Wprowadzenie

Koncepcja zjednoczenia Europy pojawiła się już w średniowieczu. Ideę tę próbował urzeczywistnić Karol Wielki. Myśl o powstaniu jednej wspólnej Europy wyrażał też Otton III – jak pamiętamy, istotną rolę w tym dziele miał odegrać Bolesław Chrobry. Pomysły na zjednoczenie pojawiały się także w propozycjach pisarzy i publicystów w różnych okresach historycznych. Przypominano o wspólnych korzeniach kontynentu, co było punktem wyjścia rozważań o integracji.

Początki integracji europejskiej

Jean Monnet, francuski ekonomista, zasugerował, że proces integracji powinien być stopniowy i odbywać się etapami – scalanie powinno obejmować kolejne obszary życia. Pomysł Monneta zainspirował ministra spraw zagranicznych Francji Roberta Schumana do złożenia propozycji powołania organizacji, która zajmowałaby się rozwojem przemysłu ciężkiego. Zamierzano w ten sposób nadzorować przemysł zbrojeniowy w Europie, stąd jednym z państw, które otrzymały tę propozycję, były także Niemcy. Schuman zaproponował także powstanie Europejskiej Wspólnoty Obronnej, w ramach której miała także działać armia niemiecka i tym samym podlegać kontroli. Rozbrojenie Niemiec, według USA i krajów Europy Zachodniej, nie wchodziło w rachubę, ponieważ chciano utrzymać „równowagę europejską”. Nie bez znaczenia był też fakt, że Niemcy były krajem graniczącym z radziecką strefą wpływów.

W tym czasie pomysł na koordynację polityki gospodarczej, współpracę w dziedzinie handlu, wojskowości, ale też kultury podjęły kraje Beneluksu, Francja i Wielka Brytania, podpisując 17 marca 1948 roku porozumienie. Natomiast w maju 1948 roku w Hadze na Kongresie Europy postanowiono, że konieczna jest współpraca między państwami Europy Zachodniej mająca przede wszystkim na celu umacnianie demokracji, przestrzeganie praw człowieka i regulację kwestii społecznych. Dlatego też na konferencji ambasadorów w Londynie opracowano statut Rady Europy, a 5 maja 1949 roku organizacja zaczęła funkcjonować. Państwami założycielami były: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy. Siedzibą Rady został Strasburg. Organami organizacji są: Sekretariat, Komitet Ministrów (w jego ramach systematycznie spotykają się ministrowie spraw zagranicznych) i Zgromadzenie Parlamentarne, do którego wybierani są parlamentarzyści państw członkowskich.

Rada Europy przyjmuje dokumenty mające charakter traktatów międzynarodowych, zwane konwencjami, do których mogą przystępować państwa członkowskie Rady, a w niektórych przypadkach także europejskie kraje nieczłonkowskie lub nawet pozaeuropejskie kraje nieczłonkowskie. Wśród ważnych konwencji opracowanych w Radzie Europy są m.in.: Europejska Konwencja Praw Człowieka, Europejska Konwencja Kulturalna, konwencja o zapobieganiu terroryzmowi, konwencja w sprawie zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej.

Na mocy przyjętej przez Radę Europejskiej Konwencji Praw Człowieka powstał Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu, który orzeka na jej podstawie. Każdy kraj przystępujący do Rady Europy ma obowiązek podpisania konwencji.

Europejska Wspólnota Obronna, Europejska Wspólnota Węgla i Stali, EWG i Euratom

Traktat o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Obronnej został podpisany w 1952 roku w Paryżu, jednak Francja go nie ratyfikowała. Rok wcześniej udało się natomiast rozpocząć proces integracji gospodarczej, proponowany przez francuskich polityków. 18 kwietnia także w Paryżu Francja, Niemcy, Włochy, Holandia, Belgia, Luksemburg powołały Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, podpisując tzw. traktat paryski, który zaczął obowiązywać 23 lipca 1952 roku. Państwa sygnatariusze zgadzały się na wspólny rynek surowców i produktów przemysłu węglowego i stalowego. Celem był rozwój gospodarczy państw, jak również wzrost zatrudnienia. Traktat zawarto na 50 lat. Na czele głównego organu EWWiS – Wysokiej Władzy stanął Jean Monnet.

Kolejne lata przyniosły rozwój współpracy, a także zmiany w strukturze, czyli powstanie nowych instytucji. Na spotkaniu przedstawicieli EWWiS w Mesynie zadecydowano o powołaniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. EWG powstała 25 marca 1957 roku na mocy traktatów rzymskich. Państwami sygnatariuszami były te kraje, które powołały EWWiS. Drugą organizacją utworzoną w Rzymie była Europejska Wspólnota Energii Atomowej Euratom.

W 1973 roku do EWG przystąpiły Wielka Brytania, Dania i Irlandia, a w 1981 roku Grecja. W roku 1986 dołączyły Hiszpania i Portugalia. Zamierzano stworzyć wspólny rynek towarów i usług. Powołano więc instytucję, która miała nadzorować ściślejszą współpracę w tych dziedzinach. W ten sposób powstała Komisja Europejska, a wkrótce również Europejski Bank Inwestycji. Głównym zadaniem tej drugiej instytucji była dbałość o równomierny rozwój państw członkowskich i wspieranie kredytami i subwencjami tych krajów i regionów, dla których to wsparcie jest niezbędne.

Kolejną formą organizacyjną, która powstała 4 stycznia 1960 roku niejako obok już wspomnianych struktur, ale także miała służyć integracji europejskiej, była EFTA – Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu. W jej skład weszły: Austria, Wielka Brytania, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja. Od 1 stycznia 1967 roku stworzono między nimi bezcłową strefę handlu obejmującą artykuły przemysłowe. W 1970 roku członkiem EFTA stała się Islandia, w 1985 Finlandia. Natomiast w 1973 roku wystąpiły z niej Wielka Brytania i Dania, a w 1986 Portugalia. W 1991 roku członkiem EFTA został Liechtenstein.

Z Archiwum TVP

Obejrzyj historię powstania Unii Europejskiej w pigułce. Materiał powstał w 2002 roku.

Integracja z problemami

Proces integracji nie był pozbawiony problemów. Francja obawiała się zrównania w prawach Niemiec z pozostałymi państwami. Kiedy jednak sukcesem zakończyły się negocjacje z RFN i podpisano dwustronny układ, uznała, że dalsze integrowanie nie jest jej potrzebne. Kolejny problem dla niektórych państw stanowiły wpływy amerykańskie. W pewnym sensie ich pasem transmisyjnym była Wielka Brytania. Zdarzało się także, że rządy niektórych państw podejmowały decyzję o wejściu w struktury europejskie, natomiast mieszkańcy taką możliwość odrzucali w referendum. Tak było w Norwegii. Z kolei Turcja rozpoczęła starania o wejście do struktur europejskich już w roku 1963. Została wówczas państwem stowarzyszonym. Oficjalny wniosek o wejście został złożony w 1986 roku, ale ze względu na łamanie praw człowieka, problem Kurdów, różnice kulturowe, religijne, a także brak możliwości dostosowania systemu prawnego do wymogów europejskich Turcja nadal pozostaje poza Unią. Nie bez znaczenia jest też fakt, że tylko niewielka część Turcji leży na kontynencie europejskim.

KBWE

Warto zauważyć, że z inicjatywy zwolenników integracji podejmowane były przedsięwzięcia, które miały służyć współpracy także między państwami, które nie weszły do EWG czy EWWiS. 30 lipca 1975 roku obradowała w Helsinkach Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (w 1995 roku została przekształcona w Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie). W jej obradach wzięły udział: USA, Kanada i prawie wszystkie państwa europejskie. Nie pojawili się jedynie przedstawiciele Albanii. Podjęto próbę porozumienia pomiędzy państwami o różnych systemach politycznych. Obecni zadeklarowali chęć pokojowego współistnienia, wyrzeczenia się siły w kontaktach międzynarodowych, nienaruszalność integracji terytorialnej. Deklarowali pokojowe rozwiązywanie konfliktów i brak ingerencji w wewnętrzne problemy państw. Najważniejszym jednak postanowieniem była deklaracja o przestrzeganiu praw człowieka.

Dalsza droga ku jedności

W lipcu 1987 roku wszedł w życie Jednolity Akt Europejski, który precyzyjnie określił cele, do których dążą państwa europejskie, poszerzył zakres współpracy, np. w dziedzinie polityki, ochrony środowiska, badań naukowych. Ustanowił Radę Europejską oraz poszerzył kompetencje parlamentu.

Jesień Narodów doprowadziła do rozpadu radzieckiej strefy wpływów i tym samym umożliwiła przystąpienie do procesu integracji krajów Europy Środkowo‑Wschodniej. Zanim jednak do tego doszło, opracowano w Maastricht na szczycie EWG traktat, który wprowadził nazwę „Unia Europejska” oraz ustalił szczegółowe zasady, na podstawie których Unia miała funkcjonować. Jego podpisanie nastąpiło 7 lutego 1992 roku.

Należy pamiętać, że nadal istniały Wspólnoty Europejskie, czyli EWG, EWWiS i Euratom. Dopiero traktat lizboński w 2009 roku doprowadził do ich likwidacji, natomiast Unii Europejskiej nadał osobowość prawną.

Kolejne kroki integracji

W lutym 2001 roku podpisano w Nicei traktat, który przygotował Unię na przyjęcie nowych członków. Doszło do zreformowania struktur unijnych. Między innymi ustalono maksymalną liczbę deputowanych Parlamentu Europejskiego, a także zwiększono jego kompetencje. Każdy kraj po rozszerzeniu Unii miał mieć prawo do jednego komisarza.

W 2004 roku do Unii Europejskiej wstąpiło 10 państw: Cypr, Czechy, Estonia, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry i było to największe rozszerzenie Unii. W 2007 roku członkami Unii stały się Bułgaria i Rumunia, natomiast w lipcu 2013 roku – Chorwacja.

Schengen

Istotnym elementem integracji było podpisanie tzw. układu z Schengen. Odbyło się to 14 czerwca 1985 roku. Porozumienie dotyczy stopniowego znoszenia kontroli granicznej i ścisłej współpracy policyjnej. Obywatele krajów, których dotyczy układ, mogą się poruszać w strefie Schengen bez paszportów. W 2011 do strefy należały 22 kraje Unii i 4 państwa spoza UE.

R1Ngh6ALVQaSf

Granica państwowa polsko-niemiecka, znak graniczny nr. 872, okolice Myśliborza Wielkiego Źródło: Mateusz War, Granica państwowa polsko-niemiecka, znak graniczny nr. 872, okolice Myśliborza Wielkiego, Fotografia, licencja: CC BY-SA 3.0.

Euro

Większość krajów Unii Europejskiej zobowiązała się do przyjęcia wspólnej waluty. Wejście do strefy euro uzależnione jest od spełnienia określonych warunków ekonomicznych, toteż do 2011 roku na korzystanie z euro zdecydowało się 17 z 27 państw. Jako pierwsze przyjęły ją Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia i Włochy. Banknoty euro pojawiły się w obiegu w 2002 roku, natomiast euro jako waluta funkcjonująca w rozliczeniach bezgotówkowych zostało wprowadzone w 1999 roku.

Polska droga do NATO

Polsce podobnie jak krajom Europy Środkowej wejście w struktury unijne umożliwiły zmiany związane z rozpadem radzieckiej strefy wpływów, a co się z tym wiąże – likwidacja Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej i Układu Warszawskiego. Na podstawie natomiast umowy podpisanej w Moskwie 22 maja 1992 roku (między Borysem Jelcynem a Lechem Wałęsą) doszło do wycofania wojsk radzieckich z Polski.

Polska rozpoczęła przygotowania do procesu integracji gospodarczej i militarnej z Zachodem. Pierwszym etapem było uczestnictwo w NATO. Zakładano bowiem, że tylko to zagwarantuje Polsce bezpieczeństwo i utrzymanie niepodległego państwa. Na pewno pomocne w naszych staraniach były zabiegi Jana Nowaka‑Jeziorańskiego (dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w latach 1951–1975) i Zbigniewa Brzezińskiego (doradcy do spraw bezpieczeństwa amerykańskiego prezydenta Jimmy’ego Cartera).

Pierwsza wizyta przedstawiciela NATO (samego sekretarza generalnego Manfreda Wörnera) w Polsce odbyła się w marcu 1992 roku. Polsce dano wówczas przyzwolenie na podjęcie starań o włączenie do paktu północnoatlantyckiego. W kwietniu 1992 roku Polska – podobnie jak inne kraje Europy Środkowo‑Wschodniej – była obecna na posiedzeniu Komitetu Wojskowego NATO. Kraj reprezentowali minister obrony i szef sztabu. Zanim jednak Polska weszła w struktury paktu, uczestniczyła w programie Partnerstwo dla Pokoju. Program został ogłoszony w styczniu 1994 roku i zakładał wspólne ćwiczenia wojskowe członków i oczekujących na przyjęcie, udział w operacjach pokojowych i humanitarnych oraz konsultacje dotyczące ewentualnego zagrożenia. W lutym 1994 roku podpisany został przez polskiego premiera dokument ramowy Partnerstwa dla Pokoju, a w maju akt już bezpośrednio dotyczący Polski. W lutym 1995 roku Izba Reprezentantów Kongresu USA przyjęła akt pozwalający na rozszerzenie NATO o Czechy, Polskę, Słowację i Węgry.

Wejście do NATO wymagało przeprowadzenia wielu reform: Polska musiała m.in. ustanowić cywilną kontrolę nad armią. Pierwszy cywilny minister obrony narodowej został powołany w grudniu 1991 roku. Nie był to jednak koniec zmian.

R1bPQ24KhGpti

6 Dywizja Powietrznodesantowa Źródło: Janusz Magnuski, 6 Dywizja Powietrznodesantowa, Fotografia, domena publiczna.

Formalne przystąpienie Polski do NATO nastąpiło 12 marca 1999 roku. Wówczas to minister spraw zagranicznych Polski Bronisław Geremek przekazał sekretarzowi stanu USA Madeleine Albright akt przystąpienia. Ceremonia odbyła się w Independence.

RulXTTuHZYWYZ

zdjecie przedstawia grupe przywódców państw członkowskich NATO zebranych na szczycie tej organizacji  w Waszyngtonie w 1999 r.

Z Archiwum TVP

Polscy politycy tuż po odzyskaniu niepodległości w 1989 r. rozpoczęli starania o przyjęcie w struktury Paktu Północnoatlantyckiego. Udało się dziesięć lat później. W całej Polsce świętowano tę historyczną chwilę.

Droga do Unii Europejskiej

Droga do Unii Europejskiej okazała się dla Polski dłuższa niż starania o wejście do NATO. Wprawdzie już we wrześniu 1989 roku podpisana została umowa dotycząca współpracy, niemniej oficjalny wniosek akcesyjny złożono 8 kwietnia 1994 roku. Polska musiała zreformować swój system ekonomiczny i dostosować prawo do wymogów Unii Europejskiej. Po trzech latach uzyskano pozytywną opinię Komisji Europejskiej na temat stanu przygotowań, a od marca 1999 roku rozpoczął się proces negocjacyjny. Rząd polski i znaczna część społeczeństwa wiązała z UE nadzieję na zwiększenie bezpieczeństwa ekonomicznego i politycznego kraju, a także „przyspieszenie cywilizacyjne”. Ze strony państw członkowskich Unii pojawiały się obawy związane z wysokimi kosztami przyjęcia nowych państw i tym samym obniżeniem się poziomu życia obywateli Unii. Obawy dotyczyły też umiejętności dostosowania się państw kandydujących do systemu prawnego Europy. Nie bez znaczenia była perspektywa pojawienia się nowych osób na europejskim rynku pracy.

Proces negocjacyjny składał się z 5 etapów: przeglądu ustawodawstwa pod kątem zgodności z prawem unijnym; formułowania stanowisk negocjacyjnych przez obie strony, czyli Polskę i UE; toczenia negocjacji w tzw. obszarach roboczych; rozmów dotyczących treści traktatu akcesyjnego; ratyfikacji traktatu akcesyjnego przez Polskę i UE.

Z Archiwum TVP

Polska droga do Unii Europejskiej

Proces zakończono 13 grudnia 2002 roku na szczycie unijnym w Kopenhadze. Wśród negocjatorów należy wymienić Jacka Saryusza‑Wolskiego i Danutę Hübner, choć też trzeba pamiętać, że w negocjacje zaangażowanych było bardzo wiele osób: urzędników, prawników, polityków. W celu koordynowania ich działań powołano już w 1996 roku Urząd Komitetu Integracji Europejskiej. Traktat akcesyjny został podpisany przez rząd polski 15 kwietnia 2003 roku w Atenach. 17 kwietnia Sejm RP zdecydował, że zgodę na ratyfikację podejmie naród w referendum ogólnokrajowym.

Referendum odbyło się 7–8 czerwca 2003 roku. Polakom postawiono pytanie: „Czy wyraża Pani/Pan zgodę na przystąpienie Rzeczypospolitej Polskiej do UE?”. Przed referendum rozpoczęła się kampania prowadzona przez zwolenników i przeciwników przystąpienia Polski do Unii.

Ważność referendum została potwierdzona przez Sąd Najwyższy, w związku z tym 23 lipca prezydent Aleksander Kwaśniewski ratyfikował traktat. 1 maja 2004 roku Polska stała się członkiem Unii.

Z Archiwum TVP

Politycy polscy zaczęli obejmować ważne stanowiska w UE: w 2009 roku europoseł Jerzy Buzek został wybrany na przewodniczącego Parlamentu Europejskiego, a 1 lipca 2011 Polska objęła przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej i sprawowała je przez pół roku. 30 sierpnia 2014 roku premier Donald Tusk został zatwierdzony na stanowisko przewodniczącego Rady Europejskiej, a 10 września 2014 ogłoszono nominację Elżbiety Bieńkowskiej na urząd komisarza Komisji Europejskiej ds. rynku wewnętrznego i usług, przemysłu, przedsiębiorczości oraz małych i średnich przedsiębiorstw.

Zamiast podsumowania