Przeczytaj definicje bajki, jakie były formułowane przez różnych twórców w okresie oświecenia. Na ich podstawie wypisz najważniejsze cechy gatunkowe bajki.
Grzegorz PiramowiczKrótkie zebranie nauki o apolgu, czyli bajce
[Bajka] jest to powieść jakiej sprawy alegoryczna, to jest zmyślona, a prawdę wyrażająca.
8 Źródło: Grzegorz Piramowicz, Krótkie zebranie nauki o apolgu, czyli bajce. Cytat za: Zbigniew Goliński, Bajka, [hasło w:] Słownik literatury polskiego oświecenia, pod red. T. Kostkiewiczowej, Wrocław 1977, s. 27.
Ignacy KrasickiO rymotwórstwie i rymotwórcach
[Bajka] jest to powieść zwierzętom pospolicie przywłaszczona, ażeby z ich przykładu lub mówienia nieznacznie do siebie przystosowaną naukę ludzie, którzy ją czytają lub słyszą, brali.
9 Źródło: Ignacy Krasicki, O rymotwórstwie i rymotwórcach. Cytat za: Zbigniew Goliński, Bajka, [hasło w:] Słownik literatury polskiego oświecenia, pod red. T. Kostkiewiczowej, Wrocław 1977, s. 27.
Euzebiusz SłowackiPrawidła wymowy i poezji
Bajka jest to krótki poemat, zawierający powieść o jakimś zdarzeniu, w którym pod zasłoną alegorii wystawia się w najwyższym świetle i mocy prawda jaka moralna.
10 Źródło: Euzebiusz Słowacki, Prawidła wymowy i poezji. Cytat za: Zbigniew Goliński, Bajka, [hasło w:] Słownik literatury polskiego oświecenia, pod red. T. Kostkiewiczowej, Wrocław 1977, s. 27.
R1NQLzuqnzUSe
(Uzupełnij).
Polecenie 2
Przeanalizuj schemat interaktywny dotyczący cech gatunkowych bajki. Wyjaśnij, dlaczego jest to gatunek literacki szczególnie eksponujący przesłania dydaktyczno‑moralizatorskie.
Roj9ioGRZjTrp
(Uzupełnij).
Polecenie 3
Korzystając z dowolnych źródeł, wyszukaj bajki ilustrujące cechy gatunkowe przedstawione na schemacie interaktywnym. Wypisz ich tytuły oraz wybrane cytaty.
RXMLvwLf4u9ap
(Uzupełnij).
R189OZs32zFnK1
Ilustracja interaktywna przedstawia schemat blokowy. Głównym hasłem jest bajka. Odchodzą od tego hasła dwa ramiona: rodzaje bajek oraz cechy bajek. Wskazane są dwa rodzaje bajek: bajki epigramatyczne (opisane w puntach 2-8) i bajki narracyjne (opisane w punktach 9-15). Wskazane są także cechy bajek: dydaktyzm (opisany w punktach 16-19), alegoryczność (punkt 20), uniwersalność (punkt 21), typizacja bohaterów (punkt 22), miniaturyzacja świata przedstawionego (punkt 23), konstrukcja (opisana w punktach 24-26). Opis punków znajdujących się na schemacie: 1. Bajka Bajka – krótki, zaliczany do epiki, utwór dydaktyczny ilustrujący jakąś ogólną prawdę, zwykle wierszowany, zawierający pouczenie dotyczące szkodliwości lub pożyteczności pewnych zachowań., 2. Bajki epigramatyczne krótkie i zwięzłe, których istotą jest refleksja o świecie, zakończone trafną pointą, 3. Bajki epigramatyczne treść zwięzła, wyrazista, jednoznaczna, zwykle rozpoczyna się zdaniem oznajmującym, które informuje o sytuacji stanowiącej jądro opowieści, 4. Bajki epigramatyczne bohaterowie stypizowani, kontrastowi, 5. Bajki epigramatyczne brak opisów czy rozbudowanej fabuły, 6. Bajki epigramatyczne wyraźnie, dobitnie zaznaczony morał, 7. Bajki epigramatyczne brak środków stylistycznych, 8. Bajki epigramatyczne Przykłady: Wół i mrówki, Potok i rzeka, Lis młody i stary., 9. Bajki narracyjne o rozbudowanej narracji, gdyż opowieść odgrywa tu ważną rolę, 10. Bajki narracyjne treść rozbudowana, 11. Bajki narracyjne bohaterowie alegoryczni, kontrastowi, będący upostaciowieniem jakiejś cechy np. skąpstwa, przebiegłości, o wyraźnie nakreślonych komicznych rysach, 12. Bajki narracyjne dynamiczna, rozbudowana akcja, składająca się ze wstępu, punktu kulminacyjnego (węzła) i rozwinięcia (finału), z opisem perypetii bohaterów, z partiami dialogowymi, 13. Bajki narracyjne morał wypływający z treści opowiadanej historii, 14. Bajki narracyjne zastosowanie środków stylistycznych: personifikacji, pytań retorycznych, wykrzyknień, 15. Bajki narracyjne Przykłady: Wilczki, Przyjaciele, Czapla, Ryby i rak, 16. Dydaktyzm Dydaktyzm – pouczanie, moralizowanie, formułowanie wskazówek dotyczących zasad postępowania w świecie poprzez bezpośrednie sformułowanie morału na początku lub na końcu utworu, albo poprzez pokazanie takiej sytuacji, z której jednoznacznie ten morał wynika., 17. Dydaktyzm Zachowanie przeciętności, niewychylania się – postawa gwarantująca spokój wewnętrzny, poczucie pewności i stabilizacji. Chroni człowieka przed zgubną pogonią za dobrami materialnymi, jak również przed skutkami konfliktów. Przykłady: Wilczki, Żółw i mysz, Szczur i kot, 18. Dydaktyzm Postawa nieufności – zachowanie ostrożności oraz podejmowanie właściwych decyzji. Chroni człowieka przed łatwowiernością i naiwnością, staje się on odporny na fałszywe pochlebstwa. Przykłady: Kruk i lis, Przyjaciele., 19. Dydaktyzm Złoty środek – zachowanie mądrości w podejmowaniu decyzji, umiejętności dokonywania wyboru między tym co podpowiada człowiekowi rozsądek, a tym co radzą mu inni. Przykłady: Kałamarz i pióro, Ptaszki w klatce., 20. Alegoryczność Alegoryczność – w zarysie bajkowych sytuacji, fabule mieszczą się ukryte znaczenia łatwe do odczytania, gdyż istnieją w powszechnej świadomości społecznej. Zwierzęta, przedmioty są alegoriami wartości lub cech., 21. Uniwersalność Uniwersalność – tematem bajek są stosunki międzyludzkie, a poruszane problemy aktualne w każdej epoce. Bajki pokazują pozytywne wzorce postępowania, potępiają niewłaściwe postawy., 22. Typizacja bohaterów Typizacja bohaterów – brak indywidualizacji postaci, które są tylko alegorycznym upostaciowaniem danej cechy na przykład mądrości, głupoty, mądrości, lenistwa. Schematyzm postaci powoduje, że w bajkach nie mamy do czynienia z pełnym portretem postaci lecz z ich dwudzielnością opartą na zasadzie kontrastu: wilk–owca, szczur–kot, czapla – ryby, wilk i owca. Taka prezentacja postaci w bajkach powoduje napięcie dramatyczne., 23. Miniaturyzacja świata przedstawionego Miniaturyzacja świata przedstawionego – skrótowe ujęcie świata przedstawionego sprzyja wyeksponowaniu treści, podkreśla pointę, stąd brak w bajkach informacji na temat czasu, miejsca akcji, jak również szczegółowych opisów bohaterów., 24. Konstrukcja kontrast wartości: siła – słabość, mądrość – głupota,, 25. Konstrukcja fabuła oparta na paraboli – przedstawiona sytuacja jest pretekstem do pokazania pewnej ogólnej prawdy, 26. Konstrukcja wyraźnie zaznaczony początek i koniec bajki
Ilustracja interaktywna przedstawia schemat blokowy. Głównym hasłem jest bajka. Odchodzą od tego hasła dwa ramiona: rodzaje bajek oraz cechy bajek. Wskazane są dwa rodzaje bajek: bajki epigramatyczne (opisane w puntach 2-8) i bajki narracyjne (opisane w punktach 9-15). Wskazane są także cechy bajek: dydaktyzm (opisany w punktach 16-19), alegoryczność (punkt 20), uniwersalność (punkt 21), typizacja bohaterów (punkt 22), miniaturyzacja świata przedstawionego (punkt 23), konstrukcja (opisana w punktach 24-26). Opis punków znajdujących się na schemacie: 1. Bajka Bajka – krótki, zaliczany do epiki, utwór dydaktyczny ilustrujący jakąś ogólną prawdę, zwykle wierszowany, zawierający pouczenie dotyczące szkodliwości lub pożyteczności pewnych zachowań., 2. Bajki epigramatyczne krótkie i zwięzłe, których istotą jest refleksja o świecie, zakończone trafną pointą, 3. Bajki epigramatyczne treść zwięzła, wyrazista, jednoznaczna, zwykle rozpoczyna się zdaniem oznajmującym, które informuje o sytuacji stanowiącej jądro opowieści, 4. Bajki epigramatyczne bohaterowie stypizowani, kontrastowi, 5. Bajki epigramatyczne brak opisów czy rozbudowanej fabuły, 6. Bajki epigramatyczne wyraźnie, dobitnie zaznaczony morał, 7. Bajki epigramatyczne brak środków stylistycznych, 8. Bajki epigramatyczne Przykłady: Wół i mrówki, Potok i rzeka, Lis młody i stary., 9. Bajki narracyjne o rozbudowanej narracji, gdyż opowieść odgrywa tu ważną rolę, 10. Bajki narracyjne treść rozbudowana, 11. Bajki narracyjne bohaterowie alegoryczni, kontrastowi, będący upostaciowieniem jakiejś cechy np. skąpstwa, przebiegłości, o wyraźnie nakreślonych komicznych rysach, 12. Bajki narracyjne dynamiczna, rozbudowana akcja, składająca się ze wstępu, punktu kulminacyjnego (węzła) i rozwinięcia (finału), z opisem perypetii bohaterów, z partiami dialogowymi, 13. Bajki narracyjne morał wypływający z treści opowiadanej historii, 14. Bajki narracyjne zastosowanie środków stylistycznych: personifikacji, pytań retorycznych, wykrzyknień, 15. Bajki narracyjne Przykłady: Wilczki, Przyjaciele, Czapla, Ryby i rak, 16. Dydaktyzm Dydaktyzm – pouczanie, moralizowanie, formułowanie wskazówek dotyczących zasad postępowania w świecie poprzez bezpośrednie sformułowanie morału na początku lub na końcu utworu, albo poprzez pokazanie takiej sytuacji, z której jednoznacznie ten morał wynika., 17. Dydaktyzm Zachowanie przeciętności, niewychylania się – postawa gwarantująca spokój wewnętrzny, poczucie pewności i stabilizacji. Chroni człowieka przed zgubną pogonią za dobrami materialnymi, jak również przed skutkami konfliktów. Przykłady: Wilczki, Żółw i mysz, Szczur i kot, 18. Dydaktyzm Postawa nieufności – zachowanie ostrożności oraz podejmowanie właściwych decyzji. Chroni człowieka przed łatwowiernością i naiwnością, staje się on odporny na fałszywe pochlebstwa. Przykłady: Kruk i lis, Przyjaciele., 19. Dydaktyzm Złoty środek – zachowanie mądrości w podejmowaniu decyzji, umiejętności dokonywania wyboru między tym co podpowiada człowiekowi rozsądek, a tym co radzą mu inni. Przykłady: Kałamarz i pióro, Ptaszki w klatce., 20. Alegoryczność Alegoryczność – w zarysie bajkowych sytuacji, fabule mieszczą się ukryte znaczenia łatwe do odczytania, gdyż istnieją w powszechnej świadomości społecznej. Zwierzęta, przedmioty są alegoriami wartości lub cech., 21. Uniwersalność Uniwersalność – tematem bajek są stosunki międzyludzkie, a poruszane problemy aktualne w każdej epoce. Bajki pokazują pozytywne wzorce postępowania, potępiają niewłaściwe postawy., 22. Typizacja bohaterów Typizacja bohaterów – brak indywidualizacji postaci, które są tylko alegorycznym upostaciowaniem danej cechy na przykład mądrości, głupoty, mądrości, lenistwa. Schematyzm postaci powoduje, że w bajkach nie mamy do czynienia z pełnym portretem postaci lecz z ich dwudzielnością opartą na zasadzie kontrastu: wilk–owca, szczur–kot, czapla – ryby, wilk i owca. Taka prezentacja postaci w bajkach powoduje napięcie dramatyczne., 23. Miniaturyzacja świata przedstawionego Miniaturyzacja świata przedstawionego – skrótowe ujęcie świata przedstawionego sprzyja wyeksponowaniu treści, podkreśla pointę, stąd brak w bajkach informacji na temat czasu, miejsca akcji, jak również szczegółowych opisów bohaterów., 24. Konstrukcja kontrast wartości: siła – słabość, mądrość – głupota,, 25. Konstrukcja fabuła oparta na paraboli – przedstawiona sytuacja jest pretekstem do pokazania pewnej ogólnej prawdy, 26. Konstrukcja wyraźnie zaznaczony początek i koniec bajki
Schemat obrazujący podział bajek i ich cechy.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.