Jaki powinien być chłopak? (A jaka powinna być dziewczyna?)
„Uuh, chłopaki… Uuh, nie płaczą” – to słowa popularnej piosenki zespołu T. Love. Wprawdzie w tekście utworu nie ma słów o dziewczynach, ale gdyby się tam znalazły, być może brzmiałyby: „Uuh, dziewczyny… Uuh wciąż płaczą” i wskazywałyby na całkowitą odmienność tej płci. Choć dziś pewne różnice między płciami zacierają się, to właściwie niemal zawsze wychowanie dzieci koncentrowało się na uwypuklaniu różnic między chłopcami i dziewczętami...
Wypisz tytuły książek lub filmów, które są przeznaczone wyłącznie
dla dziewcząt lub
dla chłopców.
Określ ich tematykę.
Jak wychowywano w przeszłości?
Począwszy od antyku, uważano, że od pewnego momentu (zazwyczaj od siódmego roku życia) konieczne było zróżnicowanie wychowania chłopców i dziewcząt. Zdarzały się od tej zasady odstępstwa, np. jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnej Grecji, Platon, zalecał tak samo traktować dzieci, niezależnie od ich płci. Podobnie postępowano w Sparcie.
Wychowywanie chłopców (i dziewcząt) w starożytnej Grecji
Ci rewelacyjni GrecyDziesięć ohydnych spartańskich reguł:
Dzieci od najwcześniejszych lat trenowały biegi, zapasy, rzut dyskiem i oszczepem – dziewczynki też!
Podczas procesji, tańców i obrzędów religijnych dziewczynki musiały występować tak, jak je Zeus stworzył. Brak pięknych strojów miał je uczyć skromności.
Wedle ślubnego zwyczaju Spartan młodzieniec porywał na niby swą narzeczoną. Panna młoda ścinała włosy i wkładała strój męski. Nowożeniec wracał do wojska. Aby spotkać się z żoną, musiał się wymykać z koszar.
Każdego noworodka badała rada starszych. Jeśli dziecko wyglądało na zdrowe i silne, rada decydowała: będzie żyć! Jeżeli jednak niemowlak był kaleki lub słaby, porzucano go w górach i pozostawiano własnemu losowi.
Dziecko nie należało do rodziców – było własnością Sparty. W wieku siedmiu lat musiało wstąpić do „szczepu”. Najbardziej brutalny dzieciak zostawał przywódcą takiego szczepu i rozkazywał innym. Dorośli często skłócali podopiecznych, żeby sprawdzić, który jest najsilniejszy i najbardziej agresywny.
Dwunastoletnim Spartanom pozwalano nosić płaszcz. Nie mogli jednak wkładać tuniki. Kąpieli nie zalecano.
Dzieci sypiały na posłaniach z sitowia, które same zbierały nad rzeką. Kiedy zimą marzły, do legowiska dokładały oset… ukłucia dawały im wrażenie ciepła.
Spartańskie dzieci chowano o chłodzie i głodzie. Zachęcano je do kradzieży jedzenia – ta umiejętność przydawała się później podczas wojny. Jeśli je przyłapano, dostawały baty. Nie karano ich jednak za samą kradzież, ale za to, że dały się złapać. Bicie uważano za dobry sposób na hartowanie ducha. Jeżeli delikwent takiej kuracji nie wytrzymał, miał po prostu pecha.
Młodsi chłopcy musieli usługiwać starszym. Jeśli młodszy podpadł, starszy za karę gryzł go boleśnie w wierzch dłoni.
Jeśli chłopak popłakał się podczas bójki, wciry dostawał nie tylko on, ale też jego najlepszy przyjaciel.
Terry Deary, Ci rewelacyjni Grecy, tłum. Jarosław Kilian, Warszawa 1999, s. 38–40.
Po przeczytaniu fragmentu książki Terry'ego Deary'egoTerry'ego Deary'ego wykonaj następujące polecenia i odpowiedz na pytania.
Kto w Sparcie decydował o losie dziecka?
Na co kładziono nacisk w wychowaniu?
Jak hartowano wytrzymałość fizyczną dziewcząt i chłopców?
Przywołaj zasadę dowodzącą, że dziewczynki były gorzej traktowane niż chłopcy.
Wskaż te zasady wychowania, które budzą dziś sprzeciw.
Nazwij styl, w jakim napisano przywołaną powyżej książkę. Podaj przynajmniej dwie występujące w tekście cechy tego stylu oraz przytocz odpowiadające im cytaty.
Jaką sprzeczność widzisz między tytułem książki a treścią poznanego fragmentu?
Większość greckich pisarzy wskazywała, iż role społeczne mężczyzn i kobiet są odmienne, więc chłopców i dziewczynki należy inaczej do tych ról przygotowywać. Uważano więc kształcenie dziewcząt w szkole za zbędne: w przyszłości miały one rodzić dzieci i opiekować się domem.
Ludzie, zwyczaje, obyczaje starożytnej Grecji i RzymuDziewczęta do siódmego roku życia pozostawały pod opieką matki i opiekunki, wolne od wszelkich obowiązków. Potem wychowanie ich przybierało inne formy w Atenach, inne w Sparcie, a jeszcze inaczej wyglądało na wyspach […].
W Atenach zaznajamiała się dziewczynka z prowadzeniem gospodarstwa domowego, z robotami kobiecymi, jak tkactwo czy przędzenie, nie zaniedbywano jednak podstawowego wykształcenia, a więc uczyła się czytać i pisać. […] Program nauki dla dziewcząt obejmował także śpiew i taniec, gdyż umiejętności te były kobietom potrzebne w związku z ich udziałem w uroczystościach religijnych. Nie stroniły także kobiety od poznawania literatury, były jednak odsunięte od rozmów na tematy literackie w gronie mężczyzn. […] pogląd Platona, iż kobiety posiadają zdolności nie mniejsze niż mężczyźni i powinny otrzymywać równie staranne wykształcenie, długo pozostawał bez echa w społeczeństwie ateńskim, a fakt, że poezję kobiecą […] reprezentują kobiety z Lesbos, Beocji, Argos, Sykionu, a nie ma wśród nich ani jednej przedstawicielki […] Aten, świadczy także o wyłączeniu kobiet ateńskich z kręgu życia intelektualnego.
Lidia Winniczuk, Ludzie, zwyczaje, obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1983, s. 288–290.
Po przeczytaniu tekstu Lidii Winniczuk i odwołaniu się do tekstu Terry'ego Deary'ego, wykonaj polecenia.
Dopasuj zasady traktowania dzieci z nazwami własnymi.
Ateny, Ateny, Sparta, Sparta, Lesbos, Beocja, Argos, Sykion, Ateny, Sparta
| Kobiety mogły swobodnie rozwijać swoje zdolności. | |
| Dziewczynki i chłopców wychowywano jednakowo. | |
| Wychowanie dzieci było wychowaniem militarnym. | |
| Dziewczęta posiadały podstawowe wykształcenie. | |
| Wychowanie dziewcząt było ściśle z rolą żony i matki. | |
| Dziewczynki i kobiety traktowano gorzej niż mężczyzn. |
Oceń jedną z koncepcji wychowania w starożytnej Grecji. Uzasadnij pisemnie swoje stanowisko.
Na podstawie dostępnych ci źródeł wypisz nazwy tych państw, w których obecnie dziewczęta po ukończeniu 18 lat objęte są powszechnym obowiązkiem wojskowym.
Sformułuj swoje stanowisko w kwestii obecności kobiet w armii. Uzasadnij swoje zdanie.
Pogląd, że wychowywanie dziewcząt i chłopców powinno być znacząco odmienne podzielano w kolejnych epokach. Dowód na to można znaleźć w jednym z najważniejszych polskich dzieł literatury XVI wieku, napisanym przez Mikołaja Reja. Większość utworów tego pisarza ma charakter dydaktyczny – ich celem było wskazywanie wzorów do naśladowania i piętnowanie postaw krytycznie ocenianych przez autora.
Mikołaj Rej – „wychowawca Polaków”
Mikołaj Rej
jest uznawany za drugiego pod względem znaczenia (po Janie Kochanowskim) polskiego pisarza XVI wieku. Otrzymał miano ojca literatury polskiej, ponieważ jako pierwszy zaczął tworzyć utwory literackie w języku ojczystym, a nie po łacinie. Jest autorem słów: A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają. Pisał wierszem i prozą. Do jego najbardziej znanych dzieł należą m.in. Zwierciadło (którego częścią jest Żywot człowieka poczciwego), Kupiec, Figliki. Był zamożnym szlachcicem, ziemianinem oraz wyznawcą protestantyzmu.
O dziele
Ostatnim utworem Mikołaja Reja jest Zwierciadło. Jego tytuł sugerował czytelnikowi, że może się w nim „przejrzeć”, a jednocześnie zobaczyć, jaki powinien być. To obszerne dzieło wydano w 1568 roku w Krakowie. Składało się z kilku części, które ukazywały ideał szlachcica: ziemianina, obywatela i chrześcijanina. Najdłuższa i najważniejsza jest część zatytułowana Żywot człowieka poczciwego. Składa się z trzech ksiąg, w których opisano ów wzór człowieka na różnych etapach życia. Księga pierwsza dotyczy dzieciństwa i młodości. Zawiera uwagi podpowiadające rodzicom, zwłaszcza ojcu, jak wychować dziecko, a przede wszystkim syna.
Rej „wychowuje” chłopców i dziewczęta
Żywot człowieka poczciwegoKsięgi pirwsze żywota człowieka poczciwego
[…]
KapitulumKapitulum III
Ubiory jakie mają być dziecinne i ćwiczenia obyczajów młodych
Nie więżyżNie więżyż mu nazbyt z młodu knefliczkówknefliczków, bryżyczkówbryżyczków, pstrych sukienek, jako prosięciu, bo jako się tego z młodu nauczy, tak mu się to w pamięć wbije, i tak mu się tego na potym zawżdy będzie chciało, a stąd mu i swawola na potym, i wszeteczeństwowszeteczeństwo snadnie róść będzie mogło, a wszak mu to i na potym nie zginie […].
Od czego dziecię przestrzegać
Potym, gdy już będzie podrastać, nie trzeba go też nazbyt w grozie chować, bo ona młodość jego, gdyż jeszcze smysłysmysły słabe we mdłym ciele być muszą, tedy zbytnią grozą a frasunkiem snadnie może być zgwałconazgwałcona, iż potym zawżdy straszliwa, tępa a głupia być musi. Ale bez zbytniej grozy a bez frasunku nadobnym napominaniem przedsię mu po trosze trzeba ujmować obrokówujmować obroków, aby nie rosło, jako wirzba, którą jako nachyli, także też róść będzie. Także go też już będzie trzeba strzec od głupich a od plugawych chłopiąt, od zbytniej czeladzizbytniej czeladzi; bo co z młodu widzi, słyszy, to mu się snadnie wbije w onę młodą pamięć jego i także z nim będzie rosło. Bo i od starszych to słychamy, iż lepiej to więc pamiętają, co się z młodu około nich działo, niżli co przed małym czasemprzed małym czasem czynili. […]. Nie dajże mu też wiele leda czego szczebiotać, jako to ini barzo radzi widzą, a zową to szpaczkiem; bo jako mu to w obyczajobyczaj wnidzie, tedy mu potym z tego wszeteczeństwo uroście, którego go potym trudno oduczyć będzie.
Matki dziewkidziewki czego mają uczyć
Także też i panie matki około dzieweczek swych po winny takież pilność mieć, gdyż to jest naród mdły a na wszytko snadnie nałomnynaród mdły a na wszytko snadnie nałomny. Abowim wierz mi, iż młode wychowanie roztropne siłasiła potym obyczajów dobrych na starość każdemu umnożyć może. A widamy to i między rodzoną bracią, iż jeden, doma źle a swowolnie wychowany, jaki jest brzydki w obyczajoch swoich, jako jest niedbały w sprawach swoich, iż wszytko snadniej i utracić, i sam się w niwecz obrócić może. A drugi, który będzie dobrego a poczciwego wychowania, wszytko ono, za nim chodząc, pozbiera.
Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego, [w:] tegoż, Wybór pism, oprac. Anna Kochan, Wrocław 2006, s. 374–376.
Po przeczytaniu przytoczonych powyżej fragmentów Wizerunek prawdziwy żywota człowieka poczciwego Mikołaja Reja wykonaj następujące polecenia:
Wskaż, czym pisarz motywował skromność ubioru dziecka.
- Oszczędnością rodziców.
- Ubóstwem rodziny.
- Nieprzyzwyczajaniem dziecka do zbytków.
- Świadomością, że dziecko i tak wyrośnie z tych ubrań.
- Nieprzywiązywaniem wagi do wyglądu.
Wymień przynajmniej trzy zasady, którymi należy się kierować, wychowując dziecko.
Wskaż, co Mikołaj Rej sądzi o dziewczętach.
- Są takie same jak chłopcy.
- Są lepsze niż chłopcy.
- Są trudniejsze do wychowania niż chłopcy.
Wyjaśnij znaczenie przysłowia: Czym skorupka nasiąknie za młodu, tym na starość trąci. Udowodnij, że znajduje ono potwierdzenie w utworze Mikołaja Reja.
Napisz, jak dziś brzmiałyby tytuły podrozdziałów: Ubiory jakie mają być dziecinne i ćwiczenia obyczajów młodych oraz Matki dziewki czego mają uczyć. Podaj cechy różniące język staropolski od współczesnej polszczyzny.
Korzystając ze słownika języka polskiego, ustal, co oznaczają słowa „poczciwy” i „poczciwina” oraz frazeologizm „poczciwy z kościami”, następnie ułóż z nimi zdania.
Czego uczyć młodego szlachcica?
Żywot człowieka poczciwegoKapitulum V
Jakichże nauk do wolnego żywota potrzeba
A jakichże się nauk do tak świętych obyczajów albo tak wdzięcznego żywota pytać, albo się ich uczyć masz? Pewnieć nie gramatyki, która tylko szczebiotać a słówek obleśnych wykręcaćwykręcać uczy, i to z niemałym zatrudnieniem główek młodych […]. Niemasz ci gramatyki we włoskim, w niemieckim albo także w tureckim i w tatarskim języku, a wżdy się go Polak tak właśnie nauczyć snadnie może, jako by się tam i urodzić miał. Też i logikalogika, nie wiem, co by nam do polskiego ćwiczenia wiele pomóc mogła, która też nie uczy, jedno wykrętnych słówek, jako by z prawdy nieprawdę uczynić, a prawdę z nieprawdy […]. Najdzie dziś drugiego, chociaj się prostaczkiem widzi, iż to tak dobrze będzie umiał wykręcić, jako, wierę, najuczeńszy mistrz w kolegiummistrz w kolegium.
Bo acz to zową wyzwolonemi naukamiwyzwolonemi naukami gramatykę, logikę, retorykę, muzykę, arytmetykę, geometryją i astronomią, a są to nauki poważne a trudne. Są też drugie, jakoby już od świata wymyślone, jako malarstwa, snycarstwasnycarstwa, złotnictwa, […] i innych wiele. A każdy, kto sie nacznacz ćwiczy, a co mu sie podoba, to sie już w tym kocha i ćwiczy.
Nauki pożyteczne
Ale ku poczciwemu żywotowi żadne nie są nauki potrzebniejsze, jedno które są rozumem roztropnym a poważnymi cnotami ozdobione, jako jest sprawiedliwość, stałość, roztropność, pomiernośćpomierność, przy tym też miłosierdzie, stateczność a rozmyślne uważenieuważenie w każdej poczciwej sprawie swojej […]; tedy takie nauki człowieka każdego wdzięcznego, poczciwego, sławnego i na wszem pięknie postanowionego światu ukazać będą mogły.
Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego, [w:] tegoż, Wybór pism, oprac. Anna Kochan, Wrocław 2006, s. 374–376.
Po przeczytaniu kolejnego fragmentu utworu Mikołaja Reja wykonaj następujące polecenia:
Oceń, które z przytoczonych stwierdzeń są prawdziwe, a które - fałszywe?
Do nauk wyzwolonych należały m.in. retoryka, fizyka i muzyka., Według Reja logika to nauka przynosząca negatywne skutki., Rej uważa, że w innych językach także występuje gramatyka tak trudna jak w polszczyźnie., Snycarstwo nie jest synonimem malarstwa., Do nauk wyzwolonych należały m.in. retoryka, astronomia i gramatyka., Za naukę pożyteczną Rej uważał wyłącznie teologię.
| PRAWDA: | |
|---|---|
| FAŁSZ: |
Wymień nauki, które Mikołaj Rej uważał za zbyteczne do poczciwego życia.
Odpowiedz na pytanie.
Dlaczego Rej nie popierał zapoznawania się z naukami wyzwolonymi?
Rozstrzygnijcie, czy pogląd Mikołaja Reja o wyższości sprawiedliwości, stałości, roztropności, umiarkowania, miłosierdzia, stateczności nad innymi naukami jest słuszny. Podajcie odpowiednie argumenty.
Warto podkreślić, że postawa autora Żywota człowieka poczciwego, który nie poważał wiedzy „książkowej”, nie była w jego czasach powszechna. Na ogół uważano, że chłopcu wkraczającemu w życie przydaje się znajomość języków, literatury, historii. Wiedza ta miała mu służyć w dorosłym życiu, gdy szlachcic już wybierze jedną z możliwości, czyli zostanie ziemianinem, dworzaninem, dyplomatą lub żołnierzem. Jeśli chodzi o Mikołaja Reja, to zostanie ziemianinem było według niego jedynym słusznym wyborem.
Starożytna myśl pedagogiczna
Ludzie, zwyczaje, obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu[…] Królewna Nauzykaa, która – jak mówi: „wszystko ma na swej głowie”, sama przypomina ojcu o swoich obowiązkach, „trzeba zawieźć do rzeki i wyprać bieliznę […]”, sama „wyniosła ze skarbca świetlistą odzież i ułożyła na wozie pięknie gładzonym…”, ona też „chwyciła bicz i cugle błyszczące, smagnęła muły…”. A nad rzeką nie ograniczyła się jej rola do nadzorowania służebnic, lecz pracowała wraz z nimi. A gdy wracały do domu, znowu Nauzykaa powoziła […]. Dziewczęta wcześnie przyzwyczajano do pracy; pod opieką matki uczyły się przędzenia, tkactwa, prowadzenia gospodarstwa domowego, nabywały też praktyki w domowym lecznictwie. […]
W Sparcie, zgodnie z ogólną tendencją w tym kraju, wychowanie dziewcząt było podobne do wychowania chłopców: na pierwsze miejsce wysuwano sprawność i tężyznę fizyczną. Przygotowywano przecież dziewczęta na matki przyszłych obywateli‑żołnierzy. Uprawiały więc dziewczęta gimnastykę […], ćwiczyły się w biegach, rzucie dyskiem, nawet w zapasach […], uczyły się śpiewu i tańca.
Lidia Winniczuk, Ludzie, zwyczaje, obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1983, s. 288–290.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj polecenia.
Wyjaśnij, dlaczego spartańskie wychowanie dziewcząt koncentrowało się na sprawności fizycznej.
Powiedz, o jakiej jednakowej roli dziewcząt mówi się w obu akapitach.
W Atenach i Sparcie
Ludzie, zwyczaje, obyczaje starożytnej Grecji i RzymuOd siódmego roku życia chłopcy przechodzili […] pod opiekę ojca. W okresie kreteńskim i achajskim chłopiec […] zaprawiał się we władaniu bronią, uczył się muzyki i tańca, które to umiejętności były nieodzowne ze względu na obowiązujący udział w obrzędach i uroczystościach religijnych. Pewnym przygotowaniem do udziału w życiu publicznym była umiejętność przemawiania. Ponadto przygotowywał się chłopiec do życia praktycznego, uczył się prowadzić gospodarstwo, zaznajamiając się z pracą na roli lub w winnicy, a nawet powinien był zapoznać się z praktyczną „medycyną”. W eposach homerowych panowie pracują wraz ze służbą, nieobca jest im praca przy budowie okrętu […].
Grecki program szkolenia obejmował i na równi traktował wychowanie intelektualne, muzyczne i fizyczne. […] Syntezą tych […] elementów miała być owa klasyczna równowaga ciała i ducha, wszystkich zdolności fizycznych i umysłowych – owa osławiona kalokagathia (kaloskaiagathos – piękny i dobry). […]
Takie ujęcie myśli pedagogicznej u starożytnych należy przede wszystkim odnieść do Ateńczyków, którzy dążyli do pełnego rozwoju osobowości człowieka, gdyż Spartanie dbali głównie o wychowanie fizyczne […].
Niezależnie jednak od różnych opinii chłopcy byli od początku kształceni przez trzech nauczycieli, którymi byli: gramatysta, kitarysta i paidotryba. Ważne zadanie przypadało gramatyście: on bowiem uczył chłopców zasad pisania i gramatyki, uczył ich czytać i udzielał podstawowych wiadomości z rachunków. […] I tutaj wkraczał drugi nauczyciel – kitarysta, który uczył chłopców gry na lirze czy kitarze […]. Wreszcie dopełniał wykształcenia paidotryba, nauczyciel gimnastyki, wychowania fizycznego, trener, pod kierunkiem którego chłopcy ćwiczyli się […] w biegach, skokach, rzucaniu włócznią i dyskiem […]. Niewątpliwie wychowanie fizyczne miało na celu nie tylko przygotowanie do zawodów sportowych, ale i pewną zaprawę do służby wojskowej. […]
Inną zupełnie formę miało wychowanie chłopców w Sparcie, gdzie kosztem wykształcenia intelektualnego rozwijano wychowanie fizyczne, które miało na celu przygotowanie młodzieży do służby wojskowej. […]
Wykształcenie intelektualne Spartan ograniczało się poza umiejętnością czytania i pisania do opanowania kilku pieśni wojennych i religijnych oraz pewnych wiadomości związanych z tradycjami Sparty z zakresu jej historii, religii i obrzędowości. […] Dla sprawdzenia odpowiedniego przygotowania i wytrzymałości młodego człowieka poddawano go […] próbie: pierwszą próbą była silna chłosta przed ołtarzem Artemidy Orhii, którą chłopiec powinien był znieść bez jęku.
Lidia Winniczuk, Ludzie, zwyczaje, obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 1983, s. 288–290.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj polecenia.
Wymień role i umiejętności przyszłych mężczyzn, o których mowa w 1. akapicie.
Powiedz, do jakiej starożytnej koncepcji nawiązuje powiedzenie: W zdrowym ciele zdrowy duch. Wyjaśnij, na czym ta koncepcja polegała i do jakiego wychowania się odnosiła.
Wskaż różnice między wychowaniem fizycznym młodych Ateńczyków i Spartan.
Oceń koncepcję wychowania w Atenach i Sparcie. Uzasadnij swoją opinię.
Koncepcja swobodnego wychowania
Emil, czyli o wychowaniuZrób ucznia swego uważnym na zjawiska przyrody, a wkrótce uczynisz go ciekawym; ale chcąc podsycać jego ciekawość, nie spiesz nigdy zaspokoić jej. Stawiaj mu dostępne dlań pytania i każ mu je rozwiązywać. Niech wie o wszystkim nie dlatego, żeś mu to powiedział, ale stąd, że sam to zrozumie; niechaj nie uczy się nauk, niech je wynajduje. Jeżeli raz zastąpisz w jego umyśle rozumowanie przez autorytet, nie będzie więcej rozumował; stanie się po prostu igraszką cudzego zdania.
Chcąc nauczyć dziecko geografii, przynosisz mu globusy, sfery, mapy; ile przyrządów! Na cóż wszystkie te wyobrażenia? Czemu nie zaczynasz lepiej od pokazania mu samego przedmiotu, ażeby wiedział przynajmniej, o czym mu mówisz?
Pewnego pięknego wieczoru idziemy na przechadzkę w odpowiednie miejsce, gdzie otwarty horyzont pozwala swobodnie widzieć zachód słońca, i uważnie oglądamy przedmioty, które pozwalają rozpoznać miejsce, gdzie ono zachodzi. Nazajutrz, ażeby użyć rannego chłodu, wracamy w to samo miejsce przed wschodem słońca. Widzimy, jak zapowiada się ono strzałami złotymi, które rzuca przed sobą. Pożar zwiększa się, wschód zda się wszystek w płomieniach; ich świetność każe spodziewać się ukazania słońca o wiele wcześniej, niż ono istotnie wschodzi; co chwila wydaje się, że się już ukazuje, widzimy je wreszcie. Błyszczący punkt wystrzela jak błyskawica i wkrótce napełnia przestrzeń; zasłona ciemności znika i opada. Człowiek rozpoznaje miejsce swego pobytu i znajduje je piękniejszym. Zieleń nabrała przez noc nowej świeżości, a światłość rodzącego się dnia, pozłota pierwszych promieni, ukazują nam ją pokrytą lśniącymi kropelkami rosy, odbijającymi w sobie światło i barwy. Ptactwo gromadzi się w chóry zgodnie witające życie; ani jeden nie milczy w tej chwili; szczebiot ich, słaby jeszcze, wolniejszy jest i łagodniejszy niż przez resztę dnia; odzywa się w nim tęsknota cichego przebudzenia. Udział wszystkich tych zjawisk niesie zmysłom wrażenie świeżości, które zdaje się przenikać do głębi duszy. Jest to godzina zachwycenia, któremu nie oprze się żaden człowiek; nikt nie zdoła zachować zimnej krwi wobec tak wielkiego, pięknego, tak czarownego widowiska. Pełen zachwytu nauczyciel pragnie udzielić go dziecku: sądzi, że wzruszy je, zwracając jego uwagę na wrażenia, które jego samego wzruszyły. Zupełny nonsens! To w sercu człowieka żyje piękno natury; ażeby je widzieć, trzeba je czuć. Dziecko spostrzega przedmioty, ale nie może dostrzec łączących je stosunków, nie może dosłyszeć wdzięcznej harmonii ich zespołu. Ażeby odczuć wrażenie, wynikające ze wszystkich tych uczuć jednocześnie, potrzebne jest doświadczenie, którego nie zdobyło, potrzebne są uczucia, których nie doznało. Jeżeli nie przebiegało wyschłych równin, jeżeli rozpalone piaski nie parzyły jego stóp, jeżeli duszący żar, odbity od rozpalonych w słońcu skał, nigdy nad nim nie zaciążył – w jakiż sposób zasmakuje w świeżym powietrzu pięknego poranka? W jaki sposób zapach kwiatów, wdzięk zieleni, wilgotne parowanie rosy, miękkie i miłe stąpanie po trawie zachwycą jego zmysły?
Jean-Jacques Rousseau, Emil, czyli o wychowaniu, t. 1, tłum. Eugeniusz Zieliński, Wrocław 1955, s. 200–201.
Po przeczytaniu powyższego tekstu wykonaj polecenia.
Oceń prawdziwość tez odnoszących się do sposobu kształcenia.
- Uczeń idzie w kierunku wskazanym przez nauczyciela.
- Nauczyciel ma być autorytetem dla ucznia.
- Jedynym właściwym sposobem nauki jest praktyka.
- Uczeń powinien podążać za swoimi zainteresowaniami.
- Otaczający świat można poznać przy pomocy zmysłów.
- Doświadczenie nie jest istotnym elementem poznania.
Określ rodzaj literacki, do jakiego należy poznany utwór.
Wskaż cytaty potwierdzające, że tekst ma charakter poetycki.
Wypisz trzy metafory występujące w opisie wschodu słońca lub gromadzącego się ptactwa. Wyjaśnij ich znaczenie oraz określ ich funkcję.
Pracując w grupach, rozstrzygnijcie, która z koncepcji kształcenia: grecka, dążąca do pełnego rozwoju człowieka, czy koncepcja Jeana‑Jacquesa RousseauJeana‑Jacquesa Rousseau, oparta na swobodnym rozwoju.
Gdzie leży granica rodzicielskiej czułości?
Przedyskutujcie w klasie następujące kwestie:
Czy okazywanie czułości synom przez rodziców może być niewychowawcze?
Czy czułość rodziców wobec córek jest bardziej pożądana niż czułość wobec synów?
Jakie są zalety i wady łagodnego wychowywania dzieci?
Zadaniowo
Napisz rozprawkę na temat: „Czy chłopców i dziewczęta należy wychowywać inaczej?”. W uzasadnieniu odwołaj się do przykładów z historii, literatury i własnych doświadczeń.