Jostein Gaarder Świat Zofii

R9YF7iFmCkK5r

Jostein Gaarder, Świat Zofii, czyta Maciej Gudowski Jostein Gaarder, Świat Zofii, czyta Maciej Gudowski Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Jostein Gaarder, Świat Zofii, czyta Maciej Gudowski Jostein Gaarder, Świat Zofii, czyta Maciej Gudowski Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Nagranie dostępne na portalu epodreczniki.pl

Jostein Gaarder, Świat Zofii, czyta Maciej Gudowski Jostein Gaarder, Świat Zofii, czyta Maciej Gudowski Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Pierwszych filozofów w Grecji często nazywa się filozofami przyrody, ponieważ interesowali się przede wszystkim przyrodą i zjawiskami, jakie w niej zachodzą. […] Wspólny dla pierwszych filozofów jest pogląd, że musi istnieć określona pierwotna materia, będąca zasadą wszelkich zmian. Trudno powiedzieć, jak wpadli na taką myśl. Wiemy jedynie, że rozprzestrzeniło się przekonanie o konieczności istnienia określonej prasubstancji, która kryje się za wszelkimi zmianami w przyrodzie. Musi istnieć coś, z czego wszystko bierze swój początek i do czego wraca. […]

Pierwszym filozofem, jakiego znamy, był Tales z Miletu […]. Tales był zdania, że początkiem wszystkiego jest woda. O co dokładnie mu chodziło, nie wiemy. Może uważał, że wszelkie życie bierze swój początek w wodzie i gdy ulega rozkładowi, znów się w nią zmienia? […] Prawdopodobne jest również, że Tales myślał o tym, jak woda przemienia się w lód i w parę, by później znów przybrać postać wody. […]

Trzecim filozofem z Miletu był Anaksymenes […]. Uważał, że pierwotną materią, z której wszystko powstało, jest powietrze albo mgła. […] Anaksymenes był zdania, że woda to zagęszczone powietrze. Widzimy wszak, że kiedy powietrze gęstnieje, zmienia się w wodę i pada deszcz. Kiedy woda zgęstnieje jeszcze bardziej, zmienia się w ziemię. Być może widział, jak ziemia i piasek wyłaniają się z topniejącego lodu. Anaksymenes był również przekonany, że ogień to rozrzedzone powietrze. Jego zdaniem więc zarówno ziemia, woda, jak i ogień powstały z powietrza. […]

Heraklit […] z Efezu uważał, że najbardziej charakterystyczną cechą przyrody jest jej ciągła zmienność. […] „Wszystko płynie” – twierdził Heraklit. Wszystko jest w ruchu, nic nie trwa wiecznie. Dlatego nie możemy „dwa razy wejść do tej samej rzeki”. Kiedy bowiem wchodzę do rzeki po raz drugi, i ja jestem już inny, i rzeka jest inna. […]

Zawiłości, w które uwikłała się filozofia, zdołał rozwiązać Empedokles […]. Empedokles doszedł do wniosku, że należy odrzucić wyobrażenie o istnieniu jednej tylko pierwotnej materii. Ani sama woda, ani samo powietrze nie zdoła przemienić się w krzew różany czy też w motyla. […] Empedokles uważał, że przyroda zbudowana jest w sumie z czterech pierwotnych składników czy „korzeni”, jak je nazywał. Owe cztery korzenie to ziemia, powietrze, ogień i woda.

Wszystkie zmiany zachodzące w przyrodzie powodowane są łączeniem się i rozdzielaniem tych czterech substancji, wszystko bowiem składa się z ziemi, powietrza, ognia i wody, ale wymieszanych w różnych proporcjach. […] W zasadzie nie zmienia się nic. Jedyne, co się dzieje, to to, że cztery różne składniki łączą się ze sobą i rozdzielają, by później znów się połączyć.

Demokryt zgadzał się ze swymi poprzednikami, że zmiany zachodzące w przyrodzie nie mogą być powodowane tym, że coś naprawdę się zmienia. Dlatego właśnie uznał, że wszystko musi być zbudowane z małych, niewidocznych cząsteczek – cegiełek, z których każda jest wieczna i niezmienna. Te najmniejsze cząsteczki Demokryt nazwał atomami.

Słowo atom oznacza „niepodzielny”. Demokryt uważał, że w przyrodzie znajduje się nieskończenie wiele atomów. Niektóre są okrągłe i gładkie, inne chropowate, o nieregularnym kształcie. Właśnie dlatego, że ich formy są takie różne, mogą łączyć się w rozmaite ciała. […] Kiedy jakieś ciało – na przykład drzewo albo zwierzę – ginie i ulega rozkładowi, atomy rozłączają się i znów mogą służyć do budowy nowych ciał. […] Demokryt nie zakładał istnienia żadnej „siły” – czy „ducha” – która by ingerowała w procesy zachodzące w przyrodzie. Uważał, że jedyne, co istnieje, to atomy i próżnia. Ponieważ nie wierzył w istnienie niczego poza światem materialnym, nazywamy go materialistą.

j0000007X1B1v38_00000_BIB_002Jostein Gaarder, Świat Zofii, tłum. Iwona Zimnicka, Warszawa 1995, s. 44–60.