Konteksty

REjoEiBhc7TAG1

Obraz przedstawia portret mężczyzny. Widoczny jest jego lewy półprofil, patrzy w stronę widza. Ma krótkie, rude włosy oraz gęstą brodę z wąsami na pociągłej twarzy. Ubrany jest w czarną marynarkę. W prawej ręce trzyma fajkę. Tło obrazu jest ciemne.

Vincent van Gogh (1853‑1890) – holenderski malarz, uważany za jednego z najwybitniejszych artystów w dziejach sztuki europejskiej. 

Początkowo pracował jako handlarz dziełami sztuki w Hadze, Londynie i Paryżu, następnie, po zawodzie miłosnym, próbował, bez powodzenia, studiować teologię. Z poświęceniem głosił słowo Boże jako kaznodzieja w zagłębiu górniczym w Belgii, jednak „nadmierna gorliwość” w pielęgnowaniu biedaków i niechęć do podporządkowania się władzy kościelnej sprawiły, że stracił tę pracę.

Mając 27 lat, postanowił poświęcić się sztuce. Samodzielnie uczył się rysunku, studiował także w akademiach w Antwerpii i Paryżu. Pobyt w tym ostatnim mieście był dla niego bardzo ważny, ponieważ zetknął się tam ze sztuką impresjonistyczną oraz poznał wielu malarzy, w tym Paula Gauguina, który odegrał istotną rolę w jego życiu. W Paryżu odkrył także osiemnastowieczny drzeworyt, który okazał się ważną inspiracją w jego twórczości. Odnalezienie własnego, niepowtarzalnego stylu nastąpiło w Prowansji, dokąd van Gogh wyjechał w 1888 r. Urzeczony naturą, intensywnymi kolorami i światłem południa Francji zaczął tworzyć swoje najlepsze obrazy. Planował zorganizować „falanster” malarzy – grupę artystów, którzy będą razem mieszkać, pracować, wspierać się artystycznie i finansowo. Planów tych nie udało się zrealizować; co prawda Gauguin zamieszkał z van Goghiem, jednak niebawem wyjechał w atmosferze skandalu. Odmienne temperamenty malarzy i silne osobowości nie pozwoliły im na wspólne przebywanie.

Van Gogh miał trudny charakter. Przeżywał problemy psychiczne, które pogłębiały się przez: wrodzoną nadwrażliwość, złe warunki, w jakich żył (często głodował, nigdy nie miał własnego domu), nadużywanie alkoholu (szczególnie zgubnego dla zdrowia absyntu) oraz chorobę; wszystko to doprowadziło do tragedii. W wieku 37 lat malarz popełnił samobójstwo. Trudno rozstrzygnąć, na jaką chorobę cierpiał – współcześni mu lekarze diagnozowali syfilis i epilepsję, być może była to schizofreniaschizofreniaschizofrenia? Ostatnie lata życia artysty były pasmem cierpień fizycznych i psychicznych oraz heroiczną walką o możliwość tworzenia. Człowiekiem, który wspierał go przez całe życie i umożliwił mu malowanie, był młodszy brat, Theo. Van Gogh nie był w stanie utrzymać się ze swojej sztuki ani nawet zarobić na farby, w całym życiu sprzedał tylko jeden obraz. Dzisiaj jego dzieła osiągają najwyższe ceny na rynku sztuki, np. Irysy, które zostały sprzedane w 1987 r. za sumę 53 milionów dolarów.

W twórczości van Gogha przewija się kilka głównych tematów: natura, studia portretowe, autoportrety, inspirowane często malarstwem Milleta postaci chłopów – siewcy lub żniwiarza. Artysta odszedł od malarstwa realistycznego, ale także impresjonistycznego, tworząc dzieła, w których ogromną rolę odgrywają kolory – „sugestywne”, symboliczne i ekspresyjne. Van Gogh (...) «przepuszczając rzeczy przez czucie i świadomość», stawia nas najpierw wobec rzeczywistości nieoczekiwanej, nieznanej, niedającej się poznać bez jego, i tylko jego pośrednictwa. Atakuje naszą wyobraźnię, wytrąca nas z nawyków potocznego widzenia, by nas stąd dopiero prowadzić ku rzeczywistości ostatecznie rozpoznawalnej, ale do końca nasyconej jego przeżyciem, jego «uczuciowym rozumieniem», jego intuicyjną penetracją (W. Juszczak).

Malarz stworzył wiele arcydzieł, spośród których można wymienić: kilka wersji Słoneczników, Kościół w Arles, Pokój artysty w Arles, Kruki nad łanem zboża, portrety, np. Portret doktora Gacheta. Pasjonującą lekturą są listy van Gogha, które pisywał głównie do brata Theo: zadziwiają siłą i trafnością wyrazu (...) Z listów (...) bije taka siła, że też nieraz przychodzi odwrócić wzrok: zbyt intensywny wizerunek życia oślepia. Ale też fascynuje. Listy i obrazy van Gogha splatają się w jedną całość. Jego wyznania powodują, że zmuszeni jesteśmy porzucić koncepcję sztuki jako oczyszczającego dystansu. Jesteśmy świadkami przedstawienia zarazem bardziej «naiwnego» i «prawdziwszego» (W. Karpiński).

Technika

Van Gogh przedstawił siebie w postawie siedzącej. Jego sylwetka ujęta jest do ramion, twarz w pozycji trzy czwarte, lewym profilem zwrócona do oglądającego. Artysta ubrany jest w garnitur (marynarkę i kamizelkę), białą koszulę bez kołnierzyka. Strój typowy dla jego epoki, zdradzający pretensję do elegancji, świadczy o przynależności do warstwy mieszczańskiej. Jednak niedbale rozpięta marynarka i kamizelka nieco zakłócają to wrażenie „porządku”. Uwagę przykuwa twarz malarza – poważna, pełna skupienia i wewnętrznego napięcia, co zdradzają wyraz oczu i grymas ust. Kolory, jakich użył artysta do namalowania twarzy, kontrastują z tłem obrazu. Ruda broda, wąsy i włosy stanowią wybijającą się plamę kolorystyczną, która silnie przykuwa uwagę. Zastanawia ostry i „nieprzyjemny” odcień zieleni, którym zostały podkreślone usta i skóra wokół oczu. Tło jest namalowane w zbliżonych (jaśniejszych) kolorach błękitu i zieleni, podobnie jak ubranie malarza. Widoczne „wirujące”, meandryczne pociągnięcia pędzla nadają mu dynamiki. Nie przedstawia ono żadnej realnej przestrzeni, np. wnętrza. Tworzy jedność z postacią, zarówno za sprawą kolorów, jak i linii (lewe ramię upodabnia się nieco do tła).

Praca z dziełem plastycznym

Słownik