Ilustracja interaktywna przedstawia cztery ludzkie postacie. Trzy z nich klęczą, jedna stoi ze skrzyżowanymi na piersiach rękami. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Świat na granicy Francisco Goya, Gdy rozum śpi, budzą się demony, 1799. Licencja: domena publicznaJawa i sen to dwa przeplatające się motywy obecne w świecie przedstawionym powieści Dom dzienny, dom nocny Olgi Tokarczuk. Ten splot uzmysławia, jak bardzo ludzka egzystencja zanurzona jest zarówno w zwykłej codzienności, jak i w marzeniu. Opisem snu rozpoczyna się opowieść o życiu i doświadczeniach ludzi zamieszkujących wieś koło Nowej Rudy, w okolicach Wałbrzycha, u stóp Sudetów. Doświadczenia tych z pozoru zwyczajnych ludzi, podobnie jak oni sami, okazują się jednak niezwykłe. Ich postępowanie opisywane ze szczegółami czasami budzi grozę, ale zawiera w sobie także jakiś rodzaj magii. Z realistyczno-magicznych elementów, które sytuują bohaterów na granicy jawy i snu, składa się zarówno tragiczna historia Marka Marka, jak i humorystyczna historia Krysi z Banku Spółdzielczego w Nowej Rudzie. Marek Marek zapija ból egzystencji i w końcu popełnia samobójstwo, a Krysia poszukuje Amosa ze swoich snów. Świat snu zajmuje w nocy tę przestrzeń, którą w dzień wypełniają problemy związane z życiem bohaterów, ich pracą i codzienną krzątaniną. Senne marzenie nie zawsze jednak kończy się wraz z nastaniem świtu. Krysia całymi dniami słyszy głos ze snu, który w końcu zmusza ją do poszukiwania jego właściciela. To swoiste przenikanie się dwóch rzeczywistości –jawy i snu – jest w powieści podstawą kreacji świata pełnego magii i uroków, ale także – będącego miejscem tragicznych doświadczeń niektórych bohaterów. Obraz przedstawia siedzącego mężczyznę we fraku i spodniach za kolana. Mężczyzna opiera głowę i ramiona o stół. Nad nim unoszą się liczne sowy. 2. Granice płci Śpiąca Hermafrodyta. W Domu dziennym, domu nocnym nie zawsze wyraźne są granice tożsamości wyznaczonej przez płeć. Z jednej strony bohaterki i bohaterowie deklarują przynależność do określonej płci. Narratorka, Marta, Krysia czy święta Kummernis czują się kobietami, ale z drugiej strony zmagają się z ograniczeniami nakładanymi na nie przez role społeczne związane z płcią. Marek Marek jest mężczyzną, nie potrafi jednak sprostać zwyczajowym wymaganiom stawianym mężczyznom. Najbardziej dramatyczna okazuje się jednak sytuacja mnicha Paschalisa, który przekracza granice wyznaczone przez płeć kulturową. Odczytywana w tej perspektywie powieść Olgi Tokarczuk ilustruje problemy stawiane przez feminizm i badania gender. Zdjęcie przedstawia rzeźbę. To leżąca na brzuchu, naga kobieta. 3. Kompozycja powieści patchworkDom dzienny, dom nocny można określić mianem powieści otwartej lub patchworkowej. Kolejne, krótsze lub dłuższe części utworu są ze sobą luźno związane i bardzo często mogą stanowić odrębne całostki, funkcjonujące jako samodzielne opowiadania (np. Amos oraz historia Kummernis i Paschalisa oddzielone od siebie trzema krótkimi częściami: Perukarka, Granica i Kometa). Powieść ma więc budowę fragmentaryczną – jej poszczególne elementy składają się jak puzzle lub przypominają patchwork zszyty z kawałków różnych tkanin i tworzący swoistą mozaikę. Osnowę utworu stanowi opowieść o życiu Marty i bohaterki-narratorki. Czas ich egzystencji płynie niespiesznie i wypełniony jest zwykłymi czynnościami, takimi jak: łuskanie groszku, kupowanie kur i kogutów, słuchanie radia, plecenie peruk... Wyjazdy do okolicznych miejscowości, na przykład do Rudy czy Wambierzyc, stanowią urozmaicenie codziennej monotonii i zwykle inspirują do opowieści o bliższej i dalszej przeszłości. Na przykład z wyprawy do Wambierzyc bohaterka przywozi książeczkę o żywocie Kummernis. Historia tej niezwykłej postaci przerywa narrację o życiu mieszkańców dolnośląskiej wsi. Pytanie: „Kto napisał żywot świętej i skąd to wziął?” staje się początkiem opowieści o Paschalisie, mnichu, który: „Urodził się jakiś niedoskonały, bo od kiedy pamiętał, było mu w sobie źle, jakby pomylił się w narodzinach i wybrał nie to ciało, nie to miejsce, nie ten czas”. Zdjęcie przedstawia wzorzystą, różnokolorową płachtę materiału. 4. Narracja wszechświat. Narracja zastosowana w powieści Olgi Tokarczuk, nazywana jest często sylwiczną . Charakterystyczne są dla niej swobodne przechodzenie od opowieści do opowieści, brak ścisłego związku między kolejnymi sekwencjami narracyjnymi, np.: Dzień samochodów, Latimeria, Flammulina, Grzybość, Sen z internetu i wiele innych. Ta fragmentaryczna narracja może oddawać świadomość niespójności świata, jego swoistej niekompletności. Człowiek wprawdzie wiele wie o świecie, o jego ogromie czy o swoim miejscu w kosmosie, ale jednak nie ma możliwości przeniknięcia i nazwania wszystkich tajemnic otaczającej go rzeczywistości. Tak jak postrzega świat we fragmentach, tak również snuje o nim fragmentaryczne opowieści. Ten sposób narracji może ilustrować sytuację człowieka w świecie, ale może też być wyrazem jego egzystencjalnych poszukiwań. Stanowi on próbę oddania pewnej powtarzalności elementów ludzkiego życia oraz obrazuje przekonanie o jego trwałości, pomimo istnienia śmierci. Zdjęcie przedstawia glob ziemski widziany z kosmosu. 5. Śmierć Durer. W świecie ukazanym w Domu dziennym, domu nocnym widoczna jest wszechwładnie panująca śmierć. Autorka powieści korzysta z niezwykle szerokich możliwości jej unaoczniania: od realistycznych do metafizycznych. W konwencji realistycznej utrzymana jest pierwsza wzmianka Takiego-a-Takiego o samobójstwie Marka Marka, ale już historia samobójcy i opowieść o odnalezieniu jego ciała przekraczają granice realizmu. Przypadek tego dziwnego, nieszczęśliwego człowieka wydaje się metaforą powszechnego ludzkiego doświadczenia samotności, braku zrozumienia, cierpienia, odrzucenia, inności. Śmierć jest w opowieści Tokarczuk przyczajona. Wyłania się z opisów „grzybości” i przepisów na muchomory wiosenne w śmietanie, ujawnia się w historii Kummernis i w historii Petera Dietera oraz dziecka Franza Frosta, ale jest też obecna w przemianie pór roku – w odchodzeniu lata i nadejściu dnia Wszystkich Świętych, kiedy to bohaterka-narratorka opuszcza dom na wsi i wraca na zimę do miasta. Przeczucie śmierci pojawia się także w tajemniczym zniknięciu Marty, która pozostawia swój dom pusty i czysty, zapadający w zimowy sen. Obraz przedstawia jadącego na koniu rycerza w zbroi. Nieopodal rycerza znajduje się postać diabła na koniu, trzymającego w dłoni klepsydrę. 6. Zakończenie niebo. Poetyckie zakończenie powieści w gruncie rzeczy nie jest zakończeniem ostatecznym, bo opowieść o domu dziennym i domu nocnym może być snuta dalej. Taką właśnie zapowiedź można odczytać z fragmentu Wróżenie z nieba zamykającego utwór. Obiektyw aparatu fotograficznego skierowany w niebo będzie utrwalał układy chmur na niebie. „Można będzie złożyć wszystkie zdjęcia jak puzzle. Albo nałożyć je jedne na drugie w komputerze. Albo z pomocą jakiegoś programu wypreparować z nich wszystkich jedno niebo. I wtedy będziemy wiedzieli”. Nie wiadomo jednak, co „będziemy wiedzieli”. I na tym zdaje się polegać koncept tej powieści. Opowiada ona o życiu, którego nieodzownym elementem jest śmierć, a w zakończeniu utworu wyrażona jest nadzieja na dotarcie do pełnej wiedzy, której za życia nie da się osiągnąć. Zdjęcie przedstawia błękitne niebo z niewielkimi obłokami. 7. Tajemnica podświadomości podświadomość. W obu powieściach ważną rolę odgrywają tajemnice podświadomości. W Domu dziennym, domu nocnym są to rozmaite stłumione wspomnienia, obawy i pragnienia, które znajdują ujście w snach. „Dom dzienny”, sfera racjonalności, oznacza świadomość, to, co ujawnione i oficjalne. Prawda o człowieku kryje się jednak w „domu nocnym”. Jest ona nieprzenikniona i niemożliwa do wyrażenia inaczej, jak tylko w języku symbolicznym. W Weiserze Dawidku cały proces śledztwa (a raczej dwóch śledztw, tego w szkole tuż po zniknięciu Dawida i tego prowadzonego po latach) jest wyrazem potrzeby racjonalizacji tajemnicy, mimo że jest to niemożliwe. Nie wiadomo bowiem, w jakim stopniu dziwne zdarzenia, których świadkami były dzieci, naprawdę miały miejsce, a w jakim – były projekcją tego, co kryło się w ich podświadomości. Zdjęcie przedstawia gęsty las. 8. Tajemnica metafizyczna medytacja. U Olgi Tokarczuk można zauważyć grę z metafizyką i religią, przy czym są one rozumiane w sposób daleki od ortodoksji. W Domu dziennym, domu nocnym objawia się swoista duchowość, a nawet mistyka, świat ukazany przez bohaterkę-narratorkę jest otwarty na tajemnicę metafizyczną. Ta tajemnica wymyka się poznaniu, oparta jest głównie na odczuciu jakiegoś niedookreślonego sacrum. Oficjalna religia z trudem zaakceptuje taką mistykę, która nie poddaje się racjonalnemu, teologicznemu wyjaśnieniu. To, co nie mieści się w schematach myślenia, zostaje odrzucone przez kulturę. Najdobitniej widać to w legendzie o Kummernis, uznawanej za świętą przez niektóre tradycje ludowe, i o mnichu Paschalisie. Historia poszukiwań duchowych i przekraczania granic poznania mistycznego jest w tej opowieści spleciona z historią mówiącą o doświadczeniu transgresji płci. Grafika przedstawia maskę przypominającą męską twarz. 9. Tajemnica Innego Żyd. Obie powieści można też czytać jako opis tajemnicy Innego. W utworze Olgi Tokarczuk najbardziej znamienna pod tym względem jest historia mnicha Paschalisa i świętej Kummernis, gdyż pojawia się w niej problem braku identyfikacji z własną płcią kulturową i motyw transseksualizmu. Pozostałe postacie także stanowią wyzwanie interpretacyjne, ponieważ ich inność powoduje, że stają się one nieprzeniknione i niezrozumiałe. Zdjęcie przedstawia cztery świeczki, trzy z nich palą się, czwarta jest zapalana. 10. Małe ojczyzny mała ojczyzna. Obie powieści wprowadzają motyw „małych ojczyzn”: miast, wsi czy regionów, w których mieszkają bohaterowie. Fascynacja małymi ojczyznami, w przeciwieństwie do wielkiej ojczyzny, czyli Polski, zrodziła się w latach 80. XX w. i była charakterystyczna dla literatury lat 90. Twórcy czuli potrzebę dookreślenia własnej tożsamości, współtworzonej przez miejsce, z którego się wywodzą lub z którym czują się wyjątkowo silnie związani. Olga Tokarczuk opisuje Nową Rudę leżącą u podnóża Sudetów i jej okolice. To również miejsce szczególne pod względem kulturowym – obszar włączony w granice Polski po wojnie, wcześniej na tych terenach przenikały się wpływy różnych kultur: niemieckiej, czeskiej, polskiej. Dlatego Nowa Ruda staje się w Domu dziennym, domu nocnym przestrzenią, w której żyją ludzie o niejednoznacznej tożsamości, miejscem przekraczania rozmaitych granic. Zdjęcie przedstawia nastoletniego chłopca, Żyda, w jarmułce na głowie. Chłopiec trzyma na uniesionych rękach, nad głową, białą płachtę materiału.