Jak tworzyć materiały edukacyjne i ćwiczeniowe w tekście łatwym. Przykłady
Standardy tekstu łatwego do czytania i zrozumienia dotyczą bardzo wielu obszarów spraw związanych z tworzeniem tekstu, jego organizacji i przygotowania do publikacji. Jest ich po prostu dużo. Stosowanie standardów wymaga nie tylko ich znajomości, lecz także praktyki. Czasami ta sama zasada może sprawiać problemy, gdy jest stosowana w materiale z jednego przedmiotu, a zupełnie łatwo stosuje się ją w innym obszarze wiedzy. Dlatego tak ważne jest częste praktykowanie tworzenia tekstów łatwych.
Poniżej ponownie przypominamy wszystkie standardy tekstu łatwego do czytania i zrozumienia, stosowane w edukacji, opisane w rozdziale 3, zamieszczając przykłady przy tych, które mogą być trudne lub niejednoznacznie odbierane. Przykłady pochodzą z materiałów opracowanych w ramach projektu „Czytam i wiem”. Zamieszczamy także uściślające komentarze. Pomoże to utrwalić zasady i przybliży praktyczną stronę tworzenia tekstu.
Jak pisać
• Zawsze postaraj się dowiedzieć jak najwięcej o uczniach, dla których przygotowujesz opracowanie oraz o ich potrzebach.
• Zawsze używaj właściwego języka.
Nie używaj języka dla małych dzieci, jeśli informacja przeznaczona jest dla osób dorosłych, np. uczniów szkół branżowych i przysposabiających do pracy.
• Upewnij się, że uczniowie otrzymali całą potrzebną informację.
• Nie podawaj więcej informacji, niż potrzeba.
Zdania
• Pisz krótkimi zdaniami. Najlepiej pojedynczymi a nie złożonymi.
Osioł był bardzo zmęczony.
Nie miał siły dalej iść.
Poprosił konia o pomoc.
Koń nie chciał zabrać od osła bagażu. Koń był dla osła niemiły.
Osioł zmarł ze zmęczenia.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Życzliwość, kompromis, współpraca, Katarzyna Kruś‑Kubaszewska
• Zwracaj się wprost do uczniów, używaj słowa „Ty”.
Z warzyw możesz zrobić marynaty. Marynata to gotowane warzywa w wodzie z octem i przyprawami.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Jesień, Katarzyna Cichocka‑Balińska, Karolina Zajączkowska
Czasem twój organizm ma mało energii. Jesteś wtedy zmęczony i zdenerwowany. Dostałeś energię z niedobrych cukrów. Na przykład ze słodyczy.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Pokarm - budulec i źródło energii, Dorota Kaczorowska
• Ostrożnie używaj zaimków, na przykład „on”, „to”.
Bajki filozoficzne kończą się morałem. Morał to rada jak należy postępować. Morał to też rada jak nie postępować.
To kilka mądrych słów na końcu bajki. Na przykład: Nie kradnij.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Życzliwość, kompromis, współpraca, Katarzyna Kruś‑Kubaszewska
• Tam gdzie możliwe, używaj zdań pozytywnych, a nie negatywnych.
W tekstach edukacyjnych warto informacje przekazywać w dwóch formach:
zdania pozytywnego i negatywnego.
Ostrożnie włóż wtyczkę do gniazdka. Powinieneś mieć suche ręce.
Nie dotykaj mokrymi rękami urządzeń elektrycznych!
Możesz zostać porażony prądem.
Komentarz: W tekstach edukacyjnych warto informacje przekazywać w dwóch formach: zdania pozytywne i negatywne. W przestrzeni publicznej i w miejscach praktyk uczniowie często będą się spotykać z formami negatywnymi (Nie dotykać!
Nie przeszkadzać! Nie deptać trawników!).
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
BHP w kuchni, Dorota Mróz
• Używaj strony czynnej, nie biernej.
Strona bierna
Grabie służą do:
• równania ziemi na grządkach
• usuwania opadłych liści.
Strona czynna
Za pomocą grabi możesz:
– równać ziemię na grządkach
– usuwać opadłe liście.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Jesień, Katarzyna Cichocka‑Balińska, Karolina Zajączkowska
Wyrazy
• Posługuj się prostymi i łatwymi do zrozumienia wyrazami.
• Tłumacz trudne wyrazy związane z tematem. Podawaj przykłady.
Współpracować to znaczy robić coś razem.
Współpracować możesz z inną osobą
lub z grupą ludzi.
Współpracujesz na przykład kiedy:
– razem z kolegą rozwiązujesz zadanie
– dzielisz się podczas zabawy
– bawisz się w zgodzie z innymi dziećmi – uzgadniacie kompromis.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Życzliwość, kompromis, współpraca, Katarzyna Kruś‑Kubaszewska
• W całym tekście używaj tych samych wyrazów na opisywanie tych samych rzeczy lub zjawisk.
• Nie używaj metafor. Jeśli materiał edukacyjny wymaga użycia metafory,
dobrze wyjaśnij jej znaczenie. Stosuj przykłady powszechnie znane.
Tekst oryginalny sonetu Stepy Akermańskie
Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,
Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,
Omijam koralowe ostrowy burzanu.
Opracowanie w tekście łatwym do czytania i zrozumienia
Poeta Adam Mickiewicz jechał po stepie. Na stepie rośnie bardzo dużo roślin.
Są tam trawy, kwiaty i krzewy.
Poeta omijał krzewy.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Jak i po co poeci piszą wiersze, Iwona Skrzypczyk‑Gałkowska
• Nie używaj słów zapożyczonych z innych języków, chyba że są bardzo dobrze znane w Polsce.
Nazwę programu Microsoft Word (czytaj majkrosoft łord) zapisujemy w skrócie MS Word.
MS Word służy do pisania tekstu i tworzenia dokumentów.
MS Word można używać na komputerze, laptopie, tablecie i w telefonie.
Komentarz: W tekście nie tłumaczymy słów laptop i tablet ponieważ są one powszechnie znane i używane przez uczniów, nawet z najmłodszych klas
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Program Microsoft Word, Agata Kucharska‑Paczko
• Nie stosuj znaków specjalnych.
W materiałach edukacyjnych stosujemy wyjątki od tego standardu wynikające m.in. z podstawy programowej.
• Nie stosuj skrótów.
Każdy punkt ma swoje współrzędne: współrzędną x i współrzędną y.
Na przykład (3,-4).
Pierwszą współrzędną 3 trzeba zaznaczyć na osi X.
Drugą współrzędną -4 trzeba zaznaczyć na osi Y.
Miejsce gdzie przecinają się linie narysowane od współrzędnych, wyznacza punkt.
Komentarz 1: Użycie w tekście nawiasu przy określeniu współrzędnych ma charakter edukacyjny i wynika z podstawy programowej, której materiał dotyczy.
Komentarz 2: Powszechnie używany skrót Np. w tekście łatwym zawsze piszemy pełnymi wyrazami Na przykład.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Funkcje, Katarzyna Prościńska
Doświadczenie z pryzmatem
Przed doświadczeniem musisz wiedzieć:
• kim był Isaac Newton (czytaj Izaak Niuton)
• co to jest pryzmat.
Komentarz: Wyjątkiem od standardu niestosowania znaków specjalnych jest zapis fonetyczny obcych nazwisk i nazw umieszczany w nawiasie.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Zjawisko rozszczepienia światła, Katarzyna Ceremuga
• Nie używaj procentów i dużych liczb.
W materiałach edukacyjnych stosujemy wyjątki wynikające wyłącznie z podstawy programowej.
1 jednostka astronomiczna jest równa odległości Ziemi od Słońca
1 jednostkę astronomiczną w skrócie zapisujemy 1au.
Odległość Ziemi od Słońca to około
149,5 miliona kilometrów.
1au = 149,5 mln km.
Komentarz: Użycie w tekście dużych liczb ma charakter edukacyjny i wynika z podstawy programowej, której materiał dotyczy.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Układ słoneczny, Katarzyna Prościńska
• Liczby zapisuj cyframi a nie słownie.
Dawno temu żyli 3 bracia: Lech,
Czech i Rus.
Bracia byli mądrzy i odważni.
Opiekowali się ludźmi ze swoich rodów. Ród to grupa kilku rodzin.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Legenda o Lechu, Czechu i Rusie, Magdalena Zduńczyk
W trzecim etapie eksperymentu wybierasz metodę badawczą.
Metoda badawcza to plan doświadczenia.
W tym etapie opisujesz:
– składniki doświadczenia
– jakiego użyjesz sprzętu
– czynności jakie musisz wykonać.
Komentarz: Wyjątkiem od zapisywania liczb cyframi jest zapis liczebników porządkowych. Pomaga to uczniom ze szczególnymi potrzebami odróżnić liczebniki porządkowe od głównych.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Laboratorium. Doświadczenie i eksperyment. Joanna Świeczkowska
Jak zapisać tekst
• Stosuj format A4.
Komentarz: W zależności od potrzeb, głównie ilustracyjnych, można stosować format A4 w orientacji poziomej.
• Stosuj małą objętość tekstu (liczbę stron).
Komentarz: Zaleca się, żeby opracowane materiały edukacyjne miały od 12 do 16 stron. Pozwala to na omówienie prezentowanego tematu w ciągu jednej lekcji.
• Używaj dużej przejrzystej i wyraźnej czcionki, minimum 14 punktów, bezszeryfowej (np. Arial, Verdana, Calibri)
Komentarz: Każda z czcionek bezszeryfowych ma inną wielkość. Calibri jest najmniejsza, dlatego zaleca się zapis tekstu w materiale edukacyjnym czcionką o wielkości 16 pkt. Arial jest większy, dlatego czytelny jest tekst o wielkości 14 pkt. Największą czcionką jest Verdana.
• Nie stosuj ozdobnej czcionki cieniowanej lub obrysowanej.
• Nie pisz WYRAZÓW dużymi literami (wersalikami)
Komentarz: Uczniowie z niepełnosprawnością często odczytują wyrazy zapisane wersalikami jako skrót, literując słowo. Niektóre programy czytające dla osób niewidomych mogą również odczytywać taki wyraz literując.
• Ostrożnie używaj tła.
Jeśli musisz, tło ma być w kontrastowym do czcionki kolorze, jednorodne, bez deseni.
• Nie używaj kursywy.
Komentarz: Tekst napisany kursywą deformuje wygląd liter i utrudnia ich odczytanie przez uczniów ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi.
• Stosuj większe odstępy między wierszami (interlinia – minimum 1,15, najlepiej 1,3)
• Nie używaj przypisów.
Wszystkie odwołania, wyjaśnienia pisz w tekście głównym, zaraz po użyciu wyrazu/wyrażenia objaśnianego.
Ilość opadów mierzymy deszczomierzem.
Deszczomierz to mały pojemnik.
Do pojemnika wpada woda z deszczu
lub ze śniegu.
Ilość opadów mierzymy w milimetrach.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Pogoda i składniki pogody, Izabela Zimnicka
• Nie używaj skomplikowanej interpunkcji, czyli zbyt dużo przecinków,
kropek i innych znaków.
Komentarz: Z uwagi na charakter edukacyjny materiałów zaleca się zachowanie obowiązujących w języku polskim zasad interpunkcji.
• Używaj wypunktowań jeśli piszesz o większej liczbie spraw.
Prezydent ma swoje uprawnienia. Uprawnienia są zapisane w Konstytucji. Nazywają się tam prerogatywy.
Na przykład Prezydent:
– może podpisać ustawy lub ich nie podpisać
– powołuje sędziów
– ogłasza termin wyborów do Sejmu i Senatu.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Jak zostać Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej, Małgorzata Roguszewska
• Zadbaj o to, by materiał miał przejrzysty spis treści i wyraźne tytuły.
Komentarz: Zastosowanie podziału materiału na krótkie rozdziały z tytułami umożliwia w razie potrzeby korzystanie z materiału na więcej niż jednej lekcji.
• Tekst wyrównuj do lewej strony. Nie justuj tekstu!
Komentarz: Wyjustowany tekst zniekształca (rozciąga) wygląd liter i utrudnia ich odczytanie przez uczniów ze szczególnymi potrzebami edukacyjnymi.
• Nie przenoś wyrazów, rozdzielając je kreską na końcu wiersza.
• Rozpocznij i zakończ zdanie zawsze na tej samej stronie.
Tatry Zachodnie zbudowane są ze skał wapiennych.
W skałach wapiennych jest dużo jaskiń. Największa jaskinia w Polsce to Wielka Jaskinia Śnieżna
Tatry Zachodnie mają piękne doliny.
Na przykład:
– Dolina Chochołowska
– Dolina Kościeliska.
Na zdjęciu obok jest Dolina Chochołowska.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Krajobraz wysokogórski w Polsce, Katarzyna Bulanda
• Podziel tekst na krótkie akapity z dużymi odstępami.
Komentarz: W materiałach edukacyjnych zaleca się podział strony A4 w orientacji pionowej na 3 akapity. Każdy akapit powinien mieć 4 do 6 wersów.
Czasami, zwłaszcza przy wypunktowaniach liczba wersów może być większa.
Wynika to wyłącznie z merytorycznej zawartości akapitów. Czasami merytoryczna zawartość opracowania wymaga umieszczenia na stronie 4 akapitów z mniejszą ilością tekstu w akapicie. Materiały, na przykład z informatyki lub matematyki, wymagają zastosowania dużych ilustracji, na szerokość całej strony A4. Są to na przykład zrzuty ekranu zawierające wiele ważnych szczegółów lub tabele i wykresy matematyczne. W przypadku zastosowania poziomej orientacji A4, na jednej stronie powinny być optymalnie 2 akapity. W tej orientacji w jednym wersie mieści się więcej tekstu.
• Wykresy i tabele stosuj tylko wtedy, kiedy są proste i dobrze objaśnione.
Przykład (Przykład zaczerpnięty z publikacji „Informacja dla wszystkich. Europejskie standardy…”):
Jan Kowalski przez większość czasu pracuje przy komputerze. Zajmuje się również szkoleniami i przygotowaniem informacji łatwej do czytania i zrozumienia. To zajmuje mu jednak mniej czasu niż praca przy komputerze. Jan Kowalski uczestniczy również w konferencjach. Na to przeznacza najmniej czasu.
Zamiast powyższego tekstu:
Czas pracy Jana Kowalskiego dzieli się na:
• Przygotowując opracowany tekst do opublikowania, upewnij się, że ważne informacje są łatwe do znalezienia. Ważną informację lub trudne słowo wyróżnij pogrubieniem (bold). Główne myśli wyróżnij w punktach.
Zasady dbania o swoje zdrowie:
Jedz zdrowe jedzenie.
Stosuj się do zasad zdrowego żywienia.
Wysypiaj się.
Osoby wyspane lepiej się uczą i mało chorują.
Ćwicz i uprawiaj sport.
Kto ćwiczy jest szczupły.
Ma więcej siły na naukę i zabawę.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Dbam o zdrowie, Marta Woźniak, Małgorzata Ciesielska
• Numeruj strony opracowania.
• Stosuj grafikę przy tekście – obrazki, zdjęcia, rysunki lub symbole.
Przykłady zastosowania standardów dotyczących grafiki
• Ilustracjami mogą być zdjęcia, rysunki lub symbole (piktogramy).
• Należy używać tego samego sposobu ilustrowania w całym dokumencie.
Komentarz: Materiały ćwiczeniowe w edukacji mogą wymagać ze względów merytorycznych i dydaktycznych użycia różnych rodzajów ilustracji w jednym opracowaniu.
• W całym dokumencie używa się tej samej ilustracji dla zobrazowania tego samego obiektu, sprawy czy sytuacji.
• Ilustracje powinny być odpowiednie dla osób, dla których przeznaczony jest tekst (nigdy nie używaj obrazków dla dzieci w tekście dla osób dorosłych).
• Ilustracje powinny być umieszczone przy tym fragmencie tekstu, który pomagają objaśnić.
Komentarz: Kiedy w jednym akapicie jest kilka różnych informacji, np. w wypunktowaniach, należy wybrać najważniejsze informacje i je zilustrować.
W przyrodzie występują też osady czyli: – rosa
– szron
– szadź
– gołoledź.
Rosa to kropelki wody.
Rosę możesz zobaczysz latem
na trawie i listkach.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Pogoda i składniki pogody, Izabela Zimnicka
• Fotografie muszą być wyraźne i nie mogą zawierać zbyt wielu szczegółów.
Mroźna i śnieżna zima to trudny czas
dla ptaków.
Niektóre ptaki zostają zimą w Polsce. Bez pomocy ludzi jest im trudno znaleźć jedzenie.
Przykład pochodzi z materiału edukacyjnego:
Pory roku. Zima. Marta Woźniak, Małgorzata Ciesielska