Ja i moje ciało

1. Twoje ciało

Nasze ciało składa się z ogromnej liczby komórek. Z komórek zaś zbudowane są tkanki, a z nich narządy. Te z kolei współpracują ze sobą, tworząc układy narządów.

R149I67GFVlVW

Ilustracja przedstawia budowę ciała człowieka. Widoczny jest kontur ciała, obok niego znajdują się tabliczki z nazwami układów. ludzkiego, a w nim

Ilustracja przedstawia budowę ciała człowieka. Widoczny jest kontur ciała, obok niego znajdują się tabliczki z nazwami układów. ludzkiego, a w nim

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/POD89yjLr

Więcej informacji na temat budowy ciała znajdziesz w materiale „Twoje ciałoP6H20Sd8ITwoje ciało”.

2. Jak się poruszamy?

Poruszanie się jest możliwe dzięki układowi ruchu. Tworzą go szkielet i mięśnie.

• Szkielet budują kości i stawy.

• Kości to twarde narządy zbudowane z białek i soli mineralnych.

• Stawy to ruchome połączenia kości, umożliwiające wykonywanie ruchów.

Funkcje układu szkieletowego:

• Czaszka – chroni mózg i narządy zmysłów oraz przednie odcinki przewodów pokarmowego i oddechowego.

• Kręgosłup – jest oparciem dla czaszki, klatki piersiowej i szkieletu kończyn.

• Klatka piersiowa – chroni serce i płuca.

• Szkielet kończyn – tworzy rusztowanie dla rąk i nóg. Szkielet kończyn dolnych umożliwia poruszanie się.

Mięśnie są zbudowane z komórek, które są zdolne do kurczenia się.

R1f2LmoFHndSE

Ilustracja prezentuje szkielet człowieka. Szkielet składa się ze szkieletu osiowego, czyli kręgosłupa oraz osadzonej na nim czaszki. Kręgosłup połączony jest z żebrami, które razem z mostkiem, tworzą klatkę piersiową. Kończyny górne połączone są z kręgosłupem za pomocą obręczy barkowej, która składa się z obojczyków i łopatek. W skład kończyn górnych wchodzą: kość ramienna, parzyste kości przedramienia oraz kości dłoni. Kończyny dolne połączone są z kręgosłupem za pomocą kości miednicy. Kończyny dolne składają się z: kości udowych, parzystych kości podudzia oraz kości stóp.

Więcej informacji na temat układu ruchu znajdziesz w materiale „Jak się poruszamyP8f34nAOoJak się poruszamy”.

3. Jak się odżywiamy?

Układ pokarmowy służy do pobierania, rozdrabiania i trawienia pokarmu. Niestrawione resztki pokarmu są usuwane z organizmu przez odbyt w postaci kału.
Trawienie to rozkład pokarmu na drobiny za pomocą substancji trawiących (enzymów trawiennych). Strawiony pokarm jest rozprowadzany do komórek ciała za pomocą krwi.
Narządy budujące układ pokarmowy i ich rola:

• jama ustna – rozdrabnianie pokarmu za pomocą zębów, mieszanie rozdrobnionego pokarmu ze śliną i formowanie kęsów;

• gardło – przełykanie pokarmów;

• przełyk – przesuwanie kęsów pokarmu do żołądka;

• żołądek – trawienie pokarmu;

• jelito cienkie – dalsze trawienie pokarmu, przenikanie drobin pokarmu do krwi (wchłanianie);

• jelito grube – wchłanianie wody, formowanie kału z niestrawionych resztek pokarmu i usuwanie na zewnętrz przez odbyt.

W trawieniu pokarmu ważną rolę pełnią ślinianki, wątroba i trzustka. Narządy te produkują substancje, które pomagają w trawieniu pokarmu. Ślinianki produkują ślinę, która zmiękcza i częściowo trawi pokarm. Wątroba i trzustka wytwarzają substancje, które dostają się do części jelita cienkiego znajdującego się tuż za żołądkiem. Wątroba produkuje żółć, która rozbija tłuszcz na kropelki, dzięki czemu tłuszcz jest szybciej rozkładany przez substancje trawiące. Trzustka wytwarza substancje rozkładające białka, cukry i tłuszcze.

Więcej informacji na temat układu pokarmowego znajdziesz w materiale „Jak się odżywiamy?P11NBEmMZJak się odżywiamy?”.

4. Jak oddychamy?

Układ oddechowy jest odpowiedzialny za przeprowadzanie procesu oddychania. Zawarty w powietrzu wdychanym tlen jest rozprowadzany przez krew do komórek ciała. Z komórek krew zabiera dwutlenek węgla i przenosi go do płuc.
Rytmiczne ruchy klatki piersiowej umożliwiają wykonywanie wdechów i wydechów. Są one możliwe dzięki skurczom i rozkurczom mięśni międzyżebrowych i przepony. Podczas wdechu mięśnie te się kurczą, klatka piersiowa się rozszerza i powietrze jest zasysane do płuc. Podczas wydechu mięśnie się rozkurczają, klatka piersiowa opada i powietrze wydostaje się z płuc.
Narządy budujące układ oddechowy i ich rola:

• jama nosowa – nawilżanie, ogrzewanie i oczyszczanie wdychanego powietrza;

• gardło – przepływ powietrza z jamy nosowej i jamy ustnej do krtani;

• krtań – podczas wydechu struny głosowe są wprawiane w drgania i powstają dźwięki;

• tchawica i oskrzela – oczyszczanie powietrza i doprowadzenie go do płuc;

• płuca – wymiana gazowa, która polega na przenikaniu do krwi tlenu a z krwi do płuc dwutlenku węgla.

R1AtteCk4ABij

Schemat, przedstawiający budowę układu oddechowego człowieka z opisem narządów: jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela oraz płuco. W prawej dolnej części schematu przybliżenie pęcherzyków płucnych.

Więcej informacji na temat układu oddechowego znajdziesz w materiale „Jak oddychamy?P7WkQeLHRJak oddychamy?”.

5. Układ krwionośny

Układ krwionośny odpowiada za transport substancji po organizmie:

• transportuje tlen z płuc do komórek ciała;

• transportuje składniki pokarmowe z jelita cienkiego do komórek ciała;

• zabiera z komórek niepotrzebne substancje i przenosi je do narządów, których zadaniem jest usunięcie ich z organizmu.

Narządy budujące układ krwionośny i ich rola:

• serce – kurcząc się i rozkurczając umożliwia szybki przepływ krwi w naczyniach krwionośnych;

• tętnice – naczynia krwionośne, które wyprowadzają krew z serca do tkanek; mają grube, elastyczne ściany; w tętnicach krew płynie szybko i ma wysokie ciśnienie;

• żyły – naczynia krwionośne, które doprowadzają krew z tkanek do serca; mają cienkie ściany; krew w żyłach płynie wolno i ma niskie ciśnienie.

W narządach układu krwionośnego płynie krew. Składa się ona z komórek, zwanych krwinkami oraz płynnej substancji  - osocza.

R16pdPbJJM1W9

Ilustracja przedstawia budowę układu krwionośnego człowieka. Na fioletowo oznaczono tą część układu krwionośnego, gdzie jest krew odtlenowana, a na czerwono gdzie jest krew natlenowana. W śródpiersiu znajduje się serce. Po lewej stronie sylwetki człowieka serce oznaczono na fioletowo, są to prawy przedsionek i prawa komora. Do prawego przedsionka uchodzi żyła główna, a z komory prawej wychodzi tętnica płucna. Po prawej stronie sylwetki człowieka serce oznaczono na czerwono, są to lewy przedsionek i lewa komora. Do prawego przedsionka uchodzi żyła płucna, a z komory prawej wychodzi aorta.

Więcej informacji na temat układu krwionośnego znajdziesz w materiale „Układ krwionośnyPyGIfzq3QUkład krwionośny”.

6. Co to znaczy być kobietą lub mężczyzną?

Rozmnażanie to wydawanie na świat potomstwa. Człowiek rozmnaża się płciowo, czyli nowy organizm powstaje z połączenia się komórek rozrodczych żeńskiej (komórki jajowej) i męskiej (plemnika).
Do rozmnażania służą układy rozrodcze: żeński i męski.
Narządy budujące żeński układ rozrodczy i ich rola:

• parzyste jajniki – wytwarzają komórki jajowe, czyli żeńskie komórki rozrodcze;

• parzyste jajowody – miejsce połączenia się komórki jajowej i plemnika;

• macica – miejsce rozwoju zarodka;

• pochwa – kanał, przez który wydostaje się krew menstruacyjna, a podczas porodu dziecko.

RgZbI2eWqVK7Q

Schemat przedstawia budowę układu rozrodczego kobiety. Po prawej stronie sylwetka kobiety z układem rozrodczym umieszczonym w obrębie miednicy. Po lewej stronie schemat układu rozrodczego z opisem. Kulistego kształtu parzyste jajniki, nad nimi jajowody prowadzące do macicy, która łączy się z pochwą.

Narządy budujące męski układ rozrodczy i ich rola:

• parzyste jądra – wytwarzają plemniki, czyli męskie komórki rozrodcze; znajdują się one w ochronnym worku skórnym zwanym moszną lub workiem mosznowym.

• parzyste nasieniowody – wprowadzają plemniki z jąder do cewki moczowej;

• penis – narząd, przez który wydostaje się nasienie sperma (płyn zawierający plemniki);

• prostata – wytwarza substancje odżywiające plemniki;

• pęcherzyk nasienny – miejsce, w którym mogą być gromadzone plemniki.

Ruk5q4PGoVaSM

Schemat przedstawia budowę układu rozrodczego mężczyzny. Po lewej stronie sylwetka mężczyzny z układem rozrodczym umieszczonym w obrębie miednicy. Po prawej stronie schemat układu rozrodczego z opisem. Kulistego kształtu parzyste jądra umieszczone w mosznie łączą się z długimi przewodami – nasieniowodami. Następnie uchodzą do nich pęcherzyki nasienne. Nieparzysta prostata łączy się cewką moczową, która biegnie w obrębie prącia.

Więcej informacji na temat układu rozrodczego znajdziesz w materiale „Co to znaczy być kobietą lub mężczyzną?PdlGrRVeGCo to znaczy być kobietą lub mężczyzną?”.

7. Rozwój człowieka

Zapłodnienie to połączenie się komórki jajowej z plemnikiem – w ten sposób powstaje zarodek. Odżywia się on i oddycha dzięki łożysku, które się tworzy w macicy. Łącznikiem między łożyskiem a zarodkiem jest pępowina.
Ciąża rozpoczyna się zapłodnieniem i kończy porodem. U ludzi ciąża trwa około 9 miesięcy i zazwyczaj rodzi się jedno dziecko. Poród to proces, podczas którego dziecko wydostaje się z macicy przez pochwę.

Dojrzewanie to okres, w którym dziewczynka staje się kobietą a chłopiec mężczyzną. Zmiany w okresie dojrzewania dotyczą:

• budowy i wyglądu – jest to dojrzewanie płciowe;

• postaw, zachowania – jest to dojrzewanie psychiczne;

• stosunku do innych ludzi, przestrzegania reguł w społeczeństwie – jest to dojrzewanie społeczne.

R1HiR8mlnbXif

Animacja przedstawia rozwój człowieka od zapłodnienia do narodzin (bez porodu). Prezentowane są zmianach w wyglądzie, zmiany wielkości dziecka w poszczególnych miesiącach. Przedstawiony zostaje rozwój dziecka z podziałem na etapy.

Animacja przedstawia rozwój człowieka od zapłodnienia do narodzin (bez porodu). Prezentowane są zmianach w wyglądzie, zmiany wielkości dziecka w poszczególnych miesiącach. Przedstawiony zostaje rozwój dziecka z podziałem na etapy.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1HiR8mlnbXif

Animacja przedstawia rozwój człowieka od zapłodnienia do narodzin (bez porodu). Prezentowane są zmianach w wyglądzie, zmiany wielkości dziecka w poszczególnych miesiącach. Przedstawiony zostaje rozwój dziecka z podziałem na etapy.

8. Jak widzimy?

Narządem zmysłu wzroku są oczy. Za ich pomocą widzimy przedmioty i odróżniamy kolory.
Kiedy światło dociera do oka, przedostaje się przez źrenicę i przez soczewkę jest skupiane na siatkówce. Tam bodźce świetlne są przekształcane w impulsy nerwowe i przesyłane do mózgu. Obraz powstający na siatkówce jest pomniejszony i odwrócony. Położenie oczu blisko siebie i z przodu głowy pozwala na widzenie przestrzenne.

RE02gDhjy1wWQ

Animacja przedstawia budowę oka człowieka. Kolejne slajdy pokazują budowę gałki ocznej oglądanej z profilu. Gałka umieszczona jest w oczodole i ma kształt kulisty. Z przodu gałki znajduje się przezroczysta rogówka, następnie kolorowa tęczówka z otworem w środku – źrenicą. Następnie wypukła przezroczysta soczewka, która skupia promienie świetlne na siatkówce pokrywającej tylna część gałki ocznej. Od siatkówki odchodzi nerw wzrokowy.

Animacja przedstawia budowę oka człowieka. Kolejne slajdy pokazują budowę gałki ocznej oglądanej z profilu. Gałka umieszczona jest w oczodole i ma kształt kulisty. Z przodu gałki znajduje się przezroczysta rogówka, następnie kolorowa tęczówka z otworem w środku – źrenicą. Następnie wypukła przezroczysta soczewka, która skupia promienie świetlne na siatkówce pokrywającej tylna część gałki ocznej. Od siatkówki odchodzi nerw wzrokowy.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RE02gDhjy1wWQ

Animacja przedstawia budowę oka człowieka. Kolejne slajdy pokazują budowę gałki ocznej oglądanej z profilu. Gałka umieszczona jest w oczodole i ma kształt kulisty. Z przodu gałki znajduje się przezroczysta rogówka, następnie kolorowa tęczówka z otworem w środku – źrenicą. Następnie wypukła przezroczysta soczewka, która skupia promienie świetlne na siatkówce pokrywającej tylna część gałki ocznej. Od siatkówki odchodzi nerw wzrokowy.

Obraz na siatkówce jest pomniejszony i odwrócony. W oku znajdują się komórki reagujące na światło, które przesyłają informacje do mózgu. Tam sygnały są przetwarzane w taki sposób, że widzimy obraz normalnie, a nie „do góry nogami”.

RpWkr8lG5PneT

Ilustracja pokazuje w jaki sposób promienie świetlne odbite od sylwetki człowieka, przechodzą przez źrenicę i soczewkę. Następnie załamują się za soczewką, tworząc na siatkówce obraz pomniejszony i odwrócony.

9. Jak słyszymy?

Człowiek odbiera dźwięki za pomocą zmysłu słuchu, którego narządem są uszy.  Dźwięk przechodzi najpierw przez przewód słuchowy w uchu zewnętrznym, a następnie dociera do ucha wewnętrznego. Tam zamieniany jest na impulsy nerwowe, które następnie docierają do mózgu.

RNPWg33xmhUfl

Animacja przedstawia drogę fali dźwiękowej w uchu. Fala dźwiękowa docierająca do ucha przechodzi kolejno przez: małżowinę, przewód słuchowy, wprawia w drgania błonę bębenkową. Następnie drgania zostają wzmocnione przez kosteczki słuchowe i przeniesione na ślimak, w którym zostają zamienione na impulsy nerwowe. Pojawia się wskazanie z opisem.

Animacja przedstawia drogę fali dźwiękowej w uchu. Fala dźwiękowa docierająca do ucha przechodzi kolejno przez: małżowinę, przewód słuchowy, wprawia w drgania błonę bębenkową. Następnie drgania zostają wzmocnione przez kosteczki słuchowe i przeniesione na ślimak, w którym zostają zamienione na impulsy nerwowe. Pojawia się wskazanie z opisem.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RNPWg33xmhUfl

Animacja przedstawia drogę fali dźwiękowej w uchu. Fala dźwiękowa docierająca do ucha przechodzi kolejno przez: małżowinę, przewód słuchowy, wprawia w drgania błonę bębenkową. Następnie drgania zostają wzmocnione przez kosteczki słuchowe i przeniesione na ślimak, w którym zostają zamienione na impulsy nerwowe. Pojawia się wskazanie z opisem.

10. Inne zmysły też są ważne

Narządy zmysłów służą do odbierania informacji ze środowiska, takich jak: światło, dźwięk, zapach, smak, dotyk, ciepło, zimno. Najważniejszą rolę w codziennym życiu odgrywają wzrok i słuch, ale inne zmysły są też ważne.
Zmysł węchu znajduje się w nosie. Odbiera informacje o zapachach unoszących się w powietrzu. Za pomocą tego zmysłu odróżniamy zapachy. Zmysł węchu ostrzega nas przed niebezpieczeństwem, np. ulatniającym się gazem. Zmysł węchu szybko się „męczy” – tzn. że po chwili zapach może nawet przestać być wyczuwalny.
Zmysł smaku znajduje się na języku. Odbiera informacje o substancjach zawartych w pokarmach. Pozwala na ocenę, czy potrawa jest smaczna, jadalna i świeża. Człowiek odróżnia smaki: słodki, słony, kwaśny, gorzki i mięsny. Zmysł smaku ostrzega przed zjedzeniem nieświeżej potrawy lub niejadalnej substancji. Zmysły smaku i węchu są ze sobą powiązane, dlatego podczas kataru smak potraw jest słabo wyczuwalny.
Zmysł dotyku znajduje się w skórze. Odbiera informacje o temperaturze otoczenia oraz sile uścisku, dotyku i bólu. Najbardziej wrażliwa jest skóra na wargach i opuszkach palców.

Przykłady sytuacji, w których potrzebny lub pomocny jest zmysł węchu

R11M9qiivExkN

Galeria prezentuje przykłady czterech sytuacji, w których jest potrzebny zmysł węchu. Na pierwszej fotografii widoczna mama trzymająca blisko siebie niemowlę.

Rp0ETuYtvkBqO

Na drugiej fotografii widoczny mężczyzna jedzący posiłek.

RZ7YeDR8ikgmk

Na trzeciej fotografii widoczny palnik kuchenny z płomieniem.

Przykładowe sytuacje, w których przydaje się zmysł smaku

RGZarONlIo8Rp

Zdjęcie przedstawiające kulczybę wronie oko.

RZYRQGnYzSm0U

Zdjęcie przedstawiające niedojrzałe, zielone jabłka wiszące na drzewie.

R1Lxh5o9DyXIi

Zdjęcie przedstawiające żółte, dojrzałe banany.

Przykładowe sytuacje, w których przydaje się zmysł dotyku

R1MCVcLp0lRqT

Galeria prezentuje zdjęcia sytuacji, w których wykorzystujemy zmysł dotyku. Pierwsza fotografia, to ręka z opatrunkiem.

R2kzAHtmQ5quA

Druga fotografia, to dłoń blisko stopy żelazka.

RT5FiW9WCSZ3T

Trzecia fotografia, to ręka pod bieżącą wodą.

Zadania

Tekst do ćw. 24

Poniższa tabela przedstawia wynik doświadczenia, podczas którego uczniowie przez 15 sekund wąchali substancje, a następnie informowali, jak intensywny czuli zapach.