Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki
Polecenie 1
Zapoznaj się z opisami galerii zdjęć. Za pomocą jakich motywów oddawany jest w sztuce temat śmierci?
Zapoznaj się z opisami galerii zdjęć. Za pomocą jakich motywów oddawany jest w sztuce temat śmierci?
RcDjuzE33f5On
(Uzupełnij).
Polecenie 2
Które z dzieł z galerii zrobiło na tobie największe wrażenie? W swojej odpowiedzi odnieś się do motywów, który łączą dzieło z tematem śmierci, ale także do typu pracy (obraz, rzeźba, grafika) oraz konwencji stylistycznej, w której powstała (realizm, idealizm).
Które z dzieł z galerii zrobiło na tobie największe wrażenie? W swojej odpowiedzi odnieś się do motywów, który łączą dzieło z tematem śmierci, ale także do typu pracy (obraz, rzeźba, grafika) oraz konwencji stylistycznej, w której powstała (realizm, idealizm).
R1DBDgyTJyjJp
(Uzupełnij).
RskolyR2xld3c
Ilustracja interaktywna przedstawia stojącą postać pół-szkieletu, pół-kobiety. Prawa strona postaci jest ukazana jako szkielet, trzymający w prawej ręce kosę. U jej stóp znajduje się jałowa ziemia, leży książka. Nieopodal stoi świecznik, ze złamaną świecą. Lewa strona postaci ukazuje młodą kobietę w wykwintnej, długiej sukni. Kobieta trzyma w lewej dłoni gałązkę obsypana kwiatami. Za jej plecami, za niewielkim płotem kwitną różnobarwne kwiaty. Opis punktów znajdujących się na ilustracji: 1. Starożytność. {image#Zdjęcie przedstawia rzeźbę. To siedzący mężczyzna. Jest młody, atletycznie zbudowany. Wspiera się na prawej dłoni, jakby miał zaraz się położyć. Jest lekko pochylony, ma opuszczoną głowę.}Umierający Gal, rzymska marmurowa kopia z I w. p.n.e. hellenistycznego dzieła z końca III w. p.n.e
Capitoline Museums, CC BY 2.0, Wikimedia Commons


Realistyczny wizerunek umierającego Gala to jedno z najbardziej znanych i najważniejszych dzieł znajdujących się obecnie w rzymskich Muzeach Kapitolińskich. Jest to replika jednej z rzeźb z grupy poświęconej upamiętnieniu zwycięstw Greków nad Galatami (małoazjatyckimi Celtami) w III i II wieku p.n.e. Tożsamość autora oryginału nie jest znana (mógł nim być Epigonus, nadworny rzeźbiarz dynastii Attalidów z Pergamonu). Rzeźba wywarła wrażenie na wielu późniejszych artystach i pisarzach, także Polakach. Ignacy Kraszewski wspomniał ją w powieści Dziadunio, Juliusz Słowacki opisywał w Beniowskim, a Henryk Sienkiewicz – w Rodzinie Połanieckich., 2. Średniowiecze {image# Rycina przedstawia cztery tańczące na polu szkielety. Tańczą one nad grobem, z którego wyłania się spod całunu kolejny szkielet.} Michael Wolgemut, Taniec śmierci, 1493
domena publiczna


Taniec śmierci był jednym z najpopularniejszych motywów doby średniowiecza. Przedstawienia miały przypominać ludziom o ulotności ludzkiego życia. Dance macabre utrwalano na obrazach, w rzeźbach bądź drzeworytniczych grafikach, jak zrobił to Michael Wolgemut (1434–1519), mistrz Albrechta Dűrera., 3. Renesans {image#Zdjęcie przedstawia alabastrową rzeźbę. To stojący szkielet ludzki z uniesioną do góry prawą ręką. Na ramionach szkieletu wisi płachta materiału. Lewą ręką szkielet wspiera się o tarczę.} Anonim, Alegoria śmierci, 1520
CC0


Alegoryczne przedstawienie śmierci zostało wykonane w alabastrze. Od 1530 roku po 1786 roku znajdowało się na cmentarzu Niewiniątek w Paryżu, obecnie można je oglądać w Luwrze., 4. Barok {image#Obraz przedstawia martwą naturę. Na stole stoi bukiet zrobiony z gałęzi drzew i krzewów owocowych: Na gałęziach znajdują się dojrzałe owoce gruszy, brzoskwini, jabłoni, śliw, moreli, jeżyny, dzikiej róży, porzeczek, czereśni. Leżą też nieopodal dwa dojrzałe melony.} Jan van Kassel, Martwa natura z girlandą brzoskwiń, gruszek, melonów, śliwek, moreli, winogron, jabłek, jagód i wiśni..., między 1635 a 1661
domena publiczna


Barokowe martwe natury były komponowane z kwiatów, owoców, owadów, ryb – w różnych stadiach rozwoju i rozkładu, ale też instrumentów muzycznych i innych przedmiotów. Część z nich niosła z sobą przesłanie wanitatywne. Jan van Kassel (1626–1679), flamandzki malarz martwych natur, stworzył bogatą kompozycję niemalże wychodzącą poza ramy obrazu. Na pierwszy rzut oka widzimy jedynie dojrzałe, pełne witalności owoce, jednak gdy przyjrzymy się obrazowi, dostrzeżemy, że część z nich jest już bardzo dojrzała, a wokół krążą owady gotowe wyssać z nich soki. Motyle, jątki i inne insekty, ze względu na krótkość swojego życia, także były symbolem znikomości., 5. Neoklasycyzm {image# Obraz przedstawia mężczyznę wpółleżącego w wannie wysłanej prześcieradłem. Mężczyzna ma odchyloną do tyłu głowę, zamknięte oczy. Na jego ciele widać krwawiące rany. Woda w wannie jest czerwona. Mężczyzna trzyma w lewej dłoni zapisaną kartkę papieru.} Jean-Louis David, Śmierć Marata, 1793
domena publiczna


Jean-Louis David (1748–1825) należał do najwybitniejszych malarzy neoklasycystycznych. Na obrazie przedstawił Jeana-Paula Marata, jednego z przywódców rewolucji francuskiej, a zarazem swojego przyjaciela, który został zamordowany przez żyrondystkę Charlottę Corday w 1793 roku. Artysta uwiecznił Marata jako bohatera i męczennika rewolucji, umieszczając go w wannie (Marat często zażywał kąpieli z powodu choroby dermatologicznej) wystylizowanej na antyczny sarkofag., 6. Romantyzm {image#Obraz przedstawia scenę rodzajową. W pałacowej Sali, leży w dużym łożu władca. Wokół niego pełno jest ciał młodych, nagich, zamordowanych kobiet. Są także mężczyźni, którzy mordują kobiety. Wszędzie panuje nieład. Mężczyzna z łoża przygląda się tym scenom z zainteresowaniem.} Eugène Delacroix, Śmierć Sardanapala, 1827
domena publiczna


Jeden z najbardziej znanych obrazów Eugène’a Delacroix (1798–1863) przedstawia scenę śmierci ostatniego króla Asyrii. Uwieczniony na płótnie Sardanapal w starożytności był uważany za despotę, który zamordował swoją konkubinę i podpalił pałac. Ostatecznie sam zginął w płomieniach., 7. Symbolizm (koniec XIX wieku) {image#Obraz przedstawia dwie postacie na tle krajobrazu. Po lewej stronie, na niewielkim głazie siedzi młoda, bosa kobieta w długiej sukni. Jest odwrócona do widza prawym profilem. Nad kobietą pochyla się skrzydlata postać w ciemnej, brązowej szacie, trzymająca w prawej dłoni kosę. Skrzydła postaci są brązowe. Kobieta wznosi ku tej postaci dłonie i głowę. Na drugim planie widać pola, drzewa, płynącą rzekę.} Evelyn de Morga, Anioł Śmierci, 1881
domena publiczna


Postać złowrogiego Anioła to kolejna personifikacja śmierci, chętnie uwieczniana na obrazach, m.in. przez symbolistów. Evelyn de Morgan (1855–1919) była angielską malarską, sufrażystką, chętnie ukazującą na swoich płótnach nie tylko przesłania ówczesnych feministek, ale też odniesienia do kwestii duchowych., 8. Okres międzywojenny {image#Zdjęcie przedstawia rzeźbę. Ukazany jest klęczący, młody mężczyzna o atletycznej budowie, z przepaską na biodrach. Mężczyzna ma odchyloną do tyłu głowę, zamknięte oczy. Trzyma go w objęciach szkielet ludzki. Z ramion szkieletu wyrastają ogromne, pierzaste skrzydła. Szkielet składa na lewej skroni mężczyzny pocałunek.} Jacint Verdaguera, Pocałunek śmierci, 1930
domena publiczna


W 1930 roku na barcelońskim cmentarzu Poblenou stanęła monumentalna rzeźba Pocałunek śmierci przypisywana Jacintowi Verdaguera (wg innych źródeł autorem jest Joan Fontbernat Paituvi).
Anonim, Życie i śmierć
Źródło: Wellcome Library no. 45063i, licencja: CC BY 4.0.
wezwany
wybrany
prawie
w jej postawie
Ostał wszech ludzi w kościele
przyrodzenia
Obraza wielmi skaradego
Łoktuszą
Łszczy się jako miednica
samojedź
Miece oczy zawracając
przez lutości
żywot
Magister dicit
wzjewić
Przecz
zbawić
Zać
źle piwa dają
Jako swe miechy natkają
Jedno
zdawić
po sircu smekce
stają
faści
Pożywają mistrzostwa swego
Poki nietu czasu mego
praw niezboża
apoteki
wżdy
zakusi
niemocny weźmie swą moc
siędzie
lubieszczka
deszczka
kurzenie piołyna
szełwije
przez ługu smyje
pożywam ... państwa
poczwy nad ludźmi stroję
wżdy w jenej mierze stoję
podsędki
na skazaniu błądzą
miech piszczeli włoży
na roki
Czyniąc niesprawie otwłoki
Co przewracał sądy wierne
winy nieumiernie
od złostnikow
Sprawiając jich niewiery
Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią

DE MORTE

Polikarpus, tak wezwanywezwanywezwany,
Mędrzec wieliki, mistrz wybranywybranywybrany,
Prosił Boga o to prawieprawieprawie,
By uźrzał śmierć w jej postawiew jej postawiew jej postawie.
Gdy się moglił Bogu wiele,
Ostał wszech ludzi w kościeleOstał wszech ludzi w kościeleOstał wszech ludzi w kościele,
Uźrzał człowieka nagiego,
PrzyrodzeniaprzyrodzeniaPrzyrodzenia niewieściego,
Obraza wielmi skaradegoObraza wielmi skaradegoObraza wielmi skaradego,
ŁoktusząŁoktusząŁoktuszą przepasanego.
Chuda, blada, żołte lice
Łszczy się jako miednicaŁszczy się jako miednicaŁszczy się jako miednica;
Upadł ci jej koniec nosa,
Z oczu płynie krwawa rosa;
Przewiązała głowę chustą
Jako samojedźsamojedźsamojedź krzywousta;
Nie było warg u jej gęby,
Poziewając skrżyta zęby;
Miece oczy zawracającMiece oczy zawracającMiece oczy zawracając,
Groźną kosę w ręku mając;
Goła głowa, przykra mowa,
Ze wszech stron skarada postawa -
Wypięła żebra i kości,
Groźno siecze przez lutościprzez lutościprzez lutości.
Mistrz widząc obraz skarady,
Żołte oczy, żywotżywotżywot blady,
Groźno się tego przelęknął,
Padł na ziemię, eżeeżeeże stęknął.
Gdy leżał wznak jako wiławiławiła,
Śmierć do niego przemowiła.

Mors dicitMorsMors dicit:

Czemu się tako barzo lękasz?
Wrzekomoś zdrow, a wżdywżdywżdy stękasz!
Pan Bog tę rzecz tako nosił,tę rzecz tako nosił,
Iżeś go o to barzo prosił,
Abych ci się ukazała,
Wszytkę swą moc wzjawiła;
Otoż ci przed tobą stoję,
Oględaj postawę moję:
Każdemu się tak ukażę,
Gdy go żywota zbawię.
Nie lękaj się mie tym razem,
Iż mię widzisz przed obrazemprzedprzed obrazem.
Gdy przydę, namilejszy, k tobie,
Tedy barzo zeckniesz sobiezecknieszzeckniesz sobie:
Zableszczysz na strony oczyZableszczyszZableszczysz na strony oczy,
Eż ci z ciała pot poskoczyposkoczyposkoczy;
Rzucęć się jako kot na myszy,
Aż twe sirce ciężko wdyszywdyszywdyszy.
Otchoceć się z miodem tarnekzz miodem tarnek,
Gdyć przyniosę jadu garnek –
Musisz ji pić przez dziękiprzezprzez dzięki;
Gdy pożywieszpożywieszpożywiesz wielikiej męki,
Będziesz mieć dosyć tesnicetesnicetesnice,
Odbędziesz swej miłośniceOdbędzieszOdbędziesz swej miłośnice.
Ostań tego wszech, tobie wielęOstańOstań tego wszech, tobie wielę,
Przez dzięki cię z nią rozdzielę.
Mow se mną, boć mam działodziałodziało,
Gdyć się se mną mowić chciało;
Widzisz, iżem ci robotnica –
Czemu cię wzięła taka tesnica?
Ma kosa wiszwiszwisz, trawę siecze,
Przed nią nikt nie uciecze.
Wstań, mistrzu, odpowiedz, jestli umiesz!
ZaZapoznaj się z opisami galerii zdjęć. Za pomocą jakich motywów oddawany jest w sztuce temat śmierci?Za po polsku nie rozumiesz?
Snadź ci Sortes nie pomożeSnadźSnadź ci Sortes nie pomoże,
Przelęknąłeś się, nieboże!
Już odetchni, nieboraku,
Mow ze mną, ubogi żaku,
Nie boj się dziś mojej szkoły,
Nie dam ci czyść epistołyczyśćczyść epistoły.

Magister dicit:Magister dicitMagister dicit:

Miła Śmirci, racz mi wzjewićwzjewićwzjewić,
PrzeczPrzeczPrzecz chcesz ludzie żywota zbawićzbawićzbawić,
Czemu twą łaskę stracili,
ZaćZaćZać co złego uczynili?
[…]

Mors dicit:

[…]
Karczmarze, co źle piwa dająźle piwa dająźle piwa dają,
Nieczęsto na mię wspominają;
Jako swe miechy natkająJako swe miechy natkająJako swe miechy natkają,
W ten czas mą kosę poznają:
Kiedy nawiedzą mą szkołę,
Będę jem lać w gardlo smołę.
JednoJednoJedno się poruszę,
Wszytki nagle zdawićzdawićzdawić muszę:
Naprzod zdawię dziewki, chłopce,
Aż się chłop po sircu smekcepo sircu smekcepo sircu smekce.
[…]

Majister dicit:

By mię chciała trochę słuchać,
Chciałbych cię nieco pytać:
Czemu się lekarze stająstająstają,
Gdy z twej mocy nie wybawiają,
I też powiedają,
Eże wieliką moc zioła mają?

Mors respondit:

Otoć każdy lekarz faścifaścifaści,
Nie pomogą jego maści;
Pożywają mistrzostwa swegoPożywają mistrzostwa swegoPożywają mistrzostwa swego,
Poki nietu czasu megoPoki nietu czasu megoPoki nietu czasu mego,
A poki jest wola Boża,
Poty człowiek praw niezbożapraw niezbożapraw niezboża
Nie pomogą apotekiapotekiapoteki,
Przeciw mnie żadne leki –
wżdywżdywżdy umrzeć każdy musi,
Kto jich lekarstwa zakusizakusizakusi;
Na mały czas mogą pomoc,
niemocny weźmie swą mocniemocny weźmie swą mocniemocny weźmie swą moc.
A wżdy koniec temu będzie,
Gdy lekarz w mej szkole siędziesiędziesiędzie,
Bowiem przeciw śmirtelnej szkodzie
Nie najdzie ziela na ogrodzie.
Darmo pożywasz lubieszczkalubieszczkalubieszczka,
Już ci zgotowana deszczkadeszczkadeszczka;
Nie pomoże kurzenie piołynakurzenie piołynakurzenie piołyna,
Gdy przydzie moja godzina;
Nie pomogą i szełwijeszełwijeszełwije
Wszytko śmirć przez ługu smyjeprzez ługu smyjeprzez ługu smyje.
Jać nie dbam o żadne ziele,
A wżdy już lat przeszło wiele,
Gdy pożywam swego państwapożywam ... państwapożywam swego państwa,
A nie dbam o żadne lekarstwa;
Swe poczwy nad ludźmi strojępoczwy nad ludźmi strojępoczwy nad ludźmi stroję,
wżdy w jenej mierze stojęwżdy w jenej mierze stojęwżdy w jenej mierze stoję.
Morzę sędzie i podsędkipodsędkipodsędki,
Zadam jim wielikie smętki.
Gdy swą rodzinę sądzą,
Często na skazaniu błądząna skazaniu błądząna skazaniu błądzą
Ale gdy przydzie Sąd Boży,
Sędzia w miech piszczeli włożymiech piszczeli włożymiech piszczeli włoży:
Już nie pojedzie na rokina rokina roki,
Czyniąc niesprawie otwłokiCzyniąc niesprawie otwłokiCzyniąc niesprawie otwłoki,
Co przewracał sądy wierneCo przewracał sądy wierneCo przewracał sądy wierne,
Bierząc winy nieumierniewiny nieumierniewiny nieumiernie,
Bierząc od złostnikowod złostnikowzłostnikow dary,
Sprawiając jich niewierySprawiając jich niewierySprawiając jich niewiery
To wszytko będzie wzjawiono
I ciężko pomszczono.
[…]

2 Źródło: Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią, [w:] Wojciech R. Rzepka, Wiesław Wydra, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław 1984, s. 268–277.
eże
wiła
Mors
wżdy
przed
zeckniesz
Zableszczysz
poskoczy
wdyszy
z
przez
pożywiesz
tesnice
Odbędziesz
Ostań
działo
wisz
Za
Snadź
czyść
1
Ćwiczenie 1

Zapoznaj się z Rozmową mistrza Polikarpa ze śmiercią. Wskaż podobieństwa i różnice wizerunków śmierci w średniowiecznym utworze i w wierszu Grochowiaka.

R1O9htre7LBFH
(Uzupełnij).
1
Ćwiczenie 2

Spośród dzieł znajdujących się w galerii wybierz to, które, twoim zdaniem, mogłyby zilustrować Rozmowę mistrza Polikarpa ze śmiercią lub wiersz Stanisława Grochowiaka Rozbieranie do snu. Swój wybór uzasadnij.

R1O9htre7LBFH
(Uzupełnij).