• RFN (Republika Federalna Niemiec)
  Republika Federalna Niemiec (Niemcy Zachodnie) funkcjonowała w latach 1949‑1990. Została utworzona z trzech stref okupacyjnych: brytyjskiej, amerykańskiej i francuskiej (tzw. Trizonii). Stolicą tego kraju było Bonn. W okresie zimnej wojny Niemcy Zachodnie były częścią bloku zachodniego. Obecne Niemcy swoją wysoką pozycję gospodarczą zawdzięczają rozwojowi Niemiec Zachodnich w drugiej połowie XX w. podczas Wirtschaftswunder (cudu gospodarczego) lat 50. XX wieku, kiedy Niemcy Zachodnie odbudowały się z ogromnego zniszczenia dokonanego w czasie II wojny światowej. Pierwszy kanclerz Konrad Adenauer, który pełnił urząd do 1963 r., dążył do współpracy kraju z NATO, a następnie ze Wspólnotą Europejską.

• NRD (Niemiecka Republika Demokratyczna)
  Na terenie radzieckiej strefy okupacyjnej w 1949 r. powstały Niemcy Wschodnie (Niemiecka Republika Demokratyczna) ze stolicą w Berlinie Wschodnim. Były one częścią bloku wschodniego, ponieważ stanowiły jedno z satelickich państw ZSRR. Wprowadzono tam system polityczny i społeczny oparty na wzorcu radzieckim. Obowiązywał ustrój socjalistyczny. Strefa radziecka otaczała Berlin Zachodni, ale go nie obejmowała – w rezultacie Berlin Zachodni pozostawał poza jurysdykcją NRD. Siły radzieckie pozostały w tym kraju przez całą zimną wojnę.

Rd5MRzWbdhpRg

Zdjęcie przedstawia fragment mapy. W miejscu obecnych Niemiec po lewej stronie jest obszar oznaczony jako A, a po prawej B.

Od 1993 r. funkcjonują dwa samodzielne państwa: Czechy i Słowacja, które powstały w wyniku rozpadu Czechosłowacji. Po II wojnie światowej Polska od południa graniczyła z Czechosłowacją (która istniała od 1918 r.). Kraj ten również należał do bloku wschodniego. Władzę przejęli tam komuniści, tworząc Socjalistyczną Republikę Czechosłowacką.
Okres stalinowski zakończył się w Czechosłowacji w 1960 r. Wówczas nastała delikatna odwilż, którą zakończyła Praska Wiosna. Reformy z tego okresu spowodowały interwencję wojsk Układu Warszawskiego w 1968 r. i przywrócenie do władzy komunistów. Jedyną niewycofaną reformą tego okresu było wprowadzenie podziału kraju na dwie republiki – Czeską Republikę Socjalistyczną oraz Słowacką Republikę Socjalistyczną. Utworzono odrębne parlamenty dla obu tych państw. Pod koniec lat 70. XX w. powstała w Czechosłowacji organizacja opozycyjna Karta 77, do której należał między innymi Václav Havel. Ugrupowanie to przyczyniło się w dużej mierze do obalenia komunizmu w Czechosłowacji w 1989 r. Wtedy to prezydent Gustáv Husák został odsunięty od stanowiska, a na jego miejsce powołano członka Karty 77 – pisarza Václava Havla.

• Czechy (Republika Czeska)
  Kraj ten składa się z trzech historycznych krain: Czech właściwych, Moraw i czeskiej części Śląska. Jest to kraj jednolity narodowościowo, będący republiką parlamentarną o ustroju demokratycznym. Czechy wykazują relatywnie mały stopień nierówności w dochodach pomiędzy najbogatszymi i najbiedniejszymi obywatelami oraz stosunkowo zrównoważoną redystrybucją majątku. Pod względem poziomu rozwoju gospodarczego Czechy są jednym z liderów wśród państw byłego bloku wschodniego. Wpłynęły na to szybko przeprowadzone reformy rynkowe i znaczne inwestycje kapitału zagranicznego.

• Słowacja (Republika Słowacka) 
  Kraj ten jest również republiką demokratyczną. W porównaniu z innymi państwami europejskimi jest to kraj o krótkiej państwowości, ponieważ zaczął w pełni funkcjonować dopiero od 1993 r., w wyniku podziału Czechosłowacji. Wcześniej bardzo długo był częścią Węgier, Austro‑Węgier, a później Czechosłowacji.  Rozpad Czechosłowacji źle wpłynął na gospodarkę tego kraju, ponieważ większość zakładów przemysłowych tam zlokalizowanych pracowała w oparciu o surowce importowane z ZSRR. Wytwarzano z nich głównie półprodukty, które podlegały dalszej obróbce w części czeskiej. Po wielu latach odbudowy Słowacja powoli wychodzi z kryzysu gospodarczego. Główną rolę w strukturze zatrudnienia odgrywają tam usługi, zwłaszcza turystyka.

W 1917 r. w wyniku rewolucji październikowej powstało państwo o ustroju opartym na władzy robotników i chłopów, które od 1922 (I Zjazd Rad) do 1991 r. (powołanie Wspólnoty Państw Niepodległych) nosiło nazwę Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). Na początku panowała tam dyktatura monopartyjna, do śmierci Stalina - totalitaryzm, a następnie ustrój autorytarny.

Główne przyczyny rozpadu ZSRR w 1991 r.:

• ówczesne granice zostały ukształtowane przede wszystkim w wyniku ustaleń USA, Wielkiej Brytanii i ZSRR, jednak ich przebieg nie uwzględniał woli większości obywateli państw, które znalazły się w strefie wpływów ZSRR,

• kryzys polityczno‑ekonomiczny w państwach o gospodarce centralnie planowanej,

• polityka pierestrojki M. Gorbaczowa (I sekretarza Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego), czyli przebudowa państwa polegająca na zwiększeniu swobód obywatelskich, modernizacji gospodarki oraz ociepleniu stosunków z krajami zachodnimi spowodowała rozluźnienie więzów zależności politycznej pomiędzy ZSRR a tzw. państwami satelickimi (podległymi),

• dążenia do pełnej niezależności państw Europy Środkowej.

Powyższe czynniki wpłynęły na odrodzenie się ruchów niepodległościowych w republikach byłego ZSRR. W wyniku jego rozpadu powstało 6 państw w Europie, 7 państw w Azji i 2 państwa leżące na dwóch kontynentach - w Azji i Europie (Rosja i Kazachstan). Do skutków rozpadu ZSRR należy zaliczyć także dążenia niepodległościowe innych regionów na obszarze dawnego ZSRR, np. Górskiego Karabachu czy Osetii Południowej.

Rosja

Rosja to spadkobierczyni rozwiązanego ZSRR, ponieważ była najważniejszą republiką radziecką. Jest to największe pod względem powierzchni państwo na świecie. Kraj ten był inicjatorem powołania Wspólnoty Niepodległych Państw. Jest to organizacja, do której należą byłe republiki ZSRR (za wyjątkiem Litwy, Łotwy i Estonii). W 2014 r. Rosja na drodze użycia siły zbrojnej anektowała Półwysep Krymski należący wcześniej do Ukrainy. Społeczność międzynarodowa nie uznaje faktu kontroli Krymu przez Rosję.

Litwa

Litwa jako pierwsza rozpoczęła działania niepodległościowe. Przyczyniły się do tego wydarzenia w Europie Środkowej. Za nią niepodległość ogłosiły kolejne republiki radzieckie. Litwa należy od 2004 r. do UE i NATO. Nie należy do WNP (Wspólnota Niepodległych Państw – organizacja zrzeszająca byłe republiki radzieckie).

Łotwa

Obok Litwy, Łotwa była jednym z inicjatorów rozpadu ZSRR. Tradycje własnej państwowości, przynależność do zachodniego kręgu kulturowego oraz chęć uczestnictwa w życiu politycznym Europy sprawiły, że wszystkie trzy państwa bałtyckie stały się członkami Unii Europejskiej i NATO.

Estonia

Obok Litwy i Łotwy, Estonia była jednym z inicjatorów rozpadu ZSRR. Tradycje własnej państwowości, przynależność do zachodniego kręgu kulturowego oraz chęć uczestnictwa w życiu politycznym Europy sprawiły, że wszystkie trzy państwa bałtyckie stały się członkami Unii Europejskiej i NATO.

Białoruś

Mimo że Białoruś ogłosiła niepodległość, nie nastąpiły tam faktyczne przemiany. Powodem tej sytuacji były dyktatorskie rządy prorosyjskiego prezydenta i słabo ukształtowana tożsamość narodowa. Spowodowało to ponowne uzależnienie się od Rosji (Związek Białorusi i Rosji) i wstąpienie do WNP. Kraj ten nie przynależy ani do UE, ani do NATO.

Ukraina

Ukraina przez długi okres dążyła do uzyskania niepodległości. Jednakże wydarzenia z 2004 r. (pomarańczowa rewolucja, będąca konsekwencją sfałszowania wyborów przez postkomunistów) odsłoniła prawdę o podziale politycznym społeczeństwa ukraińskiego. Kształtowanie polityki zagranicznej i dalsze przemiany społeczno‑ekonomiczne utrudnia ścieranie się dwóch przeciwstawnych dążeń politycznych: prozachodnich i prorosyjskich. Odsunięcie od władzy prorosyjskiego prezydenta wywołało protesty części mieszkańców Krymu i wzrost separatystycznych nastrojów na półwyspie. W 2014 r. Krym opanowali żołnierze rosyjscy, a w przeprowadzonym tam referendum większość mieszkańców opowiedziała się za przyłączeniem Krymu do Rosji. Wyniki tego referendum zostały zakwestionowane przez organizacje międzynarodowe i część ludności zamieszkującej półwysep. Przeciwko nowemu rządowi ukraińskiemu zaprotestowali także separatyści na wschodzie kraju, którzy przy wsparciu militarnym Rosji w marcu 2014 r. zbrojnie wystąpili przeciwko Ukrainie. W związku z tym władze Ukrainy rozpoczęły operację wojskową mającą na celu zlikwidowanie separatystycznych ugrupowań zbrojnych i utrzymanie integralności kraju. W konflikt ten zaangażowały się inne państwa europejskie. Obecnie Doniecka Republika Ludowa i Ługańska Republika Ludowa będące fragmentami obwodów ukraińskich są kontrolowane przez rosyjskich separatystów, co powoduje, że konflikt trwa nadal. W 2018 r. Ukraina opuściła WNP.

Mołdawia

Mołdawia przed 1939 r. stanowiła część Rumunii. Jest jednym z najbiedniejszych państw w Europie. Tereny położone na lewym brzegu Dniestru stanowią Naddniestrze, państwo nieuznawane na arenie międzynarodowej, zamieszkiwane w dużej mierze przez Rosjan i Ukraińców.

Gruzja

Po ogłoszeniu niepodległości w Gruzji rozpoczęła się wojna domowa z Abchazją, Adżarią i Osetią Południową, które również miały dążenia niepodległościowe. Ówczesne władze poprosiły wtedy o pomoc wojska rosyjskie. Mało stabilna polityka wewnętrzna doprowadziła do pokojowych protestów zwanych rewolucją róż i ustąpienia obozu rządzącego. Nowo wybrane władze zaczęły prowadzić politykę prozachodnią, jednak w Abchazji i Osetii pozostają wciąż silne wpływy Rosji. Gruzja opuściła WNP w 2009 r.

Armenia

Od początku XX w. Armenia prowadziła konflikt z Azerbejdżanem o Górny Karabach zamieszkany w większości przez Ormian. Prowadzona jest tam polityka trójstronna (z Rosją). Uczestniczy w niej: władza, opozycja i społeczeństwo, choć to ostatnie cechuje się względną biernością. Najczęściej dyskusje toczą się między władzą i opozycją. Społeczeństwo jest zaś pozbawione możliwości wyrażenia swojego stanowiska. Kraj ten należy do WNP.

Azerbejdżan

Azerbejdżan jest stroną w konflikcie o Górny Karabach, który formalnie należy do niego. W rzeczywistości region funkcjonuje jako niepodległe państwo, lecz nie jest uznawane przez żadne państwo na świecie. Azerbejdżan należy do WNP.

Kazachstan

Prywatyzacja gospodarki Kazachstanu po uzyskaniu niepodległości spowodowała wzrost bezrobocia. Natomiast autokratyczna władza prezydenta, który ma bardzo duży wpływ na politykę i gospodarkę, ogranicza wolność słowa i łamie prawa człowieka. Jego stolicą jest Nur Sułtan (przed 2019 rokiem miasto to nosiło nazwę Astana). Kraj należy do WNP.

Uzbekistan

W Uzbekistanie od początku uzyskania niepodległości obowiązywała dyktatura, a wszelkie sprzeciwy były krwawo tłumione. Reformy gospodarcze spowodowały wysokie bezrobocie. Istotnym problemem była także działalność radykałów muzułmańskich powiązanych z Al‑Kaidą. Kraj należy do WNP.

RflyDLxLyXD99

Na mapie Europy i Azji zaznaczono literami kraje powstałe po rozpadzie ZSRR. Litera A - Rosja, B - Estonia, C - Łotwa, D - Litwa, E - Białoruś, F - Rumunia, G - Mołdawia, H - Gruzja, I - Armenia, J - Azerbejdżan, K - Kazachstan, L - Uzbekistan, M - Turkmenistan, N - Tadżykistan, O - Kirgistan.

Turkmenistan

Po uzyskaniu niepodległości w Turkmenistanie władzę w tym kraju od początku przejęli postkomuniści. Zlikwidowany został parlament. Do 2013 roku kraj by dyktaturą jednopartyjną. Obecnie w parlamencie są również członkowie partii opozycyjnej, lecz realnie władzę wciąż sprawuje partia o przeszłości komunistycznej. Kraj rozwija się w oparciu o eksport ropy naftowej i gazu ziemnego. Kraj należy do WNP.

Tadżykistan

Tadżykistan odznacza się bardzo złym stanem gospodarki będącym rezultatem wojny domowej, która wybuchła zaraz po uzyskaniu niepodległości. Charakterystyczne są dla niego: rozwój gangów narkotykowych i duża zależność od Rosji. Należy do WNP. Jest to republika semiprezydencka, w której panuje autorytarna władza. Prezydent wybierany jest tam aż na siedem lat. Obecnie urzędujący Emomali Rahmon pełni tę funkcję od 1994 r. Autorytarne władze Tadżykistanu oskarża się m.in o nadużywanie tortur, znęcanie się nad więźniami, nieprzestrzeganie wolności słowa, wpływ na władzę sądowniczą, porywanie kobiet i dzieci, ograniczenie wolności religijnej, przemoc i dyskryminację kobiet.

Kirgistan

Pierwszy prezydent Kirgistanu został oskarżony o nadużycia finansowe i działania na szkodę państwa. Następnie wyjechał on z kraju pod presją pokojowych manifestacji zwanych rewolucją tulipanów. Niedawno sytuacja dotycząca bezpieczeństwa w tym kraju uległa pogorszeniu na skutek pogłębiającego się kryzysu i zamachów ekstremistów. Obecnie w tym kraju obywatele niektórych krajów mogą przebywać bez wizy przez 60 dni. Kraj należy do WNP.

Jugosławia powstała w 1918 r. jako Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, od 1929 r. obowiązywała nazwa Królestwo Jugosławii. Była państwem wielonarodowościowym i wielowyznaniowym. Mieszkali tam obok siebie katolicy, prawosławni i muzułmanie. W podobnych krajach często dochodziło do długotrwałych i krwawych konfliktów o podłożu religijnym i etnicznym. Od zakończenia II wojny światowej do 1980 r. władzę w tym kraju sprawował Josip Broz Tito. Utrzymywał on jedność terytorialną tego państwa. Po jego śmierci odżyły utajone konflikty między narodami mieszkającymi w tym kraju. W 1991 r. z Jugosławii wyodrębniły się: Słowenia, Chorwacja i Macedonia.

Słowenia

W Słowenii, która spośród byłych republik Jugosławii jest najbogatsza, procesy przebiegły pokojowo ze względu na jednorodny skład etniczny. Jako pierwsza i jedna z dwóch (obok Chorwacji) weszła w skład NATO i UE. Jest ona jednocześnie jednym z najbardziej zamożnych i rozwiniętych krajów Europy Środkowo‑Wschodniej.

RIHfzw9LnlBSe

Na fragmencie na mapie Europy zaznaczono Jugosławię.

Chorwacja

Chorwacja przystąpiła do wojny w Bośni i Hercegowinie w lutym 1993 r. i po czasie walczyła przeciwko muzułmanom. Stworzyła w Bośni i Hercegowinie własne państwo. Wojnę muzułmańsko‑serbską zakończono w 1994 r. Federacja muzułmańsko‑chorwacka zaczęła rok później odnosić sukcesy w walkach z Serbami. Na mocy pokoju w Dayton w 1995 r. Bośnia stała się państwem niepodległym.

Macedonia

Macedonia miała problemy z uznaniem niezależności przez ONZ, ponieważ Grecja uważała, że nazwa państwa należy do jej dziedzictwa kulturowego, co skutkowało w 2019 r. zmianą nazwy na Macedonię Północną.

Jugosławia

Na terenach obecnej Bośni i Hercegowiny mieszkali Serbowie, Chorwaci i muzułmanie. Prezydentem został wkrótce przedstawiciel frakcji muzułmańskiej. Natomiast bośniaccy Serbowie zaczęli mieć aspiracje do utworzenia nowego państwa. Na obszarze obecnej Serbii i obecnej Czarnogóry u władzy pozostali komuniści, którzy przemianowali się na socjalistów. Większość społeczeństwa dążyła do utrzymania federacji jugosłowiańskiej.

RCHg6e3pkfvGA

Na fragmencie mapy południowej Europy zaznaczono obszar Jugosławii, na południu graniczy z niewielkim obszarem oznaczonym literą C, na północny literą B, a nad nią literą A.

W 1992 r. miał miejsce kolejny rozpad Jugosławii - na dwa państwa - Bośnię i Hercegowinę oraz Serbię i Czarnogórę.

Bośnia i Hercegowina

Serbowie wyparli armię bośniacką i zajęli większą część terytorium Bośni i Hercegowiny. Rozpoczęto czystki etniczne. Serbowie prześladowali także ludność cywilną. Najokrutniejsze walki toczyły się w rejonie Sarajewa. Po zakończonych walkach w 1995 r. Bośnia i Hercegowina stała się państwem niepodległym. Obecnie nadal składa się z dwóch części (bośniacko‑chorwackiej i serbskiej), które mają własne rządy.

RIS8It5se49Bi

Na fragmencie mapy Europy wzdłuż wybrzeża na wschód od Włoch jest teren podzielony na 5 obszarów oznaczonych literami. W centrum jest litera D, na wschodzie E, do E na południu przylega obszar C, na północy jest obszar B, który u góry graniczy z obszarem A.

Serbia i Czarnogóra

Jedną ze stron tego krwawego konfliktu była Serbia dążąca do oderwania obszarów zamieszkanych przez bośniackich Serbów. Za tę działalność nałożono na Jugosławię sankcje. Wkrótce potem koszty wojny, sankcje, wojenna retoryka oraz dyktatorskie rządy Miloševicia zakończyły się kryzysem ekonomicznym oraz wybuchem kolejnych konfliktów etnicznych. Interwencje UE i NATO doprowadziły do rozejmów, które jednak nie były przestrzegane.

W latach 1991‑1995 trwała wojna domowa między armią chorwacką i armią opowiadającą się za przynależnością do Serbii. Ostatecznie w 1995 r. z pomocą policji armia serbska opanowała konflikt.

Czarnogóra

W 2006 r. na skutek referendum niepodległościowego z Serbii i Czarnogóry odłączyła się Czarnogóra. Sukcesorem dotychczas istniejącego państwa została Serbia, natomiast Czarnogóra w tym samym roku została przyjęta do ONZ i obecnie jest kandydatem do UE.

Warto dodać, że między kolejnymi etapami rozpadu Jugosławii Serbowie wyparli armię bośniacką i zajęli większą część terytorium Bośni i Hercegowiny. Rozpoczęto czystki etniczne. Serbowie prześladowali także ludność cywilną. Najokrutniejsze walki toczyły się w rejonie Sarajewa. Po zakończonych walkach w 1995 r. Bośnia i Hercegowina stała się państwem niepodległym. Obecnie nadal składa się z dwóch części (bośniacko‑chorwackiej i serbskiej), które mają własne rządy.

RHiiWgshA23KW

Na fragmencie mapy Europy wzdłuż wybrzeża na wschód od Włoch jest teren podzielony na 6 obszarów oznaczonych literami. W centrum jest litera D, na wschodzie E, do E na południu przylega obszar C, a na południowym zachodzie litera F, na północy jest obszar B, który u góry graniczy z obszarem A.