Mapa przedstawia powstanie wielkopolskie. Ziemie wyzwolone w listopadzie 1918 roku zajmowały wschodnią część Polski od Sierpca, przez Płock po Kalisz, Sieradz. Główna siedziba dowództwa powstania Poznań. Miejscowości zajęte przez [powstańców do końca 1918 roku: Wągrowiec, Oborniki, Środa, Witkowo, Szamotuły, Wronki, Gostyń, Grodzisk, Kościan. Kierunki działań wojsk powstańczych: Szubin, Nakło w centralnej Polsce oraz Gostyń, Kościan, Krotoszyn na południowy- zachód. Siedziby dowództwa wojsk niemieckich: Bydgoszcz. Garnizony niemieckie: Bydgoszcz, Milicz, Rawicz, Leszno, Zbąszyń. Kierunki działań wojsk niemieckich: z południa na Kopanicę, Leszno oraz z Bydgoszczy na Szubin. Starcia zbrojne: Rynarzewo, Inowrocław, Zdziechowa Poznań, Rawicz, Kobyla Góra, Zbąszyń, Osieczna, Chodzież, Nakło. Ziemie przyznane Polsce traktatem wersalskim 28 VI 1919 rok: centralna i południowa Polska od Chełmna po Kępno. Powstanie wielkopolskie 1. Walki o Rawicz W powiecie racławickim decyzję o przyłączeniu się do powstania podjęto 5 stycznia 1919 r.; walki o Rawicz składają się właściwie na dwa główne starcia, do których doszło w dniach 3–4 lutego i 5–6 lutego 1919 r., oba zakończyły się niepowodzeniem powstańców. 10 lutego stoczono kolejną krwawą walkę, jednak ostatecznie obie strony zachowały dotychczasowe pozycje. Mimo to 17 stycznia 1920 r. Rawicz, na mocy traktatu wersalskiego, znalazł się w granicach II Rzeczypospolitej. RawiczPowstańcy wielkopolscy w okopach.„Nadszedł dzień 10 lutego, jeden z najcięższych z całego naszego powstania. Już w niedzielę dnia 9 lutego wieczorem dowiedziała się Słupia przez dezertera z niemieckich wojsk rawickich, że planowany jest na jutro ogólny atak Niemców na całym froncie od Widaw do Słupi, dano o tym znać i do koźmińskiej kompanii, która stała w Zielonej Wsi i Stwolnie, lecz tam zlekceważono sobie to ostrzeżenie, podczas gdy wojsko nasze leżące w Słupi w nocy jeszcze okopami, rowami od strony Sikorzyna i Stwolna się zabezpieczyło. […] Rychło rano Niemcy z dwóch stron uderzyli równocześnie. […] Po krótkiej wymianie strzałów nasze wojska, widząc niemiecką przewagę, nie tylko cofać się, ale uciekać poczęły. […] Zaczął się potem straszny rabunek, po wszystkich chałupach brano, co tylko w ręce wpaść mogło, i to nie tylko wojsko niemieckie, lecz niemieccy chłopi okoliczni rabowali”., Zdjęcie przedstawia żołnierzy przemierzające las między pagórkami. 2. Walki o Zbąszyń i Kopanicę Zbąszyń stanowił silny garnizon opanowany przez ludność niemiecką; 5 stycznia powstańcy podjęli pierwsze próby przejęcia miasta, skończyły się one niepowodzeniem. Do decydującego starcia doszło 11 stycznia, najpierw próbowano opanować Zbąszyń – bez skutku, natomiast powodzeniem zakończyły się walki o Kopanicę.zbaszynWidok Zbąszynia w 1916 r.„Gdy naznaczony był drugi atak na Zbąszyń, zorganizowany i kierowany przez Kazimierza Zenktelera, kompania bukowska została rozbita na dwie grupy. Ja należałem do grupy liczącej około 100 ludzi pod dowództwem nauczyciela Franciszka Szulca z Dobrej. Oddział nasz wyruszył przez Przyprostynię w kierunku miasta, aby stąd zaatakować dworzec. Rozstawieni byliśmy w ten sposób, że co kroków szedł jeden powstaniec. W ten sposób weszliśmy do miasta około godz. 4-5 rano. Po drodze wstąpiliśmy do kościoła ewangelickiego sprawdzić, czy nie ma tam Niemców. Wspólnie ze mną byli: Józef Krzyżański i Stefan Piszczyński (obaj z Kalwy) oraz Józef Pempera z Godziszczka. Gdy weszliśmy na wieżę kościelną, to zauważyliśmy w oknie kulomiot. Natomiast za filarem stał ukryty pastor niemiecki. Pastora aresztowano i odesłano do Buku, a kulomiot ustawiliśmy na ulicy w kierunku dworca, skąd zmuszeni byliśmy ostrzeliwać się przed nadchodzącymi opancerzonymi Niemcami. Gdy byliśmy koło tartaku, to zauważyliśmy, że mączkarnia się pali. Nie mogliśmy jednak ruszyć do ataku na dworzec, gdyż Niemcy od strony dworca skierowali na nas bardzo silny ogień. Oddział nasz zmuszony był opuścić miasto i wycofać się do Chrośnicy”., Ilustracja przedstawia most wiodący do miasta. Pod nim płynie rzeka. Widoczne są młyny, wieże kościoła, zabudowa miejska. Nad miastem zachodzi słońce. 3. Walki w Poznaniu 27 grudnia, nazajutrz po wizycie Paderewskiego, rozpoczęło się powstanie wielkopolskie. Już po kilku dniach Poznań był wolny i najważniejsze budynki oraz część fortyfikacji zostały przejęte przez Polaków. Do legendy przeszło zajęcie lotniska na Ławicy, które stanowiło ostatni punkt oporu Niemców w mieście. Na jego opanowanie wystarczyło powstańcom kilkadziesiąt minut.poznanPaderewski przybywa do Poznania.„Pod osłoną nocy Andrzej Kopa, Kowalski i Piniecki, działając zgodnie z planem Palucha, otoczyli swoimi ludźmi Ławicę, poprzecinali kable elektryczne oraz telefoniczne i przeprowadzono atak. Natarcie trwało około godziny. Zginęło dwóch Niemców i było kilku rannych po naszej stronie. Nieżychowski czuwał przy swoich dwóch armatach. Ponieważ natarcie przedłużało się, Paluch dał rozkaz Nieżychowskiemu i po kilku cennych strzałach artylerii niemiecka załoga Ławicy poddała się. […] Do naszych rąk dostał się cenny materiał wojenny, między innymi około stu samolotów […]”., Na zdjęciu Józef Piłsudski w towarzystwie napotkanych ludzi. Ściągnął właśnie z głowy kapelusz. Tłum spogląda na niego życzliwie. 4. Walki o Chodzież 6 stycznia 1919 r. powstańcy zajęli Chodzież, a już dwa dni później, 8 stycznia 1919 r., stoczyli z Niemcami o miasto jedną z najkrwawszych bitew powstania wielkopolskiego, która zakończyła się polskim zwycięstwem. Wkrótce Dowództwo Główne podjęło decyzje o opuszczeniu miasta z powodu konieczności odparcia ataku w innym miejscu. Chodzież znalazła się w granicach II Rzeczypospolitej rok później.chodziezChodzież na pocztówce z 1915 r.„Szykowała się wiara na Niemca, zleciało się powstańców dość, ale brakowało broni i naboi – wspominał Stanisław Nowicki. – Powstańcy w Budzyniu to wszystko weterani wojenni, żołnierz doświadczony: wiedział dobrze jak jest Niemiec uzbrojony. Jednak przewaga była po naszej stronie – nie zbrojna, ale duchowa. Był taki zapał, że za Polskę to wiara szła prawie że z gołymi pazurami […]. Nasze hasło «Niech żyje Polska!» to nie usta mówiły, to krzyczało serce”., Zdjęcie przedstawia ulicę w mieście. Dwie kobiety w sukniach z żabotem, w kapeluszach. Przechadzają się po mieście. Pod kamieniczkami mężczyźni spoglądają w ich stronę. 5. Walki o Inowrocław 5 stycznia 1919 r. odbyły się zacięte walki o Inowrocław, zakończone zwycięstwem powstańców. W ich ręce dostały się znaczne zapasy materiałów wojskowych.inowroclawPomnik Powstańców Wielkopolskich w Inowrocławiu.„Przedłożyłem zebranym konieczność wyprawy celem zdobycia Inowrocławia i kazałem poczynić przygotowania na dłuższy wymarsz tak pod względem wyekwipowania oddziałów, jak też i aprowizacji. Komendantowi dworca Grocholskiemu poleciłem mieć w pogotowiu dwa pociągi celem odwiezienia oddziałów. Dyrektor poczty miał wezwać Powidz i Witkowo, by tworzące się tam oddziały ruszyły zaraz wzdłuż «granicy» na Kruszwicę, rozbrajając napotykane po drodze drobne posterunki pruskie. Anders nie miał wracać ze Żnina do Gniezna, lecz podążyć przez Barcin — Pakość, aby stanąć na północ od Inowrocławia. Ponadto kazałem wezwać najbliższe oddziały legionowe w Kole i Włocławku, by od dnia 3 stycznia zapuściły się w lasy pod Gniewkowem — uniemożliwiając przedostanie się tą drogą ewentualnych posiłków niemieckich z Torunia — i aby w dniu 5 stycznia natarły na Inowrocław od wschodu”. Pomnik zwieńczony orłem. Pod nim data 1918 i 1919. Przedstawiają dwóch żołnierzy trzymających pod pachą kobietę, z jej lewej i prawej strony.