Zdjęcie przedstawia portret starszego mężczyzny. Ma podłużną twarz ze zmarszczkami, jest łysy i posiada krótką, siwą brodę z wąsami. Lekko się uśmiecha. Ubrany jest w ciemną marynarkę z jaśniejszą koszulą pod spodem. Tło zdjęcia składa się z ostrych trójkątów.
Źródło: Frankie Fouganthin, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0.
Adam Zagajewski (ur. 1945, zm. 2021) – poeta, eseista, prozaik. Jego wczesna poezja, powstająca w kręgu Nowej Fali, wyrażała problematykę pokoleniową i społeczną. Tomy poezji Komunikat (1972), Sklepy mięsne (1975), a także głośny zbiór szkiców i esejów Świat nie przedstawiony z roku 1974 (napisany wspólnie z Julianem Kornhauserem) mówiły o zakłamaniu języka polityki, postulowały przedstawianie prawdziwego obrazu rzeczywistości.
W roku 1982 Zagajewski wyjechał z Polski i osiadł w Paryżu; był członkiem redakcji „Zeszytów Literackich”. Jego poezja przeszła znaczącą przemianę lub, jak twierdzą niektórzy krytycy, wyraźniej ujawniły się w niej tematy podejmowane już wcześniej: dziedzictwo kultury śródziemnomorskiej, twórczość znanych artystów, rozważania egzystencjalne o zmienności ludzkiego życia i świata. Poezja Zagajewskiego przeciwstawia się nicości i radykalnemu nihilizmowi, ale nie buduje wcale solidnego gmachu, woli namiot wędrowca. (...) Jego twórczość wymaga od interpretatora przemyślenia na nowo wielu zagadnień, zwłaszcza problemu języka, kwestii podmiotowości i samoświadomości ludzkiego «ja» (nie tylko tekstowego «podmiotu lirycznego»), a przede wszystkim postawienia tej poezji nowych pytań (A. Czabanowska‑Wróbel). Świadectwem tego są np. zbiory poetyckie Jechać do Lwowa i inne wiersze (1985), Płótno (1990) czy Anteny (2005). Na uwagę zasługują również zbiory esejów Dwa miasta (1991) i W cudzym pięknie (1999), które przynoszą rozważania zainspirowane podróżami po Europie oraz lekturami.
RFBGYSP4LortS1
Obraz przedstawia portret mężczyzny. Mężczyzna ma brązowe, krótkie, zaczesana na bok włosy oraz długą twarz z lekko garbatym nosem i małymi ustami. Ubrany jest w brązowy strój. Tło obrazu jest ciemne.
Zygmunt Waliszewski, portret Józefa Czapskiego
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Józef Czapski (1896‑1993) – malarz, rysownik, eseista, autor wspomnień i dzienników. Jedna z najbarwniejszych postaci polskiej kultury. Czapski pochodził z rodziny arystokratycznej. Brał udział w I wojnie światowej, podczas II wojny światowej był więźniem sowieckich łagrów, a następnie żołnierzem polskiej armii w ZSRR. Przeszedł szlak armii, wiodący z Rosji przez Bliski Wschód do Włoch. Po wojnie osiadł w Paryżu, gdzie współtworzył miesięcznik „Kultura”. W jego pisarstwie wyodrębnia się cztery nurty: relacje świadka sowieckich łagrów (Na nieludzkiej ziemi), eseje o sztuce (Patrząc), szkice literackie i filozoficzne (Czytając) i diarystykędiarystykadiarystykę (Wyrwane strony). Twórczość plastyczna Czapskiego charakteryzuje się dużą różnorodnością i wielością inspiracji. W młodzieńczych obrazach można odnaleźć wpływy kapistówkapiścikapistów, w dojrzałych Ch. Soutine’aSoutineSoutine’a, N. de Stäelede Stäelede Stäele, wśród ostatnich prac znalazły się emanujące spokojem krajobrazy i „skromne” martwe natury.
diarystyka
dział piśmiennictwa obejmujący pamiętniki i diariusze (dzienniki)
kapiści
kapizm – kierunek postimpresjonistyczny w malarstwie polskim; nazwa pochodzi od Komitetu Paryskiego zawiązanego w 1923 r. w Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych
de Stäele
(1914‑1955) tworzący we Francji rosyjski malarz abstrakcjonista
Soutine
(1893‑1943) francuski malarz pochodzenia żydowskiego, ekspresjonista, związany z École de Paris
Praca z utworem poetyckim
Polecenie 1
Etap pierwszy: zapoznanie się z wierszem
Kilkakrotnie przeczytaj tekst (w przypadku utworów poetyckich zaleca się czytanie na głos, ponieważ tylko przy takiej lekturze możliwe jest poznanie strony brzmieniowej wiersza – rytmu, rymu).
„Poddaj się” atmosferze wiersza, wsłuchaj się w jego brzmienie, odkryj jego niepowtarzalność. Tylko w ten sposób doznasz wrażenia estetycznego; pamiętaj, aby wykonywanie ćwiczeń interpretacyjnych nie odebrało ci przyjemności czytania.
Zapisz imię i nazwisko autora, tytuł, czas powstania tekstu, epokę, prąd lub szkołę, jaką ten wiersz reprezentuje.
Kilkakrotnie zapoznaj się z tekstem (w przypadku utworów poetyckich, jeśli masz taką możliwość, zaleca się zapoznanie z tekstem dźwiękowo, ponieważ przy takiej lekturze możliwe jest poznanie strony brzmieniowej wiersza – rytmu, rymu).
„Poddaj się” atmosferze wiersza, wczuj się w jego brzmienie, odkryj jego niepowtarzalność. Tylko w ten sposób doznasz wrażenia estetycznego; pamiętaj, aby wykonywanie ćwiczeń interpretacyjnych nie odebrało ci przyjemności zapoznawania się z utworem.
Zapisz imię i nazwisko autora, tytuł, czas powstania tekstu, epokę, prąd lub szkołę, jaką ten wiersz reprezentuje.
RPfQqasDPTz9r
(Uzupełnij).
Beaujolais
a ściślej: Beaujolais nouveau – to młode (gotowe do spożycia w sześć tygodni po winobraniu) wino z regionu Beaujolais na północ od Lyonu we Francji
klinga
metalowa, tnąca część broni siecznej
Adam ZagajewskiTwarz van Gogha
Józefowi Czapskiemu
Południe, potoki topniejących tłumów, Paryż. Na słupie ogłoszeniowym, obok zawiadomień o poborze nowego rocznika, wydartego metrykom, obok reklamy futer z lisów i nowego rocznika BeaujolaisBeaujolaisBeaujolais, widnieje twoja ostra twarz, twarz sprawiedliwego, niepokój obleczony w skórę. Rozdzielamy się, przechodzimy, płyniemy pod klingąklingaklingą rozdzierającego spojrzenia. Wciąż nam się przyglądasz, bogaczu, bardziej żywy niż żywi i bardziej skupiony.
m Źródło: Adam Zagajewski, Twarz van Gogha, [w:] Dzikie czereśnie, Kraków 1992.
Polecenie 2
Etap drugi: zrozumienie treści
Odpowiedz na pytania: jak rozumiesz ten tekst? Jak oddziałuje on na ciebie?
Zapisz swoje pierwsze rozumienie tekstu, wstępną(e) hipotezę(y) interpretacyjną(e).
Zaznacz ważne, kluczowe fragmenty, słowa.
Co jest tematem wiersza?
R13k5jEgOgGFV
(Uzupełnij).
Polecenie 3
Etap trzeci i czwarty: analiza i interpretacja
Zbadaj stronę formalną wiersza (jego budowę).
Wskaż wszystko to, co wydaje ci się niezwykłe, nazwij i skomentuj te elementy.
Zbadaj stronę formalną wiersza (jego budowę).
Wymień wszystko to, co wydaje ci się niezwykłe, nazwij i skomentuj te elementy.
RW4dVZ3x9EPzE
(Uzupełnij).
Ćwiczenie 1
Określ temat każdej ze strof.
RCr5met2EXPnx
(Uzupełnij).
Ruth53dKdvzEi
Adam Zagajewski. Twarz van Gogha. Józefowi Czapskiemu. Południe, potoki topniejących tłumów, Paryż. Na słupie ogłoszeniowym, obok zawiadomień o poborze nowego rocznika, wydartego metrykom, obok reklamy futer z lisów i nowego rocznika Beaujolais, widnieje twoja ostra twarz, twarz sprawiedliwego, niepokój obleczony w skórę. Rozdzielamy się, przechodzimy, płyniemy pod klingą rozdzierającego spojrzenia. Wciąż nam się przyglądasz, bogaczu, bardziej żywy niż żywi i bardziej skupiony. Strofa pierwsza: Południe, potoki topniejących tłumów, Paryż. Na słupie ogłoszeniowym, obok zawiadomień o poborze nowego rocznika, wydartego metrykom, obok reklamy futer z lisów i nowego rocznika Beaujolais, widnieje twoja ostra twarz, twarz sprawiedliwego, niepokój obleczony w skórę. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Część 1. jest opisem miejsca i sytuacji. Południe, Paryż, ulica, słup ogłoszeniowy – oto wyznaczniki świata, w którym znajduje się podmiot liryczny wiersza. Oglądając umieszczone na słupie reklamy i informacje, natrafia na twarz – „jego”, „twarz sprawiedliwego”. Choć wizerunek ten nie jest nazwany wprost, domyślamy się (m.in. na podstawie tytułu), że chodzi o van Gogha, a dokładniej o jeden z jego autoportretów. Płótno nie zostaje jednak skonkretyzowane, nie wiemy, jaki obraz został przywołany przez poetę. Strofa druga: Rozdzielamy się, przechodzimy, płyniemy pod klingą rozdzierającego spojrzenia. Wciąż nam się przyglądasz, bogaczu, bardziej żywy niż żywi i bardziej skupiony. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 2. Część 2. rozpoczyna się od opisania ludzi, którzy zajęci są różnymi czynnościami. Ich dynamice przeciwstawione jest spokojne spojrzenie „twarzy”, do której zwraca się podmiot liryczny. Puentą wiersza jest stwierdzenie oparte na paradoksie – van Gogh jest bardziej „żywy” i „skupiony” niż współcześni ludzie.
Adam Zagajewski. Twarz van Gogha. Józefowi Czapskiemu. Południe, potoki topniejących tłumów, Paryż. Na słupie ogłoszeniowym, obok zawiadomień o poborze nowego rocznika, wydartego metrykom, obok reklamy futer z lisów i nowego rocznika Beaujolais, widnieje twoja ostra twarz, twarz sprawiedliwego, niepokój obleczony w skórę. Rozdzielamy się, przechodzimy, płyniemy pod klingą rozdzierającego spojrzenia. Wciąż nam się przyglądasz, bogaczu, bardziej żywy niż żywi i bardziej skupiony. Strofa pierwsza: Południe, potoki topniejących tłumów, Paryż. Na słupie ogłoszeniowym, obok zawiadomień o poborze nowego rocznika, wydartego metrykom, obok reklamy futer z lisów i nowego rocznika Beaujolais, widnieje twoja ostra twarz, twarz sprawiedliwego, niepokój obleczony w skórę. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Część 1. jest opisem miejsca i sytuacji. Południe, Paryż, ulica, słup ogłoszeniowy – oto wyznaczniki świata, w którym znajduje się podmiot liryczny wiersza. Oglądając umieszczone na słupie reklamy i informacje, natrafia na twarz – „jego”, „twarz sprawiedliwego”. Choć wizerunek ten nie jest nazwany wprost, domyślamy się (m.in. na podstawie tytułu), że chodzi o van Gogha, a dokładniej o jeden z jego autoportretów. Płótno nie zostaje jednak skonkretyzowane, nie wiemy, jaki obraz został przywołany przez poetę. Strofa druga: Rozdzielamy się, przechodzimy, płyniemy pod klingą rozdzierającego spojrzenia. Wciąż nam się przyglądasz, bogaczu, bardziej żywy niż żywi i bardziej skupiony. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 2. Część 2. rozpoczyna się od opisania ludzi, którzy zajęci są różnymi czynnościami. Ich dynamice przeciwstawione jest spokojne spojrzenie „twarzy”, do której zwraca się podmiot liryczny. Puentą wiersza jest stwierdzenie oparte na paradoksie – van Gogh jest bardziej „żywy” i „skupiony” niż współcześni ludzie.
Ćwiczenie 2
Wskaż w utworze środki poetyckie i określ ich funkcję.
Wymień środki poetyckie w utworze i określ ich funkcję.
R11S6LpAXXbBV
(Uzupełnij).
RTwhbxsZDavC8
Adam Zagajewski. Twarz van Gogha. Józefowi Czapskiemu. Południe, potoki topniejących tłumów, Paryż. Na słupie ogłoszeniowym, obok zawiadomień o poborze nowego rocznika, wydartego metrykom, obok reklamy futer z lisów i nowego rocznika Beaujolais, widnieje twoja ostra twarz, twarz sprawiedliwego, niepokój obleczony w skórę. Rozdzielamy się, przechodzimy, płyniemy pod klingą rozdzierającego spojrzenia. Wciąż nam się przyglądasz, bogaczu, bardziej żywy niż żywi i bardziej skupiony. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Rodzaj wiersza: wolny. Fragment tekstu: Twarz van Gogha. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 2. Tytuł: dwuznaczny, nawiązuje zarówno do osoby, jak i sztuki van Gogha (prawdopodobnie odnosi się do któregoś z autoportretów artysty). Fragment tekstu: Józefowi Czapskiemu. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 3. Dedykacja. Fragment tekstu: Południe, potoki topniejących tłumów, Paryż. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 4. Metafory: obrazowe - dwie z nich są metonimiami. Fragment tekstu: Obok (przerzutnia) zawiadomień o poborze nowego rocznika. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 5. Przerzutnie: użyte w dużej liczbie, zakłócają rytm wiersza (ten zabieg pozwala naśladować mowę potoczną), podkreślają pewne słowa. Fragment tekstu: Nowego rocznika. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 6. Epitety: jest ich niewiele. Fragment tekstu: Na słupie ogłoszeniowym, obok zawiadomień o poborze nowego rocznika, wydartego metrykom, obok reklamy futer z lisów i nowego rocznika Beaujolais. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 7. Powtórzenia: pewne słowa powtórzone nadają wierszowi rytm. Fragment tekstu: Rozdzielamy się, przechodzimy, płyniemy pod klingą rozdzierającego spojrzenia. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 8. Nagromadzenie czasowników: odnosi się do ludzi współczesnych, charakteryzuje ich. Fragment tekstu: Wciąż nam się przyglądasz, bogaczu. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 9. Bezpośredni zwrot do van Gogha. Fragment tekstu: Bardziej żywy niż żywi i bardziej skupiony. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 10. Paradoks: zaciekawia, szokuje, prowokuje do refleksji.
Adam Zagajewski. Twarz van Gogha. Józefowi Czapskiemu. Południe, potoki topniejących tłumów, Paryż. Na słupie ogłoszeniowym, obok zawiadomień o poborze nowego rocznika, wydartego metrykom, obok reklamy futer z lisów i nowego rocznika Beaujolais, widnieje twoja ostra twarz, twarz sprawiedliwego, niepokój obleczony w skórę. Rozdzielamy się, przechodzimy, płyniemy pod klingą rozdzierającego spojrzenia. Wciąż nam się przyglądasz, bogaczu, bardziej żywy niż żywi i bardziej skupiony. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 1. Rodzaj wiersza: wolny. Fragment tekstu: Twarz van Gogha. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 2. Tytuł: dwuznaczny, nawiązuje zarówno do osoby, jak i sztuki van Gogha (prawdopodobnie odnosi się do któregoś z autoportretów artysty). Fragment tekstu: Józefowi Czapskiemu. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 3. Dedykacja. Fragment tekstu: Południe, potoki topniejących tłumów, Paryż. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 4. Metafory: obrazowe - dwie z nich są metonimiami. Fragment tekstu: Obok (przerzutnia) zawiadomień o poborze nowego rocznika. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 5. Przerzutnie: użyte w dużej liczbie, zakłócają rytm wiersza (ten zabieg pozwala naśladować mowę potoczną), podkreślają pewne słowa. Fragment tekstu: Nowego rocznika. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 6. Epitety: jest ich niewiele. Fragment tekstu: Na słupie ogłoszeniowym, obok zawiadomień o poborze nowego rocznika, wydartego metrykom, obok reklamy futer z lisów i nowego rocznika Beaujolais. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 7. Powtórzenia: pewne słowa powtórzone nadają wierszowi rytm. Fragment tekstu: Rozdzielamy się, przechodzimy, płyniemy pod klingą rozdzierającego spojrzenia. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 8. Nagromadzenie czasowników: odnosi się do ludzi współczesnych, charakteryzuje ich. Fragment tekstu: Wciąż nam się przyglądasz, bogaczu. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 9. Bezpośredni zwrot do van Gogha. Fragment tekstu: Bardziej żywy niż żywi i bardziej skupiony. Opis punktu znajdującego się na ilustracji: 10. Paradoks: zaciekawia, szokuje, prowokuje do refleksji.
Polecenie 4
Po przedstawieniu interpretacji nadszedł czas na własne wnioski i oceny. Odpowiedz na pytania: Jakie znaczenie ma dla ciebie ten obraz? Czy Autoportret van Gogha poruszył cię? Czy wywołał w tobie jakieś odczucia? Czy zainspirował cię do własnych przemyśleń? Czy sztuka van Gogha – artysty dziewiętnastowiecznego – może być interesująca dla współczesnych odbiorców? Ten etap interpretacji ma charakter osobisty i dotyczy twoich podglądów i przekonań. Powyższe pytania potraktuj jedynie jako podpowiedzi i samodzielnie zdecyduj, jak podsumujesz swoje rozważania o obrazie holenderskiego malarza.
