aż o 9–18 m. Wpłynie to nie tylko na ekosystem, ale również na gospodarkę kilku państw. Wpływ gospodarki człowieka widoczny jest wyraźnie w przypadku jeziora Aralskiego, które kiedyś zasilane było przez dwie rzeki – Amu-Darię i Syr-Darię. Wody tych potężnych rzek przekierowano na obszary pustyń Kyzył-Kum i Kara-kum, gdzie nawadniają pola uprawy bawełny. W efekcie Jezioro Aralskie, stanowiące wcześniej miejsce ujścia obu rzek, pozbawione naturalnego zasilania w wodę zaczęło wysychać i ulegać biodegradacji. Jezioro Aralskie, 4. Jeziora południowej Szwecji i Finlandii Są to przeważnie jeziora polodowcowe. Powstały w wyniku działalności ostatniego lądolodu skandynawskiego i wód polodowcowych. Wyróżnia się tutaj jeziora rynnowe, morenowe oraz oczka polodowcowe. Największe jeziora powstały w wyniku ruchów skorupy ziemskiej, tworzących wielkie zagłębienia i obniżenia, przemodelowane następnie przez lądolód. Zagłębienia te zostały wypełnione wodą z topniejącego lądolodu. Na terenie Szwecji znajduje się niemal 100 tys. jezior. Największe jezioro Szwecji – Wener – to trzecie co do wielkości jezioro Europy. Wpada do niego 30 rzek – obok opadów to duże źródło wody dla tego słodkowodnego jeziora. Drugim jeziorem Szwecji (co do wielkości) jest Wetter – jezioro na południu kraju, położone w zapadlisku tektonicznym. Znajduje się na wysokości 88 m n.p.m., a jego maksymalna głębokość sięga 128 m – dno jeziora stanowi zatem kryptodepresję. Na terytorium Finlandii znajduje się pojezierze złożone z około 55 tysięcy jezior, a w całym kraju występuje ich 187 888 – to najwięcej na świecie, jeżeli chodzi o liczbę jezior w danym kraju. Fińskie jeziora są ze sobą połączone siecią kanałów, które oplatają niemal cały kraj. Obecnie głównie opady, roztopy i rzeki zasilają jeziora tej części Skandynawii. 7, 5. Eyre Unikalne okresowe, słone jezioro Australii, położone na obszarze bezodpływowym. Znajduje się ono około piętnastu metrów poniżej poziomu morza – jest to najniższy punkt kontynentu. Misa jeziora ma pochodzenie tektoniczne. Podczas suszy jezioro przypomina pustynię solną. Ze względu na fakt, że takie okresy są dość częstym zjawiskiem w tym miejscu, w pobliżu jeziora prawie nie występują rośliny i zwierzęta. Podczas pory deszczowej jezioro staje się największym na kontynencie zbiornikiem wodnym (jednak to nie trwa długo). Jezioro to nazywane jest znikającym jeziorem. Ten niezwykły proces znikania zawdzięcza warunkom atmosferycznym. W porze suchej prawie całkowicie zanika, by za jakiś czas pojawić się na nowo. 8Kompozytowe zdjęcie satelitarne jeziora Eyre, 6. Bolsena Jezioro wulkaniczne, kraterowe. Powstało ok. 370 000 lat temu, ma powierzchnię około 114 km². W najgłębszym punkcie jezioro ma 146 metrów głębokości. Jezioro zasilane jest głównie wodą deszczową i podziemnymi źródłami, jest połączone z Morzem Tyrreńskim poprzez rzekę Marta. W pobliżu występują naturalne termy, w których temperatura wody waha się od około 40 do 600°C. Wodę cechuje duża zawartość siarki – to z tego powodu termy mają charakterystyczny zapach zgniłych jaj. 9, 7. Jeziora Syberii Wieczna zmarzlina, która występuje na Syberii, to skuty lodem grunt, którego grubość w niektórych miejscach przekracza pół kilometra. Globalne ocieplenie klimatu powoduje jej rozmarzanie. Póki ziemia była zamarznięta (twarda), woda zbierająca się na powierzchni nie mogła wsiąkać – dzięki temu powstawały jeziora oraz bagna. Teraz te wody znikają, ponieważ odtajały grunt zaczyna przepuszczać wodę – np. jeziora „wsiąkają”. 10. Tundra w pobliżu Dudinki. Najważniejszym jeziorem Syberii jest jednak najgłębsze jezioro na Ziemi – Bajkał. Jest to jezioro tektoniczne, dla miejscowych – święte. Jezioro Bajkał jest najstarszym jeziorem na świecie, liczy sobie 25 mln lat – jest o ok. 23 mln lat starsze od Tanganiki. Jest najgłębszą kryptodepresją, o ogromnej pojemności misy – jego wody stanowią 20% światowych zasobów krystalicznie czystej wody pitnej. Do Bajkału wpływa wiele rzek, a wypływa tylko jedna – Angara. 11, 8. Starorzecza (jeziora zakolowe) Amazonii Długość nieuregulowanych rzek zmienia się ciągle, szczególnie po częstych powodziach: stare zakola koryt rzecznych (meandry) zostają odcięte jako starorzecza. Większość jezior w dorzeczu Amazonki jest właśnie starorzeczami. Są one przeważnie niewielkie i płytkie, zarastają roślinnością i mogą zanikać w wyniku nagromadzenia osadów i mułów. Rzeki (np. Amazonka) na długich odcinkach płyną kilkoma ramionami o różnej długości, które zmieniają się na przestrzeni lat. Zmiany wspomagają ulewne deszcze zenitalne, które występują w strefie klimatów równikowych. 12, 9. Jeziora przybrzeżne, np. Łebsko Łebsko to płytkie jezioro, które kiedyś było zatoką morską, a teraz zostało oddzielone od morza barierą piaszczystą, mierzeją. Łebsko jest jeziorem przepływowym – przepływa przez nie rzeka Łeba uchodząca do Morza Bałtyckiego. Wnosi ona do jeziora 11 m³ wody na sekundę. Łebsko jest zbiornikiem słonawowodnym – za sprawą krótkiego odcinka ujściowego rzeki między jeziorem a morzem, w jeziorze dochodzi do okresowego napływu wód słonych z Bałtyku. W czasie tego zjawiska zasolenie jeziora może dochodzić do 3‰. Występują także zmiany poziomu lustra wody w jeziorze oraz w odcinku ujściowym Łeby – powodują je głównie zmiany poziomu lustra wody w Bałtyku.