Konteksty

Polecenie 1

Zapoznaj się z kontekstami potrzebnymi do zrozumienia dzieła plastycznego

RmLfpCQuRIZsy1
Salvador Dali z ocelotem
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Salvador Dalí (1904‑1989) – kataloński malarz, najbardziej znany przedstawiciel surrealizmu, jeden z najsłynniejszych artystów świata. We wczesnym okresie swojej twórczości, kiedy mieszkał w Hiszpanii, interesował się malarstwem kubistycznymkubizmkubistycznym i Szkołą MetafizycznąmetafizykaMetafizyczną Giorgia de Chirico. Twórczość Chirico, uznawana za prekursorską w stosunku do surrealizmu, wywarła wielki wpływ na jego osobowość artystyczną. Przełomową zmianę przyniósł jednak kontakt ze środowiskiem artystów przebywających w Paryżu. Dalí wszedł w krąg malarzy i pisarzy, którzy stworzyli nowy i ważny kierunek współczesnej sztuki – surrealizm – i okazał się najbardziej rozpoznawalnym jego twórcą. Jeden z krytyków powiedział, że: Surrealizm w tym co najlepsze i w tym co najgorsze zawdzięcza mu renomę. Odnosiło się to zarówno do jego biografii, jak i twórczości. Życie prywatne było świadomie kształtowane przez artystę, stanowiło część jego artystycznej strategii. Upodobanie do skandalicznych wypowiedzi i zachowań, ekscentrycznych strojów, kabotyństwo, narcyzm, a także zamiłowanie do pieniędzy, które przyniosło mu przydomek Avida Dollars, czyli chciwy dolarów (wymyślony przez André Bretona) stworzyły z niego postać, którą dzisiaj można by było nazwać medialną gwiazdą. Dalí potrafił sprzedawać swoją sztukę i dobrze na niej zarabiać. Między innymi z tego powodu zamieszkał w Stanach Zjednoczonych.

RBSehbXP5e8Qd1
Salvador Dalí, 1939
Źródło: Carl van Vechten, Biblioteka Kongresu Stanów Zjednoczonych, dostępny w internecie: Wikimedia Commons, domena publiczna.

W swojej twórczości stosował zasadę, którą nazywał „paranoiczno‑krytyczną”; definiował ją jako: „spontaniczną metodę irracjonalnego poznania, polegającą na krytycznej interpretacji delirycznych urojeń”. W taki zawikłany sposób (Dalí miał duże upodobanie do osobliwych wyrażeń) wyjaśniał tematykę swych dzieł, gdzie pierwszoplanowe znaczenie miały sny, treści podświadome, w szczególności tłumione pragnienia erotyczne. Dużą rolę w jego twórczości (i życiu) odegrała Gala – żona i muza, która stała się bohaterką wielu obrazów. Do najbardziej znanych dzieł Dalí należą: Uporczywość pamięci, Architektoniczny Anioł Pański Milleta, Widmo libido, Chrystus świętego Jana od Krzyża. Poza malarstwem artysta zajmował się wieloma innymi działaniami: był współautorem sławnych filmów surrealistycznych, Pies andaluzyjskiZłoty wiek (w reż. Luisa Buñela), współpracował krótko z Hitchcockiem, tworzył scenografie do baletów, pisał artykuły i książki (m.in. autobiografie), projektował biżuterię, zajmował się modą, reklamą, tworzył tzw. przedmioty surrealistyczne (najsłynniejsze z nich to kanapa w kształcie ust Mae West i telefon‑homar). Krytycy sztuki najczęściej przyznają, że: W swej ogólnej wymowie twórczość Salvadora Dalí w dziejach malarstwa surrealistycznego reprezentuje nurt najbardziej związany z inspiracją Freudowską, w jej ortodoksyjnej – żeby nie powiedzieć wulgarnej – wersji. Nie da się jednak zaprzeczyć, że mimo takich czy innych zastrzeżeń, jest to twórczość, która odcisnęła swe piętno na wrażliwości artystycznej człowieka XX wieku (K. Janicka).

R1Mi65WshndIw
Salvador Dali, Nosorożec ubrany w koronki (Rinoceronte vestido con puntillas), 1956
Źródło: Manuel González Olaechea y Franco, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0.

Surrealizm (franc. sur – nad i łac. realis – rzeczywisty, prawdziwy) – zwany także nadrealizmem, kierunek w sztuce, który zrodził się we Francji w latach 20. XX w. Wyraził się w literaturze, malarstwie, filmie i teatrze. Zainicjował go pisarz André Breton, ogłaszając w 1924 r. Manifest surrealizmu. W taki sposób autor definiował ów kierunek: Czysty automatyzm psychiczny, który ma dać słowny, pisemny lub jakikolwiek inny wyraz rzeczywistym procesom myślowym. Dyktat myśli poza kontrolą rozumu oraz poza wszelkimi – estetycznymi czy moralnymi – zainteresowaniami. Dodawał także, że surrealizm wierzy w nadrzędną realność pewnego – zaniedbanego dotychczas – typu skojarzeń, we wszechpotęgę marzenia, w bezinteresowną grę myśli. Chce nieodwołalnie podważyć wszystkie inne mechanizmy psychiczne i zająć ich miejsce jako klucz do zasadniczych problemów bytu.

Założenia surrealizmu były bardzo ambitne, dążyły do zmiany myślenia człowieka, a w konsekwencji do przeobrażenia świata. Ogromną rolę miała w tym odegrać wyobraźnia, którą surrealiści postrzegali jako siłę człowieka i szansę na przezwyciężenie ograniczeń świata i doczesnej egzystencji. Najważniejszymi wartościami dla surrealistów były: wolność, wyobraźnia, pragnienie, miłość i poezja. Najważniejszą podbudową teoretyczną kierunku w jego pierwszym okresie była koncepcja psychoanalizypsychoanalizapsychoanalizy Freuda, natomiast w późniejszym teoria jego ucznia, Junga. Surrealizm przyswajał więc zdobycze współczesnej psychologii, źródeł inspiracji poszukiwał w snach, wizjach delirycznych, sięgał do sztuki osób chorych psychicznie, mistyki, gnozy.

Praca z dziełem plastycznym

Polecenie 2

Etap pierwszy: zapoznanie się z dziełem

  • Uważnie obejrzyj reprodukcję obrazu (warto sięgnąć po kilka reprodukcji, aby zapoznać się bliżej z kolorystyką pierwowzoru) lub jego oryginał, jeśli masz taką możliwość (znajduje się w Kunstmuseum w Bazylei); oglądaj z bliska lub z oddali, reprodukcję zaś w różnym świetle; poświęć dziełu odpowiednią ilość czasu, nie spiesz się.

  • „Poddaj się” atmosferze dzieła, ulegnij jego urokowi, tylko w ten sposób doznasz wrażenia estetycznego; pamiętaj, aby wykonywanie ćwiczeń interpretacyjnych nie odebrało ci przyjemności oglądania obrazu.

  • Zapisz imię i nazwisko autora, tytuł, datę powstania obrazu, technikę, epokę, prąd lub szkołę, jaką ten obraz reprezentuje.

Uważnie zapoznaj się z reprodukcją obrazu lub jego oryginałem, jeśli masz taką możliwość (znajduje się w Kunstmuseum w Bazylei; poświęć dziełu odpowiednią ilość czasu, nie spiesz się.

„Poddaj się” atmosferze dzieła, ulegnij jego urokowi, tylko w ten sposób doznasz wrażenia estetycznego; pamiętaj, aby wykonywanie ćwiczeń interpretacyjnych nie odebrało ci przyjemności zapoznawania się z obrazem.

Zapisz imię i nazwisko autora, tytuł, datę powstania obrazu, technikę, epokę, prąd lub szkołę, jaką ten obraz reprezentuje.

R14Iix89Zz5FV
(Uzupełnij).
RUYoRF1ZxF0zq
Ilustracja interaktywna. Obraz na pierwszym planie przedstawia surrealistyczną postać kobiety, która umiejscowiona jest na zalanym niebieskim światłem pustkowiu. Kościste ciało oblepione cienką tkaniną wydaje się znajdować w stanie rozkładu, z jej pleców wystają maczugi o fallicznym kształcie podparte inwalidzkimi kulami. Wyciągnięte ręce o pozbawionych skóry dłoniach szukają oparcia w przestrzeni. Z ciała kobiety wystają półotwarte, puste szuflady. Na drugim planie, w głębi pustkowia stoi inna żeńska postać zbliżona wyglądem do pierwszej. Z jej pleców również wystaje szereg maczug, a z głowy wyrastają jarzące się gałęzie. W prawej ręce kobieta ma czerwoną, uniesioną do góry szarfę. Tytułowa płonąca żyrafa stoi na dalszym planie z lewej strony, płomienie unoszące się z jej ciała rzucają długie cienie. Obok obojętnej na płomienie żyrafy znajduje się jeszcze jedna niewielka postać. Tło stanowi pustynny krajobraz i niebieskie niebo. Po lewej jest wzgórze. Opisy punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Tytuł: odnosi się do jednego z elementów obrazu, wskazuje jego główną bohaterkę. 2. Kolorystyka: oparta głównie na kolorach podstawowych (niebieskim, czerwonym i żółtym), monochromatyczna: przewaga barw ciemnych i zimnych – błękitów, czerni (z domieszką szarości i brązów), kontrastem dla błękitów są małe, ale intensywne, plamy barwne: żółć, czerwień, biel. 3. Sposób malowania: szkicowy, „niestaranny”, z widocznymi śladami pędzla, bez dopracowania szczegółów, nietypowy dla Dalí, który większość swoich obrazów malował z wielką precyzją, dbałością o szczegóły, gładko kładzioną farbą. 4. Kompozycja: uporządkowana, statyczna, zrównoważona, różnorodna. 5. Pierwszy plan – wychudzona postać przypominająca kobietę (piersi, biodra, talia), została jednak zdeformowana (szuflady, podpórki – kule), nie ma twarzy, cielesne są stopy i ręce. To dziwna figura, która podobnie jak kobieta na drugim planie i żyrafa wskazuje na kierunek jaki reprezentuje ten obraz – surrealizm. Niektórzy krytycy porównywali ją do harfy (taki motyw znajduje się na obrazie Dalí z 1934 r. 6. Chmura – kompozycyjnie dopełnia dym. 7. Drugi plan – postać zbliżona do tej z planu pierwszego. Wbite w ciało podpórki, na głowie krzak/drzewo, w prawej ręce czerwony skrawek tkaniny(?), lewa ręka ozdobiona bransoletą i pierścionkiem. 8. Szuflady i kule/podpórki – to fetysze, które często pojawiają się także w innych obrazach tego artysty. 9. Trzeci plan – samotny człowiek. 10. Czwarty plan – płonąca żyrafa. 11. Piąty plan – góry, m.in. szczyt z żółtą drogą. 12. Krajobraz: pustynno-górzysty, pusty, ponury, prawdopodobnie inspirowany rzeczywistym krajobrazem północnej Hiszpanii, gdzie artysta się wychował-pojawiający się (w zbliżonej formie) także w innych obrazach Dalí.
Salvador Dalí, Płonąca żyrafa, 1936–1937
Źródło: Flickr, Flickr, domena publiczna.
Polecenie 3

Etap drugi: zrozumienie treści

  • Odpowiedz na pytania: jak rozumiesz ten obraz? Jak oddziałuje on na ciebie?

  • Zredaguj swoje pierwsze rozumienie, wstępną(e) hipotezę(y) interpretacyjną(e).

  • Wskaż, które elementy dzieła wydają ci się najważniejsze, dominujące.

  • Wyjaśnij, co jest tematem obrazu.

  • Określ, jaki rodzaj malarstwa reprezentuje obraz Dalego.

Odpowiedz na pytania: jak rozumiesz ten obraz? Jak oddziałuje on na ciebie?

Zredaguj swoje pierwsze rozumienie, wstępną(e) hipotezę(y) interpretacyjną(e).

Podaj, które elementy dzieła wydają ci się najważniejsze, dominujące.

Wyjaśnij, co jest tematem obrazu.

Określ, jaki rodzaj malarstwa reprezentuje obraz Dalego.

R12Rg1ijMacxm
(Uzupełnij).
Polecenie 4

Etap trzeci i czwarty: analiza i interpretacja

  • Zbadaj stronę formalną obrazu (malarskie środki wyrazu).

  • Wskaż wszelkie zaskakujące bądź osobliwe elementy dzieła, nazwij je i zanalizuj.

Zbadaj stronę formalną obrazu (malarskie środki wyrazu).

Wymień wszelkie zaskakujące bądź osobliwe elementy dzieła, nazwij je i zanalizuj.

RcXsyUKTVHxFM
(Uzupełnij).

Słownik

kubizm
kubizm

(łac. cubus – sześcian, kostka) kierunek w sztuce powstały we Francji na początku XX w., postulujący sprowadzanie przedmiotów i postaci do układów podstawowych brył geometrycznych

metafizyka
metafizyka

(gr. ta meta physika – to, co jest po fizyce) dział filozofii zajmujący się bytem jako takim – jego podstawowymi własnościami, leżącymi u podstaw świata, który jest nam dostępny poprzez doświadczenie zmysłowe

psychoanaliza
psychoanaliza

(gr. psyche - dusza, analuein - rozwiązywać, rozplatać) kierunek w psychologii XX w., wyjaśniający funkcjonowanie i rozwój osobowości człowieka działaniem nieświadomych instynktów, popędów i dążeń pozostających we wzajemnym konflikcie