Podstawy nauczania scholastycznego i jej rozwój

Polecenie 1

Przyjrzyj się prezentacji i odpowiedz, jakie było fundamentalne założenie scholastykischolastykascholastyki jako doktryny. Na czym polegała zależność wiary i rozumu?

RwNSfdbeEq95L
(Uzupełnij).
R1MFlIXdNbEHZ1
Ilustracja interaktywna. Zdjęcie przedstawia tryptyk zatytułowany Święty Anzelm. Obraz w jego centralnej części przedstawia dojrzałego mężczyznę z łysym czubkiem głowy, ale z dłuższymi włosami po bokach. Mężczyzna ma uniesioną prawą rękę, a w lewej trzyma kij. Siedzi na marmurowym krześle. Ubrany jest w bogate szaty. Po bokach znajdują się mniejsze obrazy prezentujące sceny z życia świętego. Elementy ilustracji interaktywnej: 1. Wstępna nauka polegała na przyswojeniu wiedzy z zakresu tzw. siedmiu sztuk wyzwolonych, dzielących się na dwa osobne cykle. Pierwszy — trivium — obejmował gramatykę, retorykę i dialektykę. Drugi — quadrivium — tworzyła arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka. Naukę kluczową stanowiła dialektyka, która uczyła mechanizmów i sposobów rozumowania. Sztuki quadrivium dążyły z kolei do szerszego zastosowania eksperymentu i obserwacji, choć tendencja ta została dość szybko zahamowana, szczególnie w działalności uniwersyteckiej, gdzie przewagę zdobyła teoria, która w konsekwencji spowodowała usztywnienie nauki scholastycznej. Sztuki mechaniczne, pogardzane w starożytnej Grecji, osiągają ważną pozycję dzięki promocji czynnego życia i dialogu, co zbliża je do zajmującej centralne miejsce w średniowiecznej mentalności kontemplacji. 2. Na obrazie mężczyzna stoi przed pulpitem z otwartą księgą. Przed nim siedzi grupa mężczyzn. Nicolo di Pietro, Retoryka świętego nauczania, 1413/1415.

W ramach scholastyki rozwijają się różne nurty, nie tylko ściśle związane z racjonalną analizą rzeczywistości, ale również odwołujące się do duchowego doświadczenia i mistycznego uniesienia, dla osiągnięcia popartej rozumem wizji Boga. Powstaje tym samym nowa klasyfikacja nauk — wypierając odnoszący się do tradycji Pisma Świętego podział nauk w ramach heptetauchonu — oparta na badaniu różnorodności świata natury, gdzie ważną rolę odegra fizyka. Scholastyka rozwijana w szkołach, później na uniwersytetach sprzyja powstaniu nowego typu społeczeństwa miejskiego — mieszczaństwa, w ramach którego pojawiają się zawodowi nauczyciele i ich uczniowie (uniwersytety). Podstawowym materiałem nauczania scholastycznego staje się książka, jest ona przepisywana i przechowywana w specjalnie do tego przeznaczonych miejscach (biblioteka). Pojawia się kult słowa pisanego. 3. Podstawową bazą nauczania jest czytanie tekstu — lectio, przede wszystkim Biblii, choć lektura ta podlega daleko idącej ewolucji w kierunku racjonalizacji i wydobycia sensów lub znaczeń z tekstu biblijnego za pomocą ukazania procesów logicznych prowadzących od założenia do wniosku. W ten sposób scholastyka wkracza i opanowuje proces nauczania uniwersyteckiego (uniwersytety), lectio dostarcza autorytetów, które są układane w pytania — quaestio. Pytania podlegają analizie rozumowej — dyskusji (disputatio), a ta z kolei prowadzi do ostatecznego wniosku — conclusio. 4. W ramach doktryny Anzelma z Canterbury teologia odnajduje swoje właściwe miejsce, staje się nauką opartą na rozumowej argumentacji, coraz bardziej odległą od mistycznych dróg kultury klasztornej. Inicjatorem w tej dziedzinie był Wilhelm z Auvergne, a najpełniejszy wykład wiedzy teologicznej daje Tomasz z Akwinu. Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny. Mężczyzna jest w mnisim habicie. Pelerynę ma spiętą złotą broszą. Ma częściowo nasunięty na głowę kaptur. Twarz mężczyzny jest pokryta zmarszczkami. Jego oczy są ciemne, wyraziste, a noc wydatny. Mężczyzna trzyma w prawej ręce model budynku kościelnego. W lewej ręce otwartą księgę, zapisaną odręcznie. Carlo Crivelli, Święty Tomasz z Akwinu 5. W ten sposób scholastyka zmierza do zbudowania pełnego, systematycznego wykładu ludzkiej wiedzy, sięga możliwości poznawczych człowieka, czego skończonym pomnikiem będą wielkie summy doktorów z XIII w.: Aleksandra z Hales, Alberta Wielkiego, Rajmonda z Penafort, św. Bonawentury, św. Tomasza z Akwinu, Rogera Bacona. Na rysunku młody mężczyzna w mnisim habicie wygląda przez balkon. Carlo Crivelli, Roger Bacon obserwujący gwiazdy na Uniwersytecie Oksfordzkim. 6. Wszyscy oni są przedstawicielami zakonów franciszkańskiego i dominikańskiego, które w swojej masie opanowują nauczanie scholastyki na uniwersytetach. Wiek XIII charakteryzuje recepcja i ekspansja myśli Arystotelesa. Powstaje łaciński kanon dzieł Stagiryty – corpus aristotelicum, zawierający także zbiór wielkich komentarzy filozofów arabskich: Awicenny i Awerroesa (islam). Na obrazie lewy profil mężczyzny z czarną brodą i wąsami. Mężczyzna ma na głowie turban. Carlo Crivelli, Awicenna 7. Arystoteles staje się największym autorytetem w dziedzinie wiedzy (łacinnicy przypisują mu szlachetny tytuł „Filozofa”), a scholastyka przeżywa swój największy rozkwit. Obraz przedstawia mężczyznę z długą brodą i dużym kapeluszem na głowie. Mężczyzna dotyka głowę popiersia. Popiersie wykonane jest z marmuru i przedstawia mężczyznę o długiej brodzie. Rembrandt, Arystoteles z popiersiem Homera.
Ojcem scholastyki pozostaje Anzelm z Canterbury z postulatem racjonalizacji wiary — fides quaerens intellectum.
Źródło: Giogo, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-ND 3.0.

Metoda scholastyczna

Metoda scholastyczna oparta była na następujących elementach:

R1Qod2WDScTYW1
Prezentacja.
Polecenie 2

Jakie były elementy metody scholastycznej? Jaką rolę w nauczaniu scholastycznym odgrywały książka i tekst pisany?

RRMxOwxcYszhr
(Uzupełnij).

Upadek scholastyki

Przełom XIII i XIV w. ujawnia już pierwsze symptomy skostnienia i upadku scholastykischolastykascholastyki. Nowa fala myślicieli (Henryk z Gandawy, Jan Duns Szkot, Wilhelm Ockham) rewolucjonizuje myślenie, co ostatecznie prowadzi do utrwalenia się tendencji nominalistycznych (uniwersaliauniwersaliauniwersalia). Scholastyka przeradza się w szczegółowe, o bardzo wysokim stopniu spekulatywności rozważania teoretyczne, które na pierwszym miejscu stawiają wnioskowania i argumentację logiczną, w coraz mniejszym stopniu odnosząc się do rzeczywistego świata. NominalizmnominalizmNominalizm jeszcze pogłębia te procesy, a Wilhelm Ockham z postulatem „brzytwy” („nie mnóżmy bytów ponad potrzebę”) kładzie zdecydowaną tamę rozwojowi scholastyki. Ów metodologiczny nominalizm będzie już zapowiedzią nowych czasów: rozdzielenia wiary i rozumu, odwołania się do doświadczenia jako podstawowego źródła wiedzy o świecie. Scholastyka, ustępując miejsca rodzącemu się humanizmowi, staje się przedmiotem krytyki twórców epoki nowożytnej: Bacona (Novum Organum) oraz Kartezjusza, a później oświecenia (Kant, Hegel). Poprzez pryzmat jej jałowych i pustych spekulacji teoretycznych, zaczyna być postrzegane całe średniowiecze, co wystawia tej epoce negatywną opinię „ciemnych wieków”.

Polecenie 3

Na podstawie zdobytej wiedzy odpowiedz na pytanie, co było ukoronowaniem nauczania scholastycznego.

R1Xcn92gmLLN0
(Uzupełnij).

Słownik

autorytet
autorytet

uwierzytelnienie wszelkich twierdzeń w dziedzinie prawnej i intelektualnej, najwyższym autorytetem była Biblia

Biblia
Biblia

„Księga Święta” zawierająca Słowo Boże, była podstawą nauczania teologii

nominalizm
nominalizm

stanowisko filozoficzne związane z tzw. sporem o powszechniki (uniwersalia), zaprzeczające pozaumysłowemu istnieniu przedmiotów abstrakcyjnych, nominalizm skrajny neguje także istnienie pojęć ogólnych w umyśle

realizm pojęciowy
realizm pojęciowy

stanowisko filozoficzne związane z tzw. sporem o powszechniki (uniwersalia), uznające realne istnienie pojęć ogólnych; przedmioty istnieją realnie i samoistnie poza umysłem

scholastyka
scholastyka

(łac. scholasticus — szkolny) kierunek w średniowiecznej filozofi chrześcijańskiej, dążący do rozumowego uzasadniania wiary i dogmatów religijnych bez konieczności odwoływania się do doświadczenia; kierunek ten był związany z nurtem uniwersyteckim

summa
summa

całościowe ujęcie w formie zwartego tekstu nauki scholastycznej

trivium
trivium

jeden z dwóch działów tzw. sztuk wyzwolonych, obejmujący naukę gramatyki, retoryki i dialektyki

uniwersalia
uniwersalia

(łac. universalis – odnoszący się do ogółu, całości) odpowiedniki nazw i pojęć ogólnych, mające cechy wspólne danej klasie przedmiotów konkretnych, np. człowiek w ogóle (a nie człowiek jako jednostka)

quadrivium
quadrivium

drugi dział tzw. sztuk wyzwolonych, obejmujący arytmetykę, astronomię, geometrię i muzykę.