Ilustracja interaktywna
Konteksty
Zapoznaj się z kontekstami potrzebnymi do zrozumienia dzieła plastycznego
Salvador Dalí (1904‑1989) – kataloński malarz, najbardziej znany przedstawiciel surrealizmu, jeden z najsłynniejszych artystów świata. We wczesnym okresie swojej twórczości, kiedy mieszkał w Hiszpanii, interesował się malarstwem kubistycznymkubistycznym i Szkołą MetafizycznąMetafizyczną Giorgia de Chirico. Twórczość Chirico, uznawana za prekursorską w stosunku do surrealizmu, wywarła wielki wpływ na jego osobowość artystyczną. Przełomową zmianę przyniósł jednak kontakt ze środowiskiem artystów przebywających w Paryżu. Dalí wszedł w krąg malarzy i pisarzy, którzy stworzyli nowy i ważny kierunek współczesnej sztuki – surrealizm – i okazał się najbardziej rozpoznawalnym jego twórcą. Jeden z krytyków powiedział, że: Surrealizm w tym co najlepsze i w tym co najgorsze zawdzięcza mu renomę
. Odnosiło się to zarówno do jego biografii, jak i twórczości. Życie prywatne było świadomie kształtowane przez artystę, stanowiło część jego artystycznej strategii. Upodobanie do skandalicznych wypowiedzi i zachowań, ekscentrycznych strojów, kabotyństwo, narcyzm, a także zamiłowanie do pieniędzy, które przyniosło mu przydomek Avida Dollars, czyli chciwy dolarów (wymyślony przez André Bretona) stworzyły z niego postać, którą dzisiaj można by było nazwać medialną gwiazdą. Dalí potrafił sprzedawać swoją sztukę i dobrze na niej zarabiać. Między innymi z tego powodu zamieszkał w Stanach Zjednoczonych.
W swojej twórczości stosował zasadę, którą nazywał „paranoiczno‑krytyczną”; definiował ją jako: „spontaniczną metodę irracjonalnego poznania, polegającą na krytycznej interpretacji delirycznych urojeń”. W taki zawikłany sposób (Dalí miał duże upodobanie do osobliwych wyrażeń) wyjaśniał tematykę swych dzieł, gdzie pierwszoplanowe znaczenie miały sny, treści podświadome, w szczególności tłumione pragnienia erotyczne. Dużą rolę w jego twórczości (i życiu) odegrała Gala – żona i muza, która stała się bohaterką wielu obrazów. Do najbardziej znanych dzieł Dalí należą: Uporczywość pamięci, Architektoniczny Anioł Pański Milleta, Widmo libido, Chrystus świętego Jana od Krzyża. Poza malarstwem artysta zajmował się wieloma innymi działaniami: był współautorem sławnych filmów surrealistycznych, Pies andaluzyjski i Złoty wiek (w reż. Luisa Buñela), współpracował krótko z Hitchcockiem, tworzył scenografie do baletów, pisał artykuły i książki (m.in. autobiografie), projektował biżuterię, zajmował się modą, reklamą, tworzył tzw. przedmioty surrealistyczne (najsłynniejsze z nich to kanapa w kształcie ust Mae West i telefon‑homar). Krytycy sztuki najczęściej przyznają, że: W swej ogólnej wymowie twórczość Salvadora Dalí w dziejach malarstwa surrealistycznego reprezentuje nurt najbardziej związany z inspiracją Freudowską, w jej ortodoksyjnej – żeby nie powiedzieć wulgarnej – wersji. Nie da się jednak zaprzeczyć, że mimo takich czy innych zastrzeżeń, jest to twórczość, która odcisnęła swe piętno na wrażliwości artystycznej człowieka XX wieku
(K. Janicka).
Surrealizm (franc. sur – nad i łac. realis – rzeczywisty, prawdziwy) – zwany także nadrealizmem, kierunek w sztuce, który zrodził się we Francji w latach 20. XX w. Wyraził się w literaturze, malarstwie, filmie i teatrze. Zainicjował go pisarz André Breton, ogłaszając w 1924 r. Manifest surrealizmu. W taki sposób autor definiował ów kierunek: Czysty automatyzm psychiczny, który ma dać słowny, pisemny lub jakikolwiek inny wyraz rzeczywistym procesom myślowym. Dyktat myśli poza kontrolą rozumu oraz poza wszelkimi – estetycznymi czy moralnymi – zainteresowaniami
. Dodawał także, że surrealizm wierzy w nadrzędną realność pewnego – zaniedbanego dotychczas – typu skojarzeń, we wszechpotęgę marzenia, w bezinteresowną grę myśli. Chce nieodwołalnie podważyć wszystkie inne mechanizmy psychiczne i zająć ich miejsce jako klucz do zasadniczych problemów bytu
.
Założenia surrealizmu były bardzo ambitne, dążyły do zmiany myślenia człowieka, a w konsekwencji do przeobrażenia świata. Ogromną rolę miała w tym odegrać wyobraźnia, którą surrealiści postrzegali jako siłę człowieka i szansę na przezwyciężenie ograniczeń świata i doczesnej egzystencji. Najważniejszymi wartościami dla surrealistów były: wolność, wyobraźnia, pragnienie, miłość i poezja. Najważniejszą podbudową teoretyczną kierunku w jego pierwszym okresie była koncepcja psychoanalizypsychoanalizy Freuda, natomiast w późniejszym teoria jego ucznia, Junga. Surrealizm przyswajał więc zdobycze współczesnej psychologii, źródeł inspiracji poszukiwał w snach, wizjach delirycznych, sięgał do sztuki osób chorych psychicznie, mistyki, gnozy.
Praca z dziełem plastycznym
Etap pierwszy: zapoznanie się z dziełem
Uważnie obejrzyj reprodukcję obrazu (warto sięgnąć po kilka reprodukcji, aby zapoznać się bliżej z kolorystyką pierwowzoru) lub jego oryginał, jeśli masz taką możliwość (znajduje się w Kunstmuseum w Bazylei); oglądaj z bliska lub z oddali, reprodukcję zaś w różnym świetle; poświęć dziełu odpowiednią ilość czasu, nie spiesz się.
„Poddaj się” atmosferze dzieła, ulegnij jego urokowi, tylko w ten sposób doznasz wrażenia estetycznego; pamiętaj, aby wykonywanie ćwiczeń interpretacyjnych nie odebrało ci przyjemności oglądania obrazu.
Zapisz imię i nazwisko autora, tytuł, datę powstania obrazu, technikę, epokę, prąd lub szkołę, jaką ten obraz reprezentuje.
Uważnie zapoznaj się z reprodukcją obrazu lub jego oryginałem, jeśli masz taką możliwość (znajduje się w Kunstmuseum w Bazylei; poświęć dziełu odpowiednią ilość czasu, nie spiesz się.
„Poddaj się” atmosferze dzieła, ulegnij jego urokowi, tylko w ten sposób doznasz wrażenia estetycznego; pamiętaj, aby wykonywanie ćwiczeń interpretacyjnych nie odebrało ci przyjemności zapoznawania się z obrazem.
Zapisz imię i nazwisko autora, tytuł, datę powstania obrazu, technikę, epokę, prąd lub szkołę, jaką ten obraz reprezentuje.
Etap drugi: zrozumienie treści
Odpowiedz na pytania: jak rozumiesz ten obraz? Jak oddziałuje on na ciebie?
Zredaguj swoje pierwsze rozumienie, wstępną(e) hipotezę(y) interpretacyjną(e).
Wskaż, które elementy dzieła wydają ci się najważniejsze, dominujące.
Wyjaśnij, co jest tematem obrazu.
Określ, jaki rodzaj malarstwa reprezentuje obraz Dalego.
Odpowiedz na pytania: jak rozumiesz ten obraz? Jak oddziałuje on na ciebie?
Zredaguj swoje pierwsze rozumienie, wstępną(e) hipotezę(y) interpretacyjną(e).
Podaj, które elementy dzieła wydają ci się najważniejsze, dominujące.
Wyjaśnij, co jest tematem obrazu.
Określ, jaki rodzaj malarstwa reprezentuje obraz Dalego.
Etap trzeci i czwarty: analiza i interpretacja
Zbadaj stronę formalną obrazu (malarskie środki wyrazu).
Wskaż wszelkie zaskakujące bądź osobliwe elementy dzieła, nazwij je i zanalizuj.
Zbadaj stronę formalną obrazu (malarskie środki wyrazu).
Wymień wszelkie zaskakujące bądź osobliwe elementy dzieła, nazwij je i zanalizuj.
Słownik
(łac. cubus – sześcian, kostka) kierunek w sztuce powstały we Francji na początku XX w., postulujący sprowadzanie przedmiotów i postaci do układów podstawowych brył geometrycznych
(gr. ta meta physika – to, co jest po fizyce) dział filozofii zajmujący się bytem jako takim – jego podstawowymi własnościami, leżącymi u podstaw świata, który jest nam dostępny poprzez doświadczenie zmysłowe
(gr. psyche - dusza, analuein - rozwiązywać, rozplatać) kierunek w psychologii XX w., wyjaśniający funkcjonowanie i rozwój osobowości człowieka działaniem nieświadomych instynktów, popędów i dążeń pozostających we wzajemnym konflikcie