Ilustracja interaktywna. Ilustracja przedstawia żarówkę, w której znajduje się kula ziemska. Opisane elementy ilustracji interaktywnej. 1. William James (1842—1910). Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Ma zaczesane na bok włosy oraz gęstą brodę z wąsami. Ubrany jest w garnitur.
Amerykański filozof, psycholog, uważany za prekursora psychologii humanistycznej i fenomenologii, brat pisarza Henry’ego Jamesa. Studiował na Uniwersytecie Harvarda. W 1869 r., po rocznym pobycie w Niemczech, uzyskał stopień doktora medycyny. Przez wiele lat cierpiał na depresję i być może to doświadczenie zaważyło, że zwrócił się ku psychologii i filozofii. W decydującym momencie życia, bliski załamania, postawił sobie ultimatum: albo w ciągu roku pokona marazm i zacznie realizować się na jakimś polu, albo się podda. Udało się i został wykładowcą anatomii i fizjologii na Uniwersytecie Harvarda, a po jakimś czasie zaczął wykładać również psychologię (w 1890 r. opublikował Zasady psychologii). Pokonanie choroby spowodowało, że właśnie wola ludzka i wolność stały się częstym tematem jego refleksji. Zwróciło go to też bardziej ku filozofii, w której poruszał się między obszarem filozofii religii, antropologii i pragmatyzmu, starając się pogodzić naukowy psychologiczny pogląd na naturę ludzkiej świadomości (swoje stanowisko określał mianem radykalnego empiryzmu) z doświadczeniem ludzkiej wolności oraz fenomenem wiary religijnej. W 1885 r. został mianowany profesorem filozofii na Uniwersytecie Harvarda. Stopniowo coraz silniej identyfikował się ze stanowiskiem pragmatycznym, z którego przystępnej formy popularyzacji jest obecnie najbardziej znany.
Do najważniejszych prac Jamesa należą: Wola wiary i inne popularne rozprawy filozoficzne (1897), Doświadczenia religijne (1902), Pragmatyzm (1907), Znaczenie prawdy (1909). 2. Na gruncie swoich poglądów James przedstawił oryginalną obronę znaczenia wiary religijnej. Po pierwsze, wskazał, że w sprawach pilnych i doniosłych życiowo, kiedy człowiek nie ma pewności intelektualnej, jak postąpić, powinien kierować się wiarą. Po drugie, wyjaśnił, że religia stanowi konsekwencję i rozwinięcie specyficznych doświadczeń religijnych, jakich doznają ludzie. Po trzecie, wykazał, że następstwa przyjęcia światopoglądu religijnego stawiają nas w lepszej, tj. bardziej optymistycznej sytuacji życiowej, nadając naszemu życiu sens i głębię. 3. James rozszerzał ideę zgodności sądu z rzeczywistością, stosując ją przede wszystkim do wyjaśniania prawdziwości idei. Prawda idei to proces jej weryfikacji czy uzasadniania, składający się z trzech elementów, które muszą zachodzić, by idea była prawdziwa:
sformułowanie pojęcia;
plan działania, jaki z niego wynika;
skuteczność realizacji tego planu, czego doświadczamy pod postacią określonych doznań. Można to zobrazować za pomocą metafory zgubienia w lesie. Pierwszy krok to sformułowanie pojęcia „wyjście z lasu”, krok drugi to zrozumienie tego pojęcia w kategoriach określonych działań (kierunku marszu), a trzeci – to faktyczne podjęcie tych działań i dzięki nim wyjście z lasu. Jeśli jakiejś idei nie daje się ująć w takich praktycznych kategoriach, to znaczy, że jest pozbawiona sensu. 4. John Dewey (1859—1952). Zdjęcie przedstawia dojrzałego mężczyznę. Ma krótkie włosy oraz gęste wąsy. Ubrany jest w obszerny płaszcz.
Amerykański filozof, psycholog i pedagog. Po studiach planował początkowo karierę nauczycielską, jednak pozytywne przyjęcie jego rozprawy o metafizycznych założeniach materializmu skłoniło go do dalszych studiów na Uniwersytecie Johna Hopkinsa, gdzie uczęszczał m.in. na wykłady Peirce’a. Pracował jako wykładowca, następnie był profesorem filozofii na wielu amerykańskich uczelniach, m.in. na uniwersytecie w Chicago, gdzie w 1896 r. założył Laboratory School, eksperymentalną szkołę, mającą na celu testowanie nowych metod w edukacji. Ważnymi pracami z tego okresu były: Moje pedagogiczne credo (1897) i Szkoła a społeczeństwo (1900). Dewey zajmował się także zagadnieniami z zakresu psychologii, logiki, etyki, a pod koniec życia również sztuki. Początkowo, pozostając pod wpływem jednego ze swoich nauczycieli, uprawiał nowoczesną wersję idealizmu, jednak stopniowo coraz bardziej oscylował w stronę — jak to później określał — empiryzmu naturalistycznego, na którego gruncie szeroko stosował metody pragmatyczne, chętniej jednak określając to mianem eksperymentalizmu niż pragmatyzmu.
Do najważniejszych jego prac, oprócz wymienionych, należą: Jak myślimy? (1910), Demokracja i wychowanie (1916), Badania z logiki eksperymentalnej (1920), Poszukiwanie pewności (1929) i Sztuka jako doświadczenie (1934). 5. John Dewey był niezwykle wszechstronnym filozofem i badaczem. Zmarł w wieku 93 lat, praktycznie do końca pracując nad kolejnymi publikacjami. Tak jak pragmatyzm Peirce’a wywodził się z jego badań logicznych, a pragmatyzm Jamesa z jego radykalnego empiryzmu, tak pragmatyzm Dewey’a swe źródła miał w jego naturalizmie lub — jak wolał go określać — naturalistycznym empiryzmie. W całej twórczości tego filozofa przewija się główna myśl, że człowiek i jego myślenie są nieodłącznymi elementami szeroko rozumianego procesu natury − są ewolucyjną konsekwencją interakcji między organizmem ludzkim a jego środowiskiem i tylko z tej perspektywy mogą być ujmowane. 6. W jaki sposób myślenie wywodzi się z natury? Jest to, zdaniem Dewey’a, następstwo wzrastającej złożoności organizmów, w efekcie czego ich środowisko staje się dla nich coraz bardziej wieloznaczne − właściwa reakcja na bodźce środowiskowe staje się wątpliwa. To rodzi problem dla organizmu, a problem uruchamia refleksję. Podobnie jak James, Dewey przedstawił perspektywę ciągłej skomplikowanej interakcji z coraz bardziej złożonym środowiskiem, wobec czego każde działanie człowieka jest rodzajem eksperymentu. W pewnym sensie życie to właśnie rodzaj eksperymentu, podczas którego stale poszukujemy recepty na coraz głębsze i wielostronne spełnienie, tj. zaspokojenie potrzeb organizmu. Albo jesteśmy w tym skuteczni, albo nie.